Morgunblaðið - 12.11.1996, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
OLAFUR
JENSSON
+ Ólafur Jensson
var fæddur í
Reykjavík 16. júní
1924. Hann lést á
heimili sínu 31.
október síðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Dómkirkj-
unni í Reykjavík 7.
nóvember.
Fyrir rúmum tveim
áratugum þegar heim-
urinn virtist mér svart-
ur og hvítur, gekk ég
þvengmjór, hárprúður
og alvitur inn á heimili
þeirra Ólafs og Erlu.
Þau sýndu þá sem oftar það umburð-
arlyndi sem prýðir hina víðsýnu.
Ólafur tengdafaðir minn var barátt-
unnar maður, hvort heldur sem bar-
ist var um brauðið eða í þekkingar-
leit vísindanna. Markmiðin voru þau
sömu skapandi og háleit. Þau voru
oft fjarlæg, og kröfðust þess að
unnið væri af bjartsýni þess sem
langt stefnir. Þannig var hann í
pólitík, vísindum og einnig í listum,
alltaf í leit að hinu jákvæða sem
fegrað og auðgað gat mannlega til-
v veru.
Hann var hláturmildur og hlýr
maður sem alltaf sá það uppbyggi-
lega í hverri stöðu, og studdi sitt
fólk í sigri sem ósigri. Sannur húm-
oristi með innsæi í hin komisku at-
vik eigin tilveru, og eins og flestir
tilkomumiklir menn hógvær. Einnig
ákaflega viðræðugóður og gat slett
á mörgum tungum á myndrænni og
fágaðri hátt en flestir menn. Á sönn-
um gleðistundum söng hann aríur
úr óperum eða gamla skæruliða-
, söngva af innlifun á ógleymanlegan
” hátt. Ólafur var einlægur maður og
áreiðanlegur og með hann í liði var
ljóst að þar yrði ekki áræðisbrestur.
Þrátt fyrir allt sem hann áorkaði
fannst mér hann alltaf fyrst og
fremst vera strákur úr Skeijafirðin-
um. Þaðan voru helstu persónur og
sögur sprottnar, þar höfðu hin mark-
tæku strik tilverunnar verið dregin,
prakkarastrik og skýrar linur. Einn-
ig órjúfanleg bönd bundin, og þar
höfðu allir draumar fæðst.
Nú þegar ég kveð hann eftir ald-
arfjórðungs kynni finnst mér æ oftar
að heimurinn sé eingöngu grár, en
það er ljóst að það er
minningin um menn
eins og Ólaf Jensson
sem leggur þar hvítu
tónana til.
Þórður Sverrisson.
Ólafur Jensson, fyrr-
verandi prófessor og
yfirlæknir, er látinn í
Reykjavík 72 ára að
aldri.
Við Ólafur hittumst
fyrst í Menntaskólanum
í Reykjavík fyrir rúm-
um 50 árum og urðum
stúdentar saman þaðan
1946.
Báðir innrituðust í læknadeild um
haustið og Ólafur lauk kandídats-
prófi 1954.
Ólafur fékk ungur áhuga á rann-
sóknarstarfsemi sem á þeim árum
var hornreka í læknisfræði. Þegar
hann hafði lokið kandídatsprófi leit-
aði hann fljótlega til Bretlands þar
sem hann stundaði rannsóknarstörf
og lauk sérnámi í þeim fræðum og
hlaut sérfræðiréttindi hér á landi
1959 í blóðmeina- og frumurann-
sóknum.
Á þessum árum voru engin tengsl
milli okkar Ólafs en er hann hugðist
opna eigin rannsóknarstofu sem
þjónustustofu við starfandi heimilis-
lækna og sérfræðinga varð það úr
að við ásamt Þórarni Guðnasyni og
Guðjóni Guðnasyni tókum saman á
leigu hæð í nýju húsi Péturs Guð-
jónssonar á Hverfisgötu 50. Þar sett-
um við upp lækningastofur og Ólaf-
ur rannsóknarstofu sína. Á þessum
árum vann Ólafur hjá Krabbameins-
félagi Reykjavíkur og síðar um 10
ára skeið hjá Krabbameinsfélagi Is-
lands en rak eigin rannsóknarstofu
sem smám saman fékk meiri verk-
efni og fiuttist þá í Domus Medica.
Ólafur varð forstöðumaður Blóð-
bankans 1972. Fram til þess tíma
hafði stjórn Blóðbankans verið látin
fylgja öðrum störfum við Landspít-
ala en Ólafur fékk tækifæri til þess
að byggja Blóðbankann upp sem
sjálfstæða stofnun og á 22 ára ferli
sínum þar tókst honum að hefja
Blóðbankann upp á stig Blóðbanka
nágrannalandanna og koma starf-
seminni í nýtískulegt horf.
t
Elskuleg móðir okkar, fósturmóðir,
tengdamóðir, amma, langamma og
frænka,
ÓLÍNA EYBJÖRG PÁLSDÓTTIR
frá Borgargerði,
fyrrum húsfreyja,
Hámundarstöðum,
Hrísey,
lést á dvalarheimilinu Hlíð sunnudaginn
10. nóvember sl.
Jarðarförin fer fram frá Akureyrarkirkju mánudaginn 18. nóvem-
ber nk. kl. 13.30.
Snjólaug Þorsteinsdótir, Jón Helgason,
Þorsteinn G. Þorsteinsson, Sesselja Stefánsdóttir,
Þorsteinn J. Jónsson, Áshildur Emilsdóttir,
barnabörn, barnabarnabörn
og frændfólk.
t
Innilegar þakkir sendum við öllum þeim,
sem sýndu okkur samúð og hlýhug við
andlát og útför ástkærrar eiginkonu
minnar, móður okkar, tengdamóður og
ömmu,
MAGNEU ÞÓRARINSDÓTTUR,
Heinabergi 22,
Þorlákshöfn.
Sérstakar þakkir sendum við starfsfólki
á deild 11G, Landspítala og Sjúkrahúsi
Suðurlands.
Guðmundur Friðriksson,
Friðrik Guðmundsson, Gitte Jakobsen,
Erna Marlen
og barnabörn.
Hann hóf einnig rannsóknastarf-
semi í erfðafræði með samstarfs-
mönnum sínum þannig að eftir hefur
verið tekið og á þeim grunni ritaði
hann doktorsritgerð sína sem hann
varði við Háskóla íslands 1978.
Við Ólafur vorum skipaðir fulltrú-
ar heilbrigðisráðherra í yfirstjóm
mannvirkjagerðar á Landspítalalóð
- Y-mál - í árslok 1973. Stjórnin
var þannig skipuð að heilbrigðisráð-
herra og menntamálaráðherra skip-
uðu tvo menn hvor og komu sér síð-
an saman um formann. Við sátum
saman í þessari stjóm í 10 ár og
Ólafur var þar sem fulltrúi Landspít-
ala og sat í nefndinni til 1989. Þessi
byggingarstjórn tók við umsjón
bygginga á Landspítalalóð og fyrstu
verkefnin vom bygging geðdeildar
og síðar byggingar rannsóknarstofa.
Byggingarstjórnin hélt yfirleitt fundi
vikulega og stjórnarmenn þurftu að
vinna milli funda við undirbúning.
Ólafur var góður samstarfsmaður
hengdi sig aldrei í smáatriði og vildi
koma málum áfram.
Á þessum ámm var hafin bygging
Tanngarðs í Vatnsmýri, móttöku-
byggingar austan við Landspítala og
undirbúin og hafin bygging K-bygg-
ingar sem byggð hefur verið að hluta.
Ólafur sat í yfirstjóminni meðan öll
þessi verkefni vom hönnuð og byggð
og eyddi miklum tíma í vinnu við
nefndarstörf og undirbúning.
Sem ráðuneytisstjóri hafði ég
samband við alla forstöðumenn Rík-
isspítala. Mér kom ávallt á óvart
bjartsýni Ólafs í starfi sínu. Hann
mundi hvað áunnist hafði og leysti
verkefni Blóðbankans innan þess
fjárhagsramma sem fjárlög gerðu
ráð fyrir og hann lét ekki ástand á
fjárhagssviði ergja sig eða gleyma
því hve mikið hafði áunnist í tímans
rás.
Ráðuneytið beindi til Ólafs öllum
málum er snertu blóðgjafír og hann
sinnti samstarfi við Blóðbanka á
Norðurlöndum og í Evrópu með
miklum sóma.
Fyrir áratug kom upp að nauðsyn-
legt yrði að endurskoða skimun blóðs
sem tekið væri til gjafar. Niðurstað-
an varð sú að eðlilegast væri að
skimunin færi fram í Blóðbamka á
ábyrgð forstöðumanns og sú ákvörð-
un hefur reynst vel.
Vissulega kom það fram þegar
endurskoðað var að í hópi blóðgjafa
voru örfáir sýktir einstaklingar sem
útiloka varð úr blóðgjafasveitinni en
síðasta rúman áratug hefur tekist
að halda gjafablóði hreinu og aldrei
hafa sýktir blóðhlutar verið fluttir
til landsins.
Þegar Ólafur hætti störfum á ár-
inu 1994 fékk hann aðstöðu í Blóð-
banka til þess að sinna rannsóknar-
verkefnum og ýmsu því sem hann
hafði ekki fulllokið er hann lauk
störfum fyrir aldurs sakir.
Við hittumst síðast á hálfrar aldar
stúdentsafmæli okkar í júní í sumar.
Þá var ljóst að Ólafur gekk ekki
heill til skógar. Raunar hafði hann
skýrt mér frá sjúkdómi sínum þegar
hann greindist.
Ég þakka Ólafi samstarfið sem
verið hefur á mörgum sviðum yfir
ævina en með honum er genginn
mikill hæfileikamaður og dugnaðar-
forkur sem kunni að stjórna með
bjartsýni og víðsýni.
Við Guðrún sendum Erlu og fjöl-
skyldunni samúðarkveðjur og biðjum
Guð að styrkja þau í sorginni.
Páll Sigurðsson.
Lífið er hverfult. Fyrir nokkrum
dögum var undirritaður á ársfundi
ameríska mannerfðafræðifélagsins
sem þaldinn var í San Fransisco.
Við íslendingarnir á ráðstefnunni
höfðum mælt okkur mót í Kínahverf-
inu. Sól skein í heiði og fjölskrúðugt
mannlíf San Fransisco-borgar gerði
sitt til að auka á stemmninguna.
Hópurinn var óþreyjufullur að ræða
nýjar upplýsingar frá fundinum sem
og frekari möguleika til erfðarann-
sókna á íslandi. Þá kom þrumuskýið
þegar ísleifur færði okkur fréttir af
andláti föður síns. Á hópinn sló þögn.
Allir viðstaddir höfðu hver á sinn
hátt orðið fyrir miklum áhrifum af
prófessor Ólafi. Undirritaður minnt-
ist m.a. líflegrar kennslu hans í
læknadeild og metnaðar fyrir hönd
íslenskra vísinda. Síðar meir, eftir
að ég fluttist utan, voru sjaldnar
tækifæri til að hitta Ólaf. Hann var
við þau tækifæri sem áður alltaf
óþreytandi að spyija frétta um „hvað
væri að gerast í vísindunum". Brenn-
andi áhugi hans verkaði mjög hvetj-
andi fyrir ungan lækni í framhalds-
námi. Jafnframt benti hann alltaf á
hveiju hægt væri að fá áorkað sem
vísindamaður á íslandi ef vilji væri
fyrir hendi. Augljóst var að þar fór
bráðskemmtilegur eldhugi með kraft
til að fylgja hugsjónum sínum eftir
með verkum ágætum.
Ólafur var læknir með sérmennt-
un í blóðmeinafræði og frumurann-
sóknum. Ekki veit ég hvenær fyrst
vaknaði hjá honum áhugi á erfða-
fræði. Hann lét hins vegar að sér
kveða svo um munaði sem vísinda-
maður á því sviði með greinum um
arfgenga blóðsjúkdóma á íslandi.
Þar lýsti Ólafur á skýrari hátt en
áður hafði verið gert hvernig sjúk-
dómsmynd getur verið breytileg
meðal ættingja með sama blóðerfða-
sjúkdóm. Þessi vinna vakti mikla
athygli og var grundvöllur doktors-
ritgerðar sem ðlafur varði við Há-
skóla íslands 1978. Seinna færði
hann út kvíarnar og rannsakaði
marga aðra erfðagalla meðal íslend-
inga og varð Blóðbankinn undir hans
forystu miðstöð rannsókna á því
sviði. Vitneskja sem þar fékkst nýtur
alþjóðlegrar viðurkenningar og hef-
ur hjálpað mörgum íslenskum fjöl-
skyldum með arfgenga sjúkdóma.
Marga mun þurfa til að halda á lofti
merki því sem Ólafur reisti í mann-
erfðafræði á íslandi.
Jón Jóhannes Jónsson,
New Haven, Connecticut.
Þú sem eldinn átt í hjarta,
óhikandi og djarfur gengur
út í myrkrið ógna svarta
eins og hetja og góður drengur.
- Allt af leggur bjarmann bjarta
af brautryðjandans helgu glóð.
Orð þín loga, allt þitt blóð;
á undan ferðu og treður slóð.
Þeir þurfa ekki um kulda að kvarta,
sem kunna öll þín sólarljóð.
Einn þú klifrar upp í móti,
er aðrir hrapa í gljúfrin niður;
flýrð ei, þó að Ijendur hóti,
en fram til marksins braut þér ryður.
Þó beint sé að þér banaspjóti,
bliknarðu ei né iítur við;
biður engan pð um grið;
geislinn sigrar náttmyrkrið.
Lífsins illu öndum móti
einn þú berst - og semur frið.
Þú ert kóngur lista og ljóða,
lífsins svanur ódauðlegi,
syngur um hið göfga og góða,
gerir nótt að björtum degi,
hefir grátnum gleði að bjóða,
gull þeim sem að snauður er,
léttir af þeim, sem byrði ber,
bendir þeim, sem villtur fer.
Óskasteina allra þjóða
áttu falda í bijósti þér.
- Þú sem eldinn átt í hjarta,
yljar, lýsir, þó þú deyir.
Vald þitt eykst og vonir skarta,
verk þín tala, þótt þú þegir.
Menn sjá allt af bjarmann bjarta
blika gegnum húmsins tjöld.
Eldurinn hefir æðstu vöíd;
uppskera hans er þúsundföld.
Mannssálin og myrkrið svarta
mundu án hans dauðaköld.
(Davíð Stefánsson frá Fagraskógi.)
Barnabörn.
Okkur langar að minnast föður-
bróður okkar Ólafs Jenssonar eða
Óla frænda eins og hann var yfir-
leitt kallaður á okkar heimili. Það
er margs að minnast enda var Óli
frændi mjög eftirminnilegur per-
sónuleiki, mjög frændrækinn og
fylgdist vel með öllum í fjölskyld-
unni. Við munum vel eftir þeim
bræðrum, þ.e. pabba, Óla og Katli
þegar þeir hittust gjarnan á sunnu-
dagsmorgnum heima hjá afa og
ömmu í Vogi. Þá þótti ekki verra
að til væri köld grásleppa þótt við
yngri gestirnir kynnum ekki alls-
kostar að meta þær veitingar. Þarna
var rætt um pólitík, læknisfræði,
sjósókn og auðvitað óperusöng sem
hefur verið eitt aðaláhugamál fjöl-
skyldunnar. Síðan var haldið heim í
hádegismat til eiginkonunnar enda
var þetta fyrir tíma kaloríunnar.
Ógleymanlegt er einnig þegar Óli
frændi kom í heimsókn í Kópavoginn
og fór að kenna okkur bræðrunum
íslenska málfræði og voru fornöfnin
hans uppáhald en við vorum ekkert
sérstaklega áhugasamir en Óla tókst
að koma efninu á framfæri á ótrú-
lega lifandi hátt svo áhugi okkar var
að nokkru leyti vakinn.
Eftir að við bræðumir byijuðum
að leggja inn í blóðbankann, fórum
við gjaman inn á kontór hjá banka-
stjóranum, til að fá fréttir af fjöl-
skyldunni og gefa skýrslu. Oft var
spurt út í vísindastörfin þó ekki
gætum við fullkomlega skilið allt
sem hann hafði þar fram að færa.
í gegnum vísindalega þætti ætt-
fræðirannsókna hans, átti Óli frændi
margar sögur af forfeðrum okkar
sem gátu verið krydd í þessum heim-
sóknum og við önnur tækifæri þegar
fjölskyldumeðlimir hittust.
Við kveðjum þig með söknuði,
elsku frændi, og geymum vandlega
minninguna um þig í framtíðinni.
Okkur langar að senda Erlu og
frændsystkinum okkar innilegar
samúðarkveðjur á þessari erfiðu
stund og biðjum Guð að styrkja þau
í sorg sinni.
Daði og Jens.
Með nokkrum orðum skulu þökk-
uð ánægjuleg og sérlega þroskandi
kynni nú þegar Olafur Jensson hefur
kvatt þennan heim. Aðrir og mér
hæfari munu vafalítið gera grein
fyrir glæstum starfsferli hans og
vísindastörfum, sem nutu viðurkenn-
ingar erlendis sem hérlendis. En auk
þess að vera framúrskarandi vís-
indamaður, var Ólafur maður hjarta-
hlýr og ljúfur, svo víðlesinn og bráð-
skemmtilegur að það mega heita
forréttindi að hafa fengið að kynn-
ast honum og njóta þess sem hann
hafði fram að færa.
Ólafur Jensson var maður fjöl-
menntaður. Síkvikur hugur hans var
ávallt leitandi og það virtist sama
hvar niður var borið, ávallt hafði
hann eitthvað skemmtilegt og athygl-
isvert fram að færa. Á einu kvöldi
gátu samræðumar hvarflað frá verk-
um tiltekins tónskálds eða sögulegum
bakgrunni aðfluttra Rússa í austur-
hluta Úkraínu til vangaveltna um
grunnþætti í heimspeki horfinna
fomþjóða eða heillandi spurninga á
sviði orðsiíjafræði. Þótt Ólafur byggi
yfir svo viðamikilli þekkingu á svo
mörgum sviðum gætti aldrei hroka
eða yfirlætis í framsetningu hans og
fasi. Hann var menntamaður í besta
skilningi þess orðs. Ólafur var ávallt
léttur í skapi og dillandi hláturinn
var aldrei langt undan þegar talið
barst að einhveiju óvenjulegu eða
„absúrd". Og hann hafði unun af að
segja frá enda hafði hann upplifað
margt bráðfyndið og sérstakt á ferð-
um sínum um heiminn.
Ólafur hafði mikinn áhuga á sögu
og þjóðfræðum öllum. Hann bjó yfir
yfirburðaþekkingu á sögu Austur-
Evrópu og Rússlands/Sovétríkjanna
og þekkti gjörla stjórnmálaþróunina
í ríkjum þessum og sögu þeirra
manna sem þar ríktu. Hann hafði
einstaka sögulega yfirsýn og minnist
ég margra samræðustunda okkar á
heimili Arnfríðar dóttur hans og
Þórðar bróður míns. Fór ég jafnan
fróðari af þeim fundum.
í Ólafi runnu saman á sérlega
heillandi hátt sterkustu grunnþætt-
irnir í fræðilegri hugsun; hin djúp-
stæða, vísindalega þörf fyrir að
sundurgreina með nákvæmum hætti
og hin heimspekilega innsýn eða
„upphafning". Viðfangsefni hans
var fyrst og fremst maðurinn í heim-
inum og hann bjó yfír djúpum sál-
fræðilegum og heimspekilegum
skilningi á hinu mannlega hlutskipti
enda svo nátengt sérfræðisviði hans.
Með Ólafi Jenssyni er genginn
einstakur sómamaður, maður mikilla
hæfileika greindar og gáfna. Vinum
mínum Erlu, Fríðu, Isleifi og Siggu
sendi ég kveðjur mínar sem og ætt-
mennum Ólafs öðrum. Missir þeirra
er mikill en finna má huggun harmi
gegn í því sem Ólafur gaf og aðrir
búa nú að, ríkari af auði andans og
betri menn í Jífinu.
Ásgeir Sverrisson.