Morgunblaðið - 10.11.1996, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1996 B 9
sig sjálfa, en ekki aðra. Þekking
hennar er í molum og sýnir í
skuggsjá.
Takmarkalaus ást er á hinn
bóginn án endimarka og munurinn
á henni og hinni takmörkuðu er
að hún er ekki ástfangin af hug-
myndinni um ástina heldur óskar
hún elskhuga sínum heill og ham-
ingju og gefur honum stuðning
og hvatningu, kraft og sjálfsör-
yggi og persónulegt sjálfstæði.
Sönn ást er skefjalaus, en í því
felst ekki að hún láti traðka á sér
eða fara með sig eins og hvert
annað húsdýr. Hún fer ekki svo
glatt en hún getur horfið á brott
og heimskingjar geta glatað henni
úr höndum sínum ef þeir bera
ekki kennsl á hana.
Takmarkalaus ást er að elska
gegnum súrt og sætt í tíma og
ótíma, hún er gegndarlaus í eðli
sínu en fáir eru hennar verðir sök-
um sjálfselsku. Takmarkalaus ást
lætur ekki hneppa sig í fjötra eða
marka sig í ramma, en hún heng-
ir sig heldur ekki í smámunum og
þótt elskhugi hennar sé gallaður
sníður hún ekki endilega af honum
vankantana. Hún rýkur ekki á
brott sem flöktandi gufa.
Takmarkalaus ást er ekki sem
ófreistanlegur engill. Hún lendir í
raunum og þungum prófum. Hún
veður eid og brennistein en er
samt ekki heilög heldur ávallt í
hættu. Hún er takmarkalaus þótt
hún geti horfið á braut, vilji ein-
hver breyta henni. Hún er beljandi
foss sem hverfur með mikilfeng-
leik sinn, eigi að virkja hann.
Meginkostur hennar er að elska
aðra eins og þeir eru með öllum
sínum kostum og göllum. Hún
fellur ekki í þá djúpu gryfju að
líta á lífið sem reiknisdæmi. Ást
hennar streymir þrátt fyrir ógöng-
ur ástvinarins og hún lætur engan
bilbug á sér finna.
Hún reynir allt og gengur í
gegnum allt. Hún er ekkert bláber
og fæstir eru henni samboðnir, en
hún miklast ekki af trúmennsku
sinni. Hún álítur kosti sína eðlilega
og ekkert til að gera veður út af.
Hún telur þá sér ekki til tekna.
Hún hvíslar „Eg elska þig óend-
anlega", og orð hennar kveikja elda
og þeir brenna ofar mannlegri út-
sjónarsemi til að slökkva þá.
Speki: Takmarkalaus ást er
hamslaust fljót, en takmörk-
uð ást er í fráskrúfanlegum
vatnskrana.
Eldvirkni á Hawaii er útilok-
uð samkvæmt gömlum kenn-
ingum um iðustreymi í jörð-
inni, en er skiljanleg sam-
kvæmt nýjum kenningum.
MANNLÍFSSTRAUMAR
Vísindi /Lausn aldursvandamáls?
Gamlar stjömur -
ungur alheimur
LJÓSSTYRKUR stjarna gefur ekki einhlítar upplýsingar
um fjarlægð þeirra frá jörðinni.
RANNSÓKNIR undanfarinna ára
benda til þess að aldur alheimsins
sé á bilinu 12 til 16 billjón ár. Erfið-
lega hefur gengið að fá nákvæmari
tölu á þessu bili þó flestir vísinda-
menn hafi lengi vel hallast að efri
mörkunum. Vandamálið við það er
hins vegar að elstu stjörnur virðast
lítið eldri en alheimurinn sjálfur.
Þetta hefur eðlilega valdið stjarn-
fræðingum nokkrum höfuðverk.
Nýlegar rannsóknir vísindamanna
frá Astralíu benda til þess að hing-
að til hafi aldursgreining elstu
stjarna verið röng, um það sem
nemur allt að því 7 billjón árum.
Trúlegt er að þessum niðurstöðum
áströlsku vísindamannanna verði
vel tekið af flestum stjarnvísinda-
mönnum.
Frá stórhvelli, þeim viðburði sem
leiddi til myndunar alls efnis,
hefur alheimurinn stöðugt verið að
þenjast út. Vetrarbrautirnar fjar-
lægjast hver aðra með ógnarhraða
sem er í réttu hlut-
falli við íjarlægð-
ina á milli þeirra.
Hlutfallsfastinn á
milli fjarlægðar-
innar og hraðans
nefnist Hubble-
fasti, eftir banda-
ríska stjarnfræð-
ingnum sem upp-
götvaði fyrirbærið fyrir u.þ.b. 70
árum. Gildi Hubblefastans gefur
mikilvægar upplýsingar um sam-
bandið á milli aldurs og stærðar
alheimsins. Vandamálið er hins veg-
ar það að mæling fastans er á
meðal erfiðustu viðfangsefna nú-
tíma stjarnfræði og niðurstöðurnar
hafa því tilhneigingu til að vera
ónákvæmar.
Margar mismunandi aðferðir
hafa verið notaðar til þess að áætla
stærð Hubblefastans og er breiddin
í niðurstöðunum mikil. Nákvæm-
ustu mælingar hingað til eru líklega
þær sem framkvæmdar voru af Dr.
Wendy Freedman við Carnegie-
stjarnvísindastofnunina í Banda-
ríkjunum árið 1994. Niðurstöður
Freedmans bentu til þess að alheim-
urinn væri ekki nema 12 billjón ára
gamall. Þar sem aðrar mælingar
áætluðu elstu stjörnur u.þ.b. 16
billjón ára gamlar var augljóslega
um vandamál að ræða sem þarfnað-
ist lausnar. Vísindamennirnir frá
Ástralíu settu sér það verkefni að
takast á við einmitt þetta vandamál.
Flestar stjörnur svipaðar sólinni
okkar fá Ijósstyrk sinn frá kjarna-
samruna vetnis sem á sér stað í
iðrum stjörnunnar. Eftir því sem
stjarnan eldist dregur úr ljósstyrk
hennar, sem þar af leiðandi gefur
vísbendingu um fjarlægð stjörnunn-
ar frá athugunarstað okkar, jörð-
inni. Hægt er að meta yfirborðsljós-
styrk stjörnu út frá því hversu
skært hún skín, séð frá jörðinni,
þar sem mældur ljósstyrkur er háð-
ur þeirri fjarlægð sem ljósið hefur
ferðast. Hins vegar, ef ekkert er
vitað um fjarlægðina, er lítið hægt
að segja fyrir um yfirborðsljósstyrk-
inn og öfugt. Hingað til hafa allar
ljósstyrksmælingar byggst á flók-
inni blöndu af fjarlægðar- og Ijós-
mælingum. Vegna tengslanna á
milli fjarlægðar og mælds ljósstyrks
eru slíkar mælingar líklegar til að
leiða til mikillar villu.
Áströlsku vísindamennirnir at-
huguðu hóp breytistjarna í stóra
Magellanskýinu, óreglulegri
stjörnuþoku á suðurhveli himinsins.
Þessar stjörnur eru samsvæðis við
nokkrar af elstu stjörnum alheims-
ins og eru sjálfar á svipuðum aldri.
Stjörnurnar eru s.k. slagstjörnur
sem þenjast út og dragast saman
á reglubundinn hátt. Það sem er
einkennandi fyrir þessar stjörnur
er að þær sveiflast samtímis með
tveimur mismunandi háttum, á
grunntíðni og á fyrsta yfirtóni. Vit-
að er að slagstjörnur á þessu svæði
geta einungis sveiflast á þessum
tíðnisviðum ef hitastig þeirra er
innan ákveðinna, þekktra marka.
Með þessari þekkingu var málið
næstum leyst.
Hægt er að reikna massa stjörn-
unnar út frá sveiflutíðni hennar.
Þungar stjörnur sveiflast með hærri
tíðni en léttar stjörnur þar sem
þyngdarsvið þeirra veldur sam-
drætti áður en þær ná að þenjast
of mikið. Út frá þessari þekkingu
gátu vísindamennirnir sett saman
tölvulíkan sem reiknaði radíus og
yfirborðsflatarmál stjarnanna. Þar
sem hitastigið var þekkt var nú
auðvelt mál að reikna út ljósstyrk-
inn við yfirborð stjörnunnar. Niður-
stöðurnar sýna að slagstjörnur
þessar eru bjartari, lengra í burtu
og yngri en hingað til hefur verið
talið. Vísindamennirnir telja að
þessar stjörnur alheimsins séu ekki
nema u.þ.b. 11 billjón ára gamlar
og því billjón árum yngri en alheim-
urinn sjálfur. Það er í ágætu sam-
ræmi við þau líkön sem sett hafa
verið saman af þróun alheimsins
að fyrstu stjörnur hafi orðið til bill-
jón árum eftir stórahvell.
Þar sem aðferðir áströlsku vís-
indamannanna eru nákvæmari en
aðrar svipaðar mælingar sem fram-
kvæmdar hafa verið á undanförnum
árum er trúlegt að þær muni vekja
mikinn áhuga á meðal stjarnvís-
indamanna. Þær leysa einnig eitt
af vandamálum þeirra um leið og
þær örva nýjar umræður um þetta
og önnur tengd vandamál.
effir Sverri
Ólafsson
SÍMVAKINN
sýnir og geymir
símanúmer þess sem
hringir hvort sem þú
ert heima eða að
heiman.
Geymir allt að
120 númer með
dagsetningu og
klukku.
Verð kr. 4.490 stgr.
Síðumúla 37, 108 Reykjavík
Sími 588 2800 - Fax 568 7447
Kolaportsstemmning í kiallara KÁ
Laugardaginn 16. nóvember verður
kolaportsstemmning í upphituðum kjaliara KÁ,
Selfossi milli kl. 10:00 & 17:00. Nú er tækifæri
fyrir þig og þína að taka til í bílskúrnum eða
koma eigin framleiöslu á framfæri . Einnig er tilvalið
fyrir fyrirtæki að losa sig við lagervörur. Básaverði
er stillt ■ hóf og verður krónur 1.500,- pr. bás.
Gríptu tækifærið og gerðu góða sölu í skemmtilegu
og hressu umhverfi.
Upplýsingar í síma 897 5930
S4-P0WER
Einkaumboö fyrir Siemens á íslandi
SIEMENS
GóOur fansími—enn betri!
smith &
NORLAND
Nóatúni 4 • Sími 511 3000
S4-P0WER er ný og betri
útgáfa hins vinsæla farsíma
S4frá Siemens. Hann hefur
m.a. nýja rafhlöðu með
70 klst. viðbragðstíma og
allt að 10 klst. taltíma.
Við bjóðum þennan
farsíma á mjög hagstæðu
verði ásamt ýmsum
öðrum símabúnaði.
Njótið faglegrar ráðgjafar
og þjónustu hjá okkur.
$llo,v0im!þlaíití>
- kjarni málsins!