Morgunblaðið - 12.11.1996, Blaðsíða 2

2 C ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Ljóðagerð
er ólæknandi
árátta
SJÖTTA ljóðabók Gylfa Gröndals, Undir hælinn
lagt, er komin út í tilefni af sextugsafmæli hans.
Það er liðið tuttugu og eitt ár síðan fyrsta Ijóðabók
Gylfa birtist en ferill hans sem ljóðskálds er mun
lengri:
„Eg byijaði að yrkja strax sem bam og í Mennta-
skólanum í Reykjavík var ég svokallað skólaskáld
og lét mikið á mér bera sem slíkur. Við Olafur Jóns-
son, sem síðar varð kunnur gagnrýnandi, unnum
okkur það til frægðar, þótti okkur þá, að fá ijóðiti
okkar birt í Ljóðum ungra skálda, sem Magnús Ás-
geirsson sá um. Við vorum ekki nema sautján ára
og heldur betur roggnir yfir þessu. Eg gerðist síðan
ungur blaðamaður og ákvað með sjálfum mér að
gefa ekki út eða birta ljóðin mín. Ástæðumar fyrir
því kunna að vera þær að ég varð snemma ritstjóri
og kynntist bókmenntalífinu innan frá. Það er oft
áfall fyrir ungt fólk að verða vitni að því veraldlega
sem fylgir bókaútgáfu. Öllu braskinu og bröltinu.
Ég ákvað bara að taka ekki þátt í því. Hins vegar
fór ég snemma að skrifa viðtalsbækur, það var svona
partur af mínu starfi, og í framhaldi af þeim ævisög-
ur.
Fyrsta ljóðabók mín kom út 1975, þá var ég orð-
inn þijátíu og níu ára gamall. Það var fyrst og fremst
fyrir hvatningu frá konunni
minni sem sá að ég var alltaf
að. En annað kom líka til. Virt-
ur bókmenntamaður hélt fyrir-
lestur um ljóðagerð á íslandi
og nefndi mig sem dæmi um
skáld sem hefði farið vel af stað
en hefði síðan hætt að yrkja.
Ég móðgaðist því ég hafði aldr-
ei hætt að yrkja heldur tekið
þá ákvörðun að gefa ekki út.
Svona geta nú bókmenntamenn
haft áhrif. Bókin kom út og fór
hljóðlega eins og oft er um
Ijóðabækur. Það æsti mig upp
og ég gaf út alls fimm ljóðabæk-
ur á einum áratug, fram til
ársins 1986. Nýja Ijóðabókin
mín inniheldur þess vegna úr-
val ljóða frá síðustu tíu árum.
Ljóðagerð er árátta sem seint
tekst að halda niðri.
Þegar ég var ungur maður í
menntaskóla geisaði hatramm-
asta bókmenntadeila sem háð
hefur verið á íslandi, deilan um
atómskáldin og módernismann.
BÆKUR
Gylfi Gröndal
Það var erfitt fyrir unga menn að fóta sig á þessum
tíma. Þjóðin skiptist í tvennt og andstæðingar atóm-
skáldanna voru í miklum meirihluta. Sumir halda
því fram að ljóðið hafi ekki borið
sitt barr síðan vegna þess að nútí-
maljóð hafa ekki orðið almenn-
ingseign eins og þau gömlu,
ljóðabækur seljist ekki í jafn stór-
um upplögum og þær gerðu. En
ég held að þetta sé að breytast.
Á síðustu árum hafa komið fram
svo mörg ný ljóðskáld hvert öðru
betra. Mér finnst ég skynja upp-
hafið að nýju blómaskeiði ljóða-
gerðar í landinu og því má örugg-
lega þakka frelsinu. Engin ein
stefna er allsráðandi. Þú getur ort
rímuð ljóð, sonnetur, frásöguljóð
með hversdagslegu orðfæri, inn-
hverf ljóð, táknræn ljóð með
margslungnum myndhverfingum.
Og allt þar á milli. Þetta er mikill
kostur.
Þótt ljóðabækur seljist enn lítið
eru samkomur með ljóðaupplestri
algengari en nokkru sinni áður,
það er daglegur Ijóðalestur í út-
varpinu, ljóðasafnrit eru gefin út.
Þessi dæmi sanna að Ijóðið er við
hestaheilsu."
Kvöldmáltíð
Jafnvel undirrós
er raunveran tvíeggjuð
þyrnikóróna/lárviðarsveigur
á hrukkóttu enni
ímynduð sannindi
ég býð þeim til kvöldverðar
hér er kristalsvasi
með túnfíflum
fegri en ég man
heimabakað brauð
og náðugur vínandi
njótum um stund
ínærmynd afdraumi
með fjarstæðukennd.
Nýjar bækur
Ólíkir staðir lifna
FLEY og fagrar árár eftir
Thor Vilhjálmsson er komin
út.
„Þetta er hraðvirkur minn-
ingaspuni, skrifaður í svipuð-
um anda og hin vinsæla bók
Thors, Raddir í garðinum
(1994). í bókinni kallar eitt
atvik á annað, ein mannlýs-
ing kveikir aðra og ólíkir
staðir lifna fyrir augum le-
sandans", segir í kynningu.
Öðrum þræði er bókin
Thor
Vilhjálmsson
ferðasaga eins og fleiri
bækur Thors Vilhjálmsson-
ar. Róm 1968, Vestmanna-
eyjar 1973, England 1974
og Japan 1984 eru meðal
þeirra staða sem við sögu
koma.
Útgefandi er Mál og
menning. Fley og fagrar
árar er 301 bls., unnin í
Prentsmiðjunni Odda hf.
Kápuna gerði Ingibjörg Ey-
þórsdóttir. Verð 3.680 kr.
Saga brotamanns
SKALDSAGAN Brotahöfuð
eftir Þórarin Eldjárn er
komin út.
Sagan fjallar um Guðmund
Andrésson, fræðimann og
skáld, sem hefur aldrei getað
lært að bera tilhlýðilega virð-
ingu fyrir yfirvöldum, verald-
legum sem andlegum og það
kemur honum í koll. Honum
er gefið að sök að hafa samið
hneykslanlegt rit gegn Stóra-
dómi. í Bláturni, einu ill-
ræmdasta fangelsi Danaveldis, bíður kápu.
Þórarinn
Eldjárn
Guðmundur þess sem verða
vill.
„Brotahöfuð er áhrifamik-
il söguleg skáldsaga, giettin
og tragísk í senn, borin upp
af næmum mannskilningi og
aðdáunarverðri stílgáfu,"
segir í kynningu.
Útgefandi er Forlagið.
Brotahöfuð er 252 bls. að
stærð. Hún er prentuð í
Prentsmiðjunni Odda hf.
Sigrún Eldjárn hannaði
Hún kostar 3.480 kr.
Stórviðburðir
og misgjörðir
ÚT ER komin skáldsagan
Blóðakur eftir Ólaf Gunnars-
son.
í kynningu segir: „Þessi
mikla samtímasaga er hlaðin
stórviðburðum, full af lifandi
persónum og rík af samlíðan
höfundar með öllu því fólki
sem hann hefur hér skapað,
hvort sem það er skuldugt
alþýðufólk eða voldugir
stjómmálamenn í æðstu stöð-
um; allir njóta hér sannmælis án þess
að dregin sé fjöður yfir misgjörðir."
Tvær fjölskyldur eru í forgrunni.
Önnuð er auðug og á kafi í stjómmál-
Ólafur
Gunnarsson
arefjum og innbyrðis átök-
um, hin á barmi gjaldþrots
og upplausnar. Líf þessara
tveggja fjölskyldna skarast
síðan.
Blóðakur er önnur bók í
þríieik Ólafs Gunnarssonar
um íslenskan samtíma, tengd
Tröllakirkju þótt persónur
séu aðrar og sagan algjörlega
sjálfstæð.
Útgefandi er Forlagið.
Bókin er 508 bls. Hún er prentuð í
Prentsmiðjunni Odda hf. Finnur
Malmquist/Fíton hannaði kápu. Verð
3.880 kr.
Þjóðarhelgidómur og
saga höfuðstaðar
því að prestur skuli
vera svo vel að sér á
þessu sviði.
Kirkjusaga íslands
er samþætt sögu lands-
ins á hinum ýmsu svið-
um verkmenningar, at-
vinnuhátta, stjórnarf-
ars, menntunar og
lista. Þetta kemur
hvergi betur fram en í
sögu Dómkirkjunnar. í
skrúðhúsinu átti
slökkvistöð Reykjavík-
ur heima í næstum öld
og á lofti hennar áttu
Stiftsbókasafnið, Forn-
gripasafnið, Lands-
bókasafnið og síðar
Þórir
Stephensen
Á meðan byltingará-
stand herjaði í Evrópu
var Dómkirkjan endur-
byggð og endurvígð
haustið 1848 og þar
með eignuðust Reyk-
víkingar fyrst fagra
kirkju sem líkt var við
musteri. Þar vitnar
saga Dómkirkjunnar
um framfarahug og
metnað fyrir hönd
kirkju og kristindóms
og margir lögðu hönd
á plóginn og þeirra er
getið að verðleikum í
bókinni. Dómkirkjan
varð vettvangur endur-
bóta og nýjunga sem
Reykvíkingar sátu ekki einir að
BÆKUR
Trú og saga
DÓMKIRKJAN I
REYKJAVÍK 200 ÁRA
eftir Þóri Stephensen. Hið íslenska
bókmenntafélag og Dómkirkjan í
Reykjavík 1996 — 653 síður
í TILEFNI af 200 ára afmæli
Dómkirkjunnar í Reykjavík er nú
komin út saga hennar skrifuð af
séra Þóri Stephensen sem þjónaði
söfnuðinum á árunum 1971-1989.
Bókin er í tveimur hlutum og heitir
sá fyrri Byggingarsaga og hinn síð-
ari í iðu þjóðlífs. Þetta er vegleg
bók og ekkert til sparað að gera
hana sem best úr garði sem vert
er því Dómkirkjan er kirkja allra
landsmanna og nátengd sögu þjóðar
og sögu höfuðstaðar landsins sér-
staklega.
Þegar íslendingar rýna í kirkju-
sögu sína og staldra við aðdraganda
þess að dómkirkja var byggð í
Reykjavík fer ekki hjá því að það
veki blendnar tilfinningar. Biskups-
stólarnir fornu voru lagðir niður,
skólahald og biskupssetur flutt til
Reykjavíkur sem nýlega var orðin
kaupstaður. Náttúruhamfarir og
gallað stjómarfar kipptu grundvell-
inum undan fornu biskupssetrun-
um. Dómkirkjan reis í höfuðstaðn-
um úr tilhöggnum steini á þeim
stað sem hún stendur nú en það
var ekki þrautalaust þrátt fyrir það
að hún væri minni en sú kirkja sem
nú er. Kristnihaldið í kvosinni fyrstu
hálfu öldina sem Dómkirkjan nýja
var við lýði eykur fremur aðdáun
manns á gömlu biskupsstólunum
en hitt.
Gallarnir í stjórnun og verklegum
framkvæmdum hér á landi í lok 18.
aldar og upphafi 19. aldar birtast
í hnotskurn í sögu kirkjuhússins.
En svifaseint skrifræði skildi eftir
sig miklar heimildir í skjalasöfnum
um áætlanir, framkvæmdir,
mannahald og skipulag sem Þórir
hefur kynnt sér rækilega og tínt
til smátt og stórt. Hér hefði mátt
stytta en smáatriðin lífga upp á
frásögnina. Við lesum að meðal
verkamanna við fyrstu byggingar-
framkvæmdirnar var kona sem fékk
sömu laun og karlarnir. En svo
kemur skýringin. Hún va'r hjú hjá
umsjónarmanni verksins, ráðs-
mannsins við tugthúsið, og hann
hirti að sjálfsögðu kaupið hennar.
Fjallað er um aðbúnað dönsku iðn-
aðarmannanna sem vantaði sæng-
urföt og þurftu að sofa á þurrum
þara uppi í tugthúsi. Einn þeirra
hafði verið á Grænlandi og sagði
aðbúnaðinn og viðurgerninginn í
Reykjavík vera þrisvar sinnum lak-
ari en þar á Grænlandi. En þegar
næsti hópur iðnaðarmanna kom til
að endurbyggja kirkjuna árið 1847
fengu þeir sérsaumuð sængurföt,
enda varð nú verklagið og mórallinn
allur annar. Lýsingar höfundar á
byggingarefni sem notað var í ný-
byggingar og viðgerðir eru ná-
kvæmar og eflaust furðar marga á
Bókmenntafélagið athvarf. Orgel
kom í kirkjuna fyrst árið 1840 og
tónlistarflutningur þar hafði áhrif
á allt tónlistarlíf í landinu enda
völdust fremstu menn á því sviði
til starfa í Dómkirkjunni. Róman-
tísk kirkjutónlistarhefð sem brátt
mótaði allt helgihald kirkjunnar er
nátengd Dómkirkjunni en þar störf-
uðu frumkvöðlarnir á þessu sviði
og nægir að nefna Pétur Guðjohn-
sen, Sigfús Einarsson og Pál ísólfs-
son hér til sögunnar. Öll þessi
merka saga er geymd í bókinni og
hún á eftir að koma að góðum not-
um sem heimildarit.
heldur var þeim miðlað á ýmsan
hátt til annarra kirkna. Vegna stöðu
sinnar hlaut Dómkirkjan, útlit
hennar, innréttingar, helgigripir og
helgihald að hafa áhrif úti um allt
landið. Latínuskólapiltar og presta-
skólanemar sóttu kirkju reglulega
og fyrir þá hefur Dómkirkjan verið
fyrirmynd. Þessari áhrifasögu gerir
séra Þórir samviskusamlega skil og
metnaður hans fyrir hönd kirkjunn-
ar er augljós. Það jaðrar við að
hann sé afbrýðisamur ef ýjað er að
því að áhrif sem henni ber geti
verið komin annars staðar frá.
Hann rekur sögu þeirra gripa sem
kirkjan eignaðist, segir deili á gerð,
stíl, notkun og afdrifum. Þær eru
ófáar kirkjurnar sem eiga eftirlík-
ingu af altaristöflunni af upprisu
Krists eftir danska málarann
Gustav Theodor Wegener sem
kirkjan eignaðist eftir endurbygg-
inguna 1848.
Umfjöllun Þóris er mikilvægt
framlag til kirkju- og kristnisögu
íslands og ekki síst til sögu guðs-
þjónustunnar og helgihaldsins. Lýs-
ingar á helgiathöfnum í kirkjunni
við einstök hátíðleg tækifæri svo
sem biskupsvígslur og minningar-
guðsþjónustur eru í seinni hluta
verksins.
Máldagar og vísitasíugjörðir
verða höfundi dijúgar heimildir. í
lok fyrri hluta bókarinnar er sagt
frá safnaðarheimili Dómkirkjunnar
í gamla Iðnskólanum sem söfnuður-
inn tók á leigu 1989. Þar er nú
aðstaða fyrir prestana, barna- og
unglingastarf og aðra starfsemi
sem áður var á ýmsum stöðum í
borginni. Það er til marks um mat
borgarstjórnar Reykjavíkur á fé-
lagslegri starfsemi safnaðarins að
hún hefur nú fært honum þetta hús
í hjarta borgarinnar til eignar. Inn-
anstokksmunir safnaðarheimilisins
eru tíundaðir og við fáum að vita
að þar er Porkka-kæliskápur og
tvær Macintosh-tölvur — víst ekki
jafnar að mikilvægi og skírnarfont-
ur Thorvaldsens sem listamaðurinn
gaf kirkjunni á sínum tíma og
stendur í kór hennar.
Saga Dómkirkjunnar er nátengd
stjórnarfarssögu landsins bæði á
táknrænan hátt og lagalega. Dóm-
kirkjan er kirkja biskupsins yfir
íslandi. Þar predikar hann við