Morgunblaðið - 10.11.1996, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
SI í Bæ var kempa. Hann
fékk berkla í fót ungling-
ur og átti í því lengi og
missti reyndar fótinn síð-
ar. Þegar hann var orðinn einfættur
þurfti hann náttúrlega að sanna að
hann væri ekki bara eins góður og
þeir tvífættu heldur betri og varð
aflakóngur á vertíð í Vestmanna-
eyjum. Þegar hann var að beijast
við berklana mátti hann ekki vera
að leikjum einsog aðrir kröftugir
strákar en lá löngum sárt kvalinn
af meini sínu. Honum var þá gefið
svo mikið morfín að hann fann vel-
líðan sækja lengra en átti að vera
að hans viti, fylltist illu hugboði og
fór að gjalda varhuga við unaðinum
sem bauðst af lyfjunum. Og þar
kom að unglingurinn beit á jaxlinn
og neitaði þessum unaðsgjöfum sem
hann grunaði að gætu leitt til heljar.
Enda var Ási vitur af náttúrunn-
ar hendi þótt hann neytti þess mis-
jafnlega. Hann var allra manna
skemmtilegastur í frásögnum, ekki
sízt ef mátulegt vín var í honum
svo hann fengi fiðring í vængina
af því, og lyfti þeim þá faliega. En
það mátti ekki vera of mikið frekar
THOR slóst í hóp sjálfboðaliða í Eyjum eftir eldgosið.
Fley og fagrar
en hjá öðrum íjörmönnum sem á
góðum stundum eru ágæt auglýsing
fyrir Bakkus. Með öðru var honum
gefið að vera draumspakur sem
kom honum vel á sjónum. Hann
átti sér draumkonu sem leit til með
honum. Um sinn gat hann treyst
því í sjósókninni. Flotinn sigldi allur
í sömu átt en Ási var ekki viss og
segir við háseta sína: Vekið mig
eftir tvo tíma. Og það dugði fyrir
stefnumótið við draumkonuna til
ráðagerða. Eftir það vissi hann
hvar fiskinn væri að finna og sagði
sínum mönnum nákvæmt hvert
halda skyldi, og komu stundum ein-
ir með rífan afla. Hið einfætta skáld
og fiskimaður var ákafamaður og
hlífði sér hvergi, enda féll hann einu
sinni útbyrðis og lá við að hinn
mislynti og svalgeðja Póseidon sjáv-
arguðinn bláhærði hirti hann og
svipti okkur þeirri skemmtan að
hafa Ása meðal okkar að segja
okkur sögurnar og fara með kvæði
með miklum slætti, lotuþungur í
því sem öðru. Sautján ára háseti
sá eftir Ása fyrir borð, Óskar á
Háeyri, snargeðja hreystimenni og
stakk sér eftir formanni sínum og
náði honum úr greipum sjávarguðs-
ins sem var svo úrræðagóður að
senda hafmeyjar og sírenur til að
vefja hann í fangi sínu og láta fyrst
stijúkast um vanga hans hið síða
hár þeirra mjúkt og hált sem þang-
veifur. Og þegar Ási vaknar í hönd-
um sinna manna sem kunnu aðferð-
ir til að vekja hann varð hann fár
við og þótti óblíð umskipti að skilj-
ast við dansmeyjar djúpsins með
silfurglitrandi sporða og vakna á
þilfarinu glitrandi af fiskhreistri og
hált af slori með eintóma stælta
karla í kringum sig í stað hinna
mjúku atlota sem buðust neðar í
djúpi.
Álltaf langaði mig að fá að fara
á sjó með Ása. Hann skrifaði bækl-
ing um hvernig bankaveldi svipti
hann tign og veldi sem bátseiganda
og kallaði með sannfæringarkrafti
sínum og málkynngi refjar. Við lék-
um okkur um sinn að þeirri hug-
mynd að fá léða trillu sem hann
vissi fala eða fá leigða, og fara með
hana til Húsavíkur og róa þaðan
svo sem einsog eina vertíð. Æ
harma ég það að fara á mis við það
fyrirheitna ævintýri. Einsog á við
um svo margan íslendinginn var
hann mest sannfærandi sem skáld
á samverustundum þegar vel var
hlustað og hann lyftist við eftir-
væntingu áheyrandans. Þá var
hann í essinu sínu, þrunginn anda-
gift með tíðum vængjaslætti, ör og
sprækur og ímynd hreysti með ann-
an fótinn smíðaðan af mönnum en
annað hafði hann úr goðheimum
og veifaði stafnum svo sem til
áherzlu í hrynjandi ræðunnar eða
Um þessar mundir er Thor Vilhjálmsson
að senda frá sér nýja bók, og nefnist hún
Fley og fagrar árar. Þetta er eins konar
minningaspuni og skrifuð í svipuðum anda
og bók hans um bemskuna, Raddir í garðin-
um. Öðrum þræði er bókin ferðasaga og
kemur höfundur víða við, allt frá Englandi
1947 og Róm 1968 til Japans 1984.
Kafli þessi er úr þeim hluta sem nefnist
Vestmannaeyjar 1973.
til að ýta við ímynduð-
um skáldbræðrum á
kænu síns kínverska
bróður Li Po þegar
máninn skvetti mjúk-
lega silfri sínu á laun-
stríðan strauminn í
strengjum Gulafljótsins
og farið var fyrir strill-
ur og strandkletta með
skálaglaumi og skáld-
skap ausið ótæpt á
bæði borð unz þar kom
gleði þeirra hjá Li Po
að hann sá mánann elta
silfur sitt og skáldskap-
inn og birtast á lygnu
í fljótinu allur svo fagur
og heill að Li Po hugð-
ist fagna slíkri full-
komnun og faðma að
sér fullan mánann og
hvarf hinum í djúp
fljótsins til guða og ei-
lífs unaðar.
Ási minn hvernig
fórstu nú að þessu?
segi ég við hann þegar
við sátum tveir saman:
Ég veit að þú ert
hraustur. En svo
fannstu fiskinn.
Það var minnsta
málið, segirÁsi og slær
hnefanum bylmings-
högg á eldhúsborðið til
áherzlu einsog hann
væri að gefa trölli á
kjaftinn svo borðið
skalf og skvettist úr
glasi og vatt upp á sig með sveiflu
hins rammaukna trúbadors: Ég
fékk hjálp. Ég átti mér draumkonu
sem hvíslaði að mér hvert ég ætti
að fara til að fínna fiskinn. Og þeg-
ar strákarnir vöktu mig þá gat ég
sagt þeim kúrsinn. En svo missti
ég það, segir Ási og sletti hárinu
til og lækkaði róminn og rétti sig
svo aftur í sætinu, og
segir mér frá því að
einn af mönnum hans
hafi vorið eftir að hann
varð aflakóngur farið
að klifra í klettum
heima í Vestmanna-
eyjum. Hann hafi
hrapað til dauðs. Þá
missti ég þetta sam-
band, segir Ási: Þá
týndi ég þessari konu.
Svo tók hann gleði
sína aftur með þvf að
fara með ljóð eftir vin
sinn Stefán Hörð
þannig að aðrir túlk-
uðu ekki betur í mín
eyru geðríkið sem
duldist í þessum skáld-
skap, og hélt til haga
ljóslega myndunum og
málverkinu öllu.
Ég fékk leyfi að fara
til Vestmannaeyja þeg-
ar gosið var nýbyijað
og fylgdi fyrst frétta-
og tæknimönnum út-
varps þangað. Við
sigldum með Danska
Pétri frá Þorlákshöfn
og fengum svo vont í
sjóinn að allir urðu sjó-
veikir sem höfðu nátt-
úru til þess. Okkur
Árna Gunnarssyni
fréttamanni og Ragn-
ari tæknimanni var
ætluð gisting hjá Áma
Johnsen sem er svo
hress og hraðfara um heiminn, jafnt
aðgengilega sem illkleifa staði,
klakka, hábungur og hafdjúp, að
ég rændi hálfrar aldar gömlu orði
frá sjálfum Halldóri Laxness og
kallaði hann spacebuddy sem hann
meðtók með gustmiklum hlátrum.
Húsið var óðum að fyllast af
fjölmiðlafólki sem var ætlað að
ÁSI í Bæ
var kempa.
THOR Vilhjálms-
son í vinnu-
gallanum.
árar
segja heimamönnum á Islandi og
heimsbyggðinni frá þeim stórmerkj-
um sem hér voru að gerast. Þeir
voru reyndar flestir á leiðinni, en
þegar okkur bar að garði var búin
veizla. Þetta var timburhús báru-
járnsklætt. Ekki var húsgagna í
stofunum á neðri hæðinni þar sem
veizlan fór fram utan legubekkur í
næsta herbergi við viðhafnarsalinn.
Þar lá ungur piltur sofandi og þurfti
þess mjög því að hann hafði lengst-
um vakað undanfaUn dægur. Við
vorum Ieiddir í aðalsalinn að veizlu-
föngunum nýlentir, og sjóriða á
sumum eftir hafrótið með Danska
Pétri þar sem Ægir konungur sem
ræður norðurhöfum hafði leikið sér
að farkosti okkar eftir sínum dynt-
um og langrækni því hér máttu
kvikar og víxlóttar kenjar Póseidons
sín einskis svo maður tali nú ekki
um Neptún sem er auk ítaka sinna
á hafinu guð kaupmanna og þjófa.
Borðdúkur var breiddur á gólfið
og lystilegar krásir af margvíslegu
tagi á velsléttuðum og tandurhrein-
um dúknum. Okkur var kynnt í
upphafi að það nægði ekki að vera
í lopapeysu einsog við vorum allir
heldur væri ætlazt til þess að menn
hefðu hálsbindi utan á peysunum,
og boðin hjálp til að leysa þann
vanda af birgðum sem brátt gengu
til þurrðar. Einn veizlugesta var
staðarmaður svo ríkur af stílvitund
og háttvísi að hann hafði komið við
hjá leikfélaginu til þess að sækja
gráan pípuhatt sem þar var til síðan
listamenn félagsins höfðu flutt
Meyjarskemmuna eftir Schubert,
og skartaði þessu tignarmerki af
aðalbornu Iátleysi. Við nutum gest-
risni húsráðanda ásamt fjörugum
samræðum þar til Halldór Ingi raf-
virkjameistari kom á brunabílnum
þeytandi lúðurinn og snaraðist inn
og greip í tæka tíð gítarinn af gest-
gjafa, og spilaði og söng með ærn-
um tilþrifum og mátulega miseygð-
ur á innblásinni rússnesku og fær-
eysku og peyjamáli uppörvandi
bragi meðan eldfjallið rumdi án
sleitu og stundum bárust hrotur frá
sveininum unga langþurfi að hvíl-
ast. Svo skilaði Halldór Ingi gítarn-
um snarlega í hendur einhvers ann-
ars en þess sem átti hann, hentist
út í brunabílinn og hélt áfram á
vaktinni þeytandi lagstúf á bruna-
hornið. Þá lét einhver áhrifamaður
verða af því sem var löngu orðið
tímabært, að vekja drenginn sem
hraut innan við hurðarlausar dyr
hið næsta, og benti honum á að því
miður fullnægði hann ekki skilyrði
til þess að vera þar sem hann var
kominn því hann var ekki með bindi
einsog við átti. Drengnum brá svo
við að hann hrökk upp með andfæl-
um og hentist út og kom sér upp
á flugvöll og í fyrstu vél til Reykja-
víkur. Og leið ekki á löngu unz
hann tók að þráhringja í síma það-
an og stagaðist á því að við yrðum
að koma okkur burt af því jörðin
gæti opnazt þar sem við værum
staddir og helvíti væri þá opið okk-
ur sem við ættum kannski skilið,
en við skyldum nú samt koma okk-
ur burt.
Hver vissi hvar jörðin kynni að
opnast í hamförunum en við nutum
góðrar veizlu til miðnættis að við
fórum fjórir upp á flátt þakið sem
hvergi sá í, enda var alls staðar að
minnsta kosti metersþykkt lag af
svörtu gjalli og ösku, og náttmyrkr-
ið reyndar þétt af biksvörtum sall-
anum úr iðrum jarðar. Við vorum
fjórir saman hver með sína skóflu
og mokuðum eða ruddum af þakinu
það sem gizkað var á að væru átta-
tíu tonn, og bættist ört í og talið
að ekki væri seinna vænna að forða
því að húsið kremdist saman undir
álaginu ef fengi að vaxa enn of
nóttina. Ég get ekki stillt mig um
að geta í yfirlætisleysi þess að Árni
húsráðandi sagði að ég hefði þing-
eyska áralagið við moksturinn, en
hann sagði að þar vissi hann áratog-
in einna lengst.
Við röltum víða næstu daga við
Árni Gunnarsson fréttamaður með
tíðum viðkomum uppi á húsunum
því við snöruðumst upp á þak til
að taka þátt í að moka ofan af
þeim. Og á einn stað komum við
þar sem stöndugur maður stóð einn
fyrir að moka, og þegar við Árni
komum þá hætti hann og fór að
sinna brýnni erindum í athafnalífi
á þjóðvísu og sást ekki aftur fyrr
en við vorum búnir að hreinsa þak-
ið hans.
Á þriðja degi fór ég upp í skól-
ann þar sem var skipulagsmiðja
allra björgunarstarfa undir stjórn
skólastjórans og bæjarstjórnarleið-
toga og bauð þátttöku mína í sjálf-
boðastörfum. Og ég var svo stál-
heppinn að þessi skólastjóri setti
mig í flokk með frískum strákum
úr Vélskólanum í Reykjavík. Þetta
var fyrir mig einsog að komast í
klössun. Það voru einkennileg áhrif-
in af því að heyra án afláts drunurn-
ar í vaxandi flallinu sem reis upp
til móts við Helgafell sem hafði síð-
ast gosið fyrir sjö þúsund árum, og
var því talið fyrir löngu tryggt að
myndi óvirkt um aldur. Það var
einna líkast því sem kameldýr yrði
allt í einu að drómedar með tveim
hnúðum til að rangla um eyðimörk.
Það var einsog það væri með ein-
hveijum undarlegum hætti róandi
að vita alltaf af látunum í fjallinu,
að vera svona næ'rri sívirku eldfjall-
inu, og vita af því í vöku og svefni,
að vera á eyju í þeim látum, hafið
allt í kring; það var einsog maður
væri bundinn einhveijum seiði sem
orkaði allt að því sefandi þrátt fyr-
ir hörmulega eyðilegginguna.
Einn frægasti eldfjallafræðingur
heimsins Frakkinn Haroun Tazieff
sagði heimsbyggðinni inntur álits á
viðbrögðum Islendinga að þetta
væru áreiðanlega mestu asnar í
heimi þessir íslendingar, að halda
að það sé hægt að beijast á móti
eldfjalli. Að það væri í mannlegu
valdi. Þeir hljóta að vera kolbijálað-
ir. Snarklingjandi geggjað fólk. Að
halda að maður geti storkað gjós-
andi eldfjalli. Dingo. Completement
cinglé. Tous fous.
Enda hafði það ekki verið gert
áður. íslenzkir hugvitsmenn fundu
upp aðferðir til þess að gera það í
fyrsta sinn í sögu mannkynsins að
tefja hraunstreymi, kæla flauminn
af bræddu gijótinu og beina til
annarrar áttar, sveigja frá megin-
byggðinni, og fyrst og fremst höfn-
inni. Og þessa varð maður vitni sem
var að gerast í fyrsta sinn í heimin-
um, og var stoltur af þeim mönnum
sem réðu þessu og komu í hug þau
ráð sem dugðu, æðrulausir,
óhræddir og hvergi fum.
Enginn fékk launað í peningum,
það var ekki minnzt á peninga frem-
ur en argasta skít. Allir gerðu það
sem þeir gátu og fengu líka það
sem þeir þurftu. Fyrir utan klæði
og útbúnað til verka og fæði og
skjól í húsum þeim sem stóðu enn.
Kaupmaður einn stóð í búð sinni
og ekki var flúinn einsog hinir í
land og fagnaði hveijum sem birtist
og bauð að hirða hvað sem hann