Morgunblaðið - 09.11.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 1996 33
UPPELDISMÁL
Góði
hirðirinn
Unglingar eru sá þjóðfélagshópur sem einna
mestum taugatitringi veldur í samfélaginu.
Aftur og aftur beinast kastljós athyglinnar
að þeim og þeirra gjörðum. Guðrún Guð-
laugsdóttir ræddi við Kristján Sigurðsson,
fyrrum forstöðumann Unglingaheimilis ríkis-
ins um brautryðjandastarf hans í málefnum
unglinga og skoðanir hans á þessum málum.
Morgunblaðið/Ásdfs
STYTTA Einars Jónssonar
myndhöggvara af Ingólfi
Arnarsyni.
Morgunblaðið/Ásdís
MÁLVERK af Elínu Magnús-
dóttur í eigu Vigdísar Jakobs-
dóttur, ekkju Alfreðs Gísla-
sonar, fyrrum bæjarfógeta og
þingmanns í Keflavík.
skrá: „Lbs. 3419, 4to. 27.8 x 21.2.vj
+ 688 vélritaðar bls. Skr. 1926:
„Ingólfur Arnarson landnámsmað-
ur. I. Safn af ritum um Ingólf Arnar-
son. Safnað hefur Sveinn Jónsson
(trésmíðameistari) Reykjavík
1926.“ Ferill. Gjöf úr dánarbúi safn-
anda, afh. safninu af Júlíönu dótt-
ur...
IV
Júlíana Sveinsdóttir listmálari
hélt frá Bergen til Kaupmannahafn-
ar, er þau hjónin sigldu með „Lyru“
til íslands 9. júlí 1925. Að skilnaði
rétti faðir hennar tvö hundruð krón-
ur: „fyrir það, sem þú hefur sparað
okkur í ferðinni með útsjónarsemi
þinni“. Fyrir þessar krónur fór Júl-
íana árið eftir til Ítalíu í þriggja
mánaða dvöl. í ritinu „Íslenskir
samtíðarmenn segir m.a. svo um
Júlíönu: „Námsferðir: til Ítalíu 1926
(skildi þá fyrst, hvað list var).“
Því má með nokkrum sanni segja,
að Ingólfur Amarson hafí orðið
þess valdandi að Júlíana Sveinsdótt-
ir náði svo langt á listabrautinni.
V
Elín Magnúsdóttir dó ems og
fyrr segir 10. ágúst 1933. Ég var
þá 6 ára, en man hana vel. Hún
var mjög barngóð kona, þótt eigi
bæri hún gæfu til að eignast börn
sjálf. Barnaböm Sveins afa míns
dvöldu hjá henni meira og minna
og mátti segja að þrjú börn Sigur-
veigar Isebam væru að miklu leyti
alin upp í Kirkjustræti 8B hjá Elínu
og afa mínum. Þau Clara, íngólfur
og Júlíana Isebarn.
í fyrri grein minni um ferðalag
Elínar og afa míns urðu þau mistök
hjá blaðamanni þeim, sem bjó grein-
ina til prentunar, að Elín var þar
talin amma mín, en það er rangt.
En flestar ömmur gætu verið stolt-
ar af þeirri ástúð og kærleika, sem
Elín Magnúsdóttir sýndi annarra
manna börnum. Aldrei mun ég
heyra góðrar konu getið, að mér
komi ekki Elín Magnúsdóttir í hug.
Reykjavík, 2. nóvember 1996.
Höfundur er lögfræðingur.
ÞEIR sem eldri eru horfa til ung-
dómsins vonaraugum, hann á að
erfa landið. Ef hegðan unglinganna
er ábótavant taka menn stórt upp
í sig, þá eru kallaðir til þeir í samfé-
laginu sem mesta og besta reynsl-
una hafa tii þess að beina hinum
villuráfandi inn á réttar brautir á
ný. Kristján Sigurðsson er einn
þeirra manna sem hafa hlotið það
hlutverk að leiðbeina því ungviði
sem ekki hefur tekist að ramba á
hina réttu braut.
Kristján Sigurðsson er fæddur
árið 1926 að Osi í Breiðdai og þar
ólst hann upp hjá foreldrum sínum,
sá fimmti í sjö systkina hópi. Öll
systkinin gengu til venjubundinna
búskapar- og sjómennskustarfa og
hvert og eitt hafði sínu hlutverki
að gegna á heimilinu. „Það kom í
minn hlut að ganga til kinda, ég
var sem barn í miklu afhaldi hjá
fjármanni föður míns, gömlum
manni, og gekk með honum til
verka. Svo veiktist hann þegar ég
var innan við fermingu og þá varð
fjárgæslan mitt hlutskipti", segir
Kristján. Þetta finnst mér, áheyr-
andanum, ótrúleg tilviljun með tilliti
til þess sem síðar átti fyrir Kristjáni
að liggja. Sagan um góða hirðinn
leitar óneitanlega á hugann.
Kennum unglingum að vinna
Kristján Sigurðsson er stór maður
og vel á sig kominn, hann hefur
fast handtak og stöðugt augnaráð.
Hann er svolítið hijúfur í framkomu
en eitthvað í fari hans vekur fljót-
lega þá tilfínningu að honum sé
treystandi. Það er ekki ónýtt vega-
nesti þegar farið er til fundar við
þau foriög að verða leiðandi maður
í unglingastarfi, því það hefur Krist-
ján sannarlega verið. Hann var
fímmtán ár starfandi í lögreglunni,
þar af lengi sem rannsóknarlög-
reglumaður. Þá hafði hann mikið
með málefni unglinga að gera. í
eitt ár var hann kennari við vist-
heimilið í Breiðuvík. Hann tók kenn-
arapróf 1969 og kenndi í nokkur
ár og var svo forstöðumaður Ungl-
ingaheimilis ríkisins í Kópavogi í
fímmtán ár. Skólastjóri Einholts-
skóla var hann árið 1989 til 1990.
Síðan hann hætti störfum sem
skólastjóri hefur hann verið umsjón-
armaður vinnunámskeiða fyrir ungl-
inga á sumrin. „Við kennum ungl-
ingum að vinna á þessum námskeið-
um. Númer eitt er að þeir mæti, við
hjálpum þeim til þess með því að
koma heim til þeirra fyrsta mánuð-
inn. Fyrst eru námskeið og svo hell-
um við okkur út í vinnuna," segir
Kristján.
Unglinga þekkir Kristján vel,
fyrir utan starf sitt með unglingum
hefur hann sinnt miklu uppeldishlut-
verki, hann á átta börn, sum enn á
æskuskeiði. Kristján er tvíkvæntur.
Fyrri kona hans var Rósa Bjöms-
dóttir en síðari kona hans er Jó-
hanna Ólöf Gestsdóttir kennari,
hann á fjögur böm með hvorri konu.
Þegar rætt var um uppeldismál al-
mennt lagði Kristján áherslu á hve
mikilvægt væri að hrósa unglingum
þegar tilefni gæfíst til.
„Of oft talar fólk mikið um það
sem miður fer en sleppir svo kannski
alveg að hrósa og umbuna bömum
og unglingum þegar vel gengur. Það
er mjög þýðingarmikið atriði í upp-
eldismálum að gleyma ekki að geta
þess sem vel er gert,“ segir Kristján.
Eftir að hafa starfað á æskuheim-
ili sínu langt fram á unglingsár fór
Kristján til náms að Eiðum og
nokkm síðar á heimavistarskólann
á Laugarvatni. „Þar var ég þrjú ár
í efsta bekk, þá var Bjami Bjarna-
son skólastjóri að búa til mennta-
skóla, hann fékk leyfí til að láta
okkur átta nemendur halda áfram
vetur eftir vetur í skjóli Menntaskól-
ans í Reykjavík. Við þurftum að
taka sum prófin hér í Reykjavík og
síðasta veturinn var ég allan í
Reykjavík og frá MR varð ég stúd-
ent árið 1951.“
í lögreglunni
Námsárin var Kristján á Siglu-
fírði á sumrin. „Ég starfaði þar í
lögreglunni og vann í síld þegar
stundir gáfust, fyrsta sumarið vann
ég fyrir öllum skuldum og hafði
fyrir náminu næsta vetur. Eitt sum-
arið svaf ég að jafnaði um fímm
tíma á sólarhring svo mikil var
vinnukergjan, ég var í bygginga-
vinnu á daginn, í lögreglunni á nótt-
unni og skaust svo á síldarplanið
ef vantaði fólk, segir hann og hlær.
Eftir stúdentspróf hóf Kristján nám
í lögfræði en hætti því fljótlega. „Ég
var þá kominn með heimili og bam
og þurfti að vinna fyrir fjölskyld-
unni. Ég fór því í lögregluna og
starfaði lengst af í rannsóknarlög-
reglunni og hafði mikið með málefni
unglinga að gera.“
Kristján segist alltaf hafa haft
áhuga fyrir fólki og vera uppalandi
að upplagi. „Sumir horfa í kringum
sig í náttúrunni en ég hef frá upp-
hafí haft meiri áhuga fyrir félags-
málum og mannfélaginu," segir
hann. Sjálfur fékk hann gott upp-
eldi að eigin mati. „Ég ólst upp í
gömlu sveitamenningunni, hún var
formföst og þar hafði hver sitt hlut-
verk. Sveitaheimili er vinnustaður
þar sem allir em þátttakendur í
starfínu. Ég hefði getað hugsað mér
að verða bóndi.“ Seinna, þegar
Kristján þurfti að sinna unglingum
sem lent höfðu utangarðs í samfé-
laginu beindi hann þeim upp í sveit
eða á sjóinn þegar því varð við kom-
ið. „Ég kom strákum á togara allt
niður í fimmtán ára meðan ég var
í rannsóknarlögreglunni. Það leitaði
á mann þörf fyrir að hjálpa. Sumir
krakkarnir sem ég hafði með að
gera höfðu framið smávægileg af-
brot. Ég kynntist þeim og heimilis-
aðstæðum þeirra, sem oft vom harla
slæmar, og þá vaknaði spurningin
um hvernig ætti að hjálpa þeim út
úr þessum aðstæðum. Ég man eftir
einum strák sem var hálfgerður
útigangur. Ég útvegaði honum pláss
í sveit. Nóttina áður en hann átti
að fara i sveitina braust hann inn
í Faco, sem var fataverslun. Hann
stal fötum,_ hann átti engin föt til
að fara í. Ég hafði samband við þá
sem áttu að taka við drengnum og
spurði hvort þeir treystu sér enn til
að fá hann á heimilið. Því var ját-
að. Þá var hann látinn skila fötunum
og kona frá okkur fór með hann
niður í bæ til að kaupa á hann föt.
Hann fór svo í sveitina og vildi ekki
fara þaðan fyrr en þremur ámm
síðar, þá sautján ára gamall."
Ég spyr Kristján hvemig farið
hafi fyrir þessum unga manni.
„Ég veit það ekki,“ svarar Krist-
ján. Eg rek upp stór augu. „Ég leit
ekki á mig sem pabba þessara
krakka, ég hef reynt að fá þau til
að hjálpa sér sjálf" útskýrir Krist-
ján. Hann segir að margir hafi
brennt sig illa á því að ætla að
ganga villuráfandi unglingum í for-
eldrastað. „Þeir sem reyndu það
fengu ekki þá svörun sem þeir vildu
og það olli þeim sársauka. Þessi
krakkar kunna margir hveijir ekki
að gefa af sér. Ég gætti þess við
mannaráðningar að ráða ekki fólk
sem væri að sækjast eftir svona
„foreldrahlutverki". Það var tals-
verð ásókn í svona störf meðal slíks
fólks. Ég ráðlegg öllum sem ætla
að vinna við slíkt að gæta þess að
næra sína eigin persónu áður en
þeir taka til við að hjálpa öðmm.
Þeir verða að lifa sínu lífi en ekki
lifa á öðmm.“
Öryggi númer eitt
Var vínið orsök þess að unglingar
lentu á refilstigum á þessum ámm?
„Vínið var hvorki þá né síðar
neinn aðalþáttur í vandræðum þess-
ara krakka. Fyrst og fremst lá or-
sökin í lélegum aðstæðum og menn-
ingarleysi þeirra sem áttu að ala
þá upp. Fólk er missterkt frá fæð-
ingu, það sem einn þolir er öðmm
ofraun, þannig hefur það alltaf ver-
ið. Mín „formúla" fyrir þá krakka
sem ég tók á móti í minu starfí var
að skapa þeim, fyrst og fremst ör-
yggi, það gerir maður með því að
taka utan um þau beint og óbeint
og skapa þeim ramma sem þau rúm-
ast í. Annað atriði var kærleikur,
það er mikilvægt að geta auðsýnt
ástúð, svo sem með líkamlegri snert-
ingu. Ég reyndi að kenna þessum
krökkum að koma kurteislega fram
og virðá náunga sinn sem persónu.
Eitt af stóm atriðunum í sambandi
við unglinga er að koma fram við
þá á jafnréttisgmnni. Það á ekki
að ýta unglingum til hliðar eða tala
niður til þeirra, slíkt kann ekki góðri
lukku að stýra. Unglingar hafa ekki-#
sömu réttindi og fullorðið fólk en
hafa þó meiri skyldur, þeir eru t.d.
skyldaðir til að ganga í skóla, ég
er ekki að segja að það sé rangt,
en þetta er kvöð. Það er líka brota-
löm í dómskerfínu. Sami aðilinn,
barnaverndaryfírvöld, hefur bæði
ákvörðunar- og dómsvald, þau fá
þá ekki löglega dómsvörn eins og
fullorðið fólk fær, mér skilst að
þetta kunni að vera mannréttinda-
brot og ég álít að þessu þurfi að
breyta. Menntað fólk, svo sem lækn-
ar og sálfræðingar, láta aðra bíða*-_
eftir sér, þannig gera þeir sig þýð-
ingarmikla, þetta fínnst mér rangt,
þetta er gert til þess að stækka sjálf-
an sig á kostnað þeirra sem þeir
skipta við.
Létum ekki reglur
stjórna okkur
Við reyndum á Unglingaheimilinu
að gefa af sjálfum okkur. Við reynd-
um að láta reglurnar ekki stjórna
okkur. Reglur mega ekki verða til
að hlífa sér á bak við. Það er mjög
þægilegt á vinnustað að hafa regl-
ur, þær koma í veg fyrir að fólk
þurfi að taka afstöðu. Ef samspil
fólks er gott þarf ekki nákvæmar
reglur. Við reyndum umfram allt^_____
að ávinna okkur traust krakkanna.
Það var líka ýmislegt gert til þess
að þjálfa starfsfólkið í tilfinninga-
legum samskiptum, m.a. haldin
námskeið. Við reyndum að hafa
opin samskipti og fá að vita hvernig
unglingunum liði og láta þá fínna
hvemig okkur liði. Ég átti talsverð-
an hlut í því að Unglingaheimilið í
Kópavogi var opið báðum kynjum.
Áður hafði ég eins og fyrr er getið
veitt forstöðu drengjaheimili í
Breiðuvík. Ég var ekki búinn að _
vera þar lengi þegar mér var ljós't
að þetta var aðeins geymslustaður.
Mér var ekki ætlað í upphafi að
kenna þessum drengjum, þótt ég
að vísu gerði það sem ég gat í þeim
efnum.“
En hvers vegna?
„Þetta var á þeim ámm sem
menn trúðu enn á þá aðferð að taka
böm burt af heimilum sínum og
koma þeim fyrir á stofnunum. Á
Silungapolli var fjöldi ungra barna
sem tekin höfðu verið af heimilum
sínum. Þegar ég fór til Danmerkur
til þess að kynna mér rekstur heim-
ila fyrir böm sem lent höfðu í vand-
ræðum hlógu Danir að mér þegar
ég sýndi þeim á korti hvar Breiðu-
víkurheimilið væri. Þeir sögðu mér
að áratugir væm liðnir frá því Dan-
ir fluttu sín upptökuheimili frá fá-
förnum stöðum og nær samfélaginu.
Það er ekki sama hvar svona heim-
ili em. Það var t.d. unglingum sem
vom vistaðir á Unglingaheimilinu í
Kópavogi nokkur raun að heimilið
var svona nærri Kópavogshælinu,
það héldu sumir að þetta væri sama
stofnunin.
Hvað skiptir
mestu máli?
Hvað telur Kristján að foreldrar
geti gert til þess að hindra að böm
þeirra lendi utangarðs vegna óreglu
eða afbrota?
„Ég tel að fyrirmyndin sé það sem
mestu máli skiptir. Börn herma eft-
ir þeim sem fullorðnir em. Ýmislegt
hefur breyst seinni árin. Fíkniefna-
notkun hefur færst í vöxt. Ég veit
þó ekki hvort hægt er að tala um
neina grundvallarbreytingu. Ég held
að mannlegt eðli sé samt við sig og
ég tel að samfélagið sé ekki að „af-
mannast“, hreint ekki. Það em allt-
af einhveijir í öllum samfélögum
sem lenda til hliðar. Það er stórt
gat í okkar námskerfi að það skuli
vera svona takmörkuð tilsögn í
mannlegum samskiptum og að því
er ég best veit engin tilsögn fyrir
uppeldishlutverkið. Allt þetta er
hægt að hjálpa fólki meira með en
gert er, við höfum aðstæður til þess
í okkar skólakerfi. Fólk kann ekki
nógu mikið og samfélagið verður
alltaf flóknara og flóknara. Gmnd-
vallaratriðið er þó vafalaust það
sama og verið hefur - að kenna*-
börnum að virða náungann.