Morgunblaðið - 12.11.1996, Qupperneq 8
8 C ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
HÁSKÓLAFORLAG Máls og menn-
ingar, Heimskringla.var stofnað
árið 1991 og hefur gefið út átján
bækur sem spanna mörg svið
hug- og raunvísinda, svo sem heimspeki,
bókmenntir, sagnfræði, stjórnmálafræði,
sálarfræði, hagfræði, læknisfræði og eðlis-
fræði. Að sögn Ólafar Eldjárns, ritstjóra
útgáfunnar, er markmið hennar að gefa út
akademísk rit sem eru fræðilega traust en
jafnframt aðgengileg almenningi. „Sumar
þessar bækur eru notaðar við kennslu í
Háskóla Islands en þær eru allar unnar af
háskólafólki eins og nafn forlagsins gefur
til kynna. Þær hafa eigi að síður reynst
mjög aðgengilegar áhugasömum almenn-
ingi. Ég nefni sem dæmi Löndin í suðri eft-
ir Jón Orm Halldórsson; hún er notuð við
kennslu í stjórnmálafræði við Háskólann en
hefur einnig selst mjög vel á almennum
markaði og svo er einnig um fleiri af þessum
■bókum.“
Almenningsfræðsla
Hin síðari ár hafa háskólamenn orðið sér
æ meðvitaðri um að mikilvægt sé að vera
í nánum tengslum við samfélagið sem þeir
lifa og vinna í. Fleiri og fleiri opinber þing
og ráðstefnur, sem haldnar hafa verið und-
anfarin misseri af háskólanum, eru til vitnis
um þetta. Einnig viðleitni sumra kennara
hans til að miðla þekkingu sinni til almenn-
ings á aðgengilegan hátt. Dæmin eru vissu-
lega allt of fá ennþá en það hlýtur að telj-
ast meðal frumskyldna háskólamanna að
taka á þennan hátt þátt í skoðanamyndun
í þjóðfélaginu og upplýsingu þess.
Nokkrar bækur eru þessa eðlis í útgáfu
Heimskringlu. Sem dæmi ber fyrst að nefna
tvær bækur eftir Jón Orm Halldórsson,
stjórnmálafræðing, Löndin í suðri og Isiam.
Báðar fjalla þessar bækur á einkar Ijósan
hátt um efni sem er um flest íslendingum
fjarlægt og framandi, sú fyrri um stjórnmál
og þróun þeirra í löndum suðursins, sem
áður voru nefnd þriðji heimurinn, og hin
síðarnefnda um sögu islamstrúar.
Einnig mætti geta bókarinnar, Markaðs-
búskapur, eftir Arne Jon Isachsen, Carl B.
Hamilton og Þorvald Gylfason, hagfræð-
inga, en bókin var upphaflega skrifuð til
upplýsingar fyrir fróðleiksfúsa lesendur í
Eystrasaltslöndunum þar sem verið er að
innleiða markaðsbúskap. Bókin hentar hin-
um almenna lesanda afar vel enda er hún
laus við alla stærðfræði sem setur svip sinn
á flestar kennslubækur í hagfræði á okkar
dögum.
Tvær aðrar bækur sem íjalla um stjórn-
mál og hagvísindi hafa komið út hjá Heims-
kringlu en eru ekki jafnaðgengilegar al-
menningi, Embættismenn og stjórnmála-
menn eftir Gunnar Helga Kristmsson,
stjórnmálafræðing, og Haglýsing íslands
eftir Sigurð Snævarr, hagfræðing. Bækurn-
ar eru fyrst og fremst ætlaðar til kennslu
og bera þess glöggt vitni; framsetningar-
mátinn er fræðilegur og stíllinn þurr og flat-
ur.
Brautin rudd
Óhætt er að segja að íslensk heimspeki
sé ung að árum, sjálfsagt er hún vart kom-
in á gelgjuskeiðið sé tekið mið af evrópskri
heimspeki. Þessi ungi aldur skýrir vitanlega
hvers vegna ekki er mikið til af íslenskum
heimspekirjtum. Þótt verkefni forlagsins
Heimskringlu séu vafalítið ófá og brýn þá
mætti það vera eitt af þeim mikilvægustu
að stuðla að frekari útgáfu á íslenskri heim-
speki. Þegar hafa tvö slík rit komið út hjá
forlaginu og verður ekki annað sagt en að
vel hafi verið af stað farið. Þetta eru bækur
Þorsteins Gylfasonar, heimspekings, Tilraun
um heiminn og Að hugsa á íslenzku. Báðar
fylla þær án vafa þann flokk bóka sem telj-
HINGAÐ til hefur útgáfa áreiðanlegra en jafnframt læsilegra og handhægra fræði-
rita verið lítil og léleg hér á landi. I því samhengi hefur háskólinn sjálfur valdið
mestum vonbrigðum. Utgáfa Heimskringlu hefur hins vegar bætt nokkuð úr þessu
með blómlegri útgáfu undanfarin ár.
Blómleg
Heimskringla
Heimskringla nefnist
háskólaforlag Máls og
menningar. Það hefur
gefið út átján fræðirit sem
eru ætluð bæði fagfólki og
almenningi. Þröstur
Helgason gluggaði í
þessar bækur sem eru
fjölbreyttar að efni. Hann
segist vona að framhald
verði á útgáfunni.
ast almenningi læsilegar enda er stíll Þor-
steins Jeikandi léttur og framsetning öll
skýr. í fyrri bókinni glímir Þorsteinn við
nokkrar spurningar sem brunnið hafa á
mönnum um aldir, um það hvort andinn sé
ódauðlegur, hvort geðveiki sé til, hvort
meirihlutinn eigi að ráða og hvort réttlæti
skipti máli. Fyrsta spurning bókarinnar er
þó kannski frumforsenda hennar: Gerir
heimspeki gagn? Henni svar-
ar Þorsteinn á forvitni-
legan hátt: „Heimspeki
gerir mest gagn þegar i
hún reynir ekki að gera'
gagn.“ Seinni bókin er
að koma út þessa dag-
ana en hún geymir
margt af því sem Þor-
steinn hefur sett á
blað um tungumálið ?ý'f'
sem við tölum og
merkingu þess og ýfaSxj M 'ii
sköpunargáfuna. () V„ ** ■
Þorsteinn telur að '
mál og sköpun Ikm? r/
tvinnist saman á
ýmsa lund og er \ Avfíii
bókinni ætlað að yý
leiða það í Ijós.
BOKMENNTIR
Barnubók
VOR í ÓLÁTAGARÐI
Höfundur: Astrid Lindgren. Myndir:
Ilon Wikland. Þýðing: Sigrún Ama-
dóttir. Prentun: Aarhus Stiftsbog-
trykkeri, Danmörk. Mál og menning,
1996-32 síður.
Vorið góða...
'ty m *
,y 1,1 v l\\V
-
■ v • v 4
4Lixli mew^ M
KhJ '*»» I « A
sjk r
Það er einkenni sagnameist-
■-arans, hversu áreynslulaust hann
dregur upp myndir af hversdags-
leikanum, réttir þér, og þér þykir
vænna um ævintýrið líf eftir. Þenn-
an galdur kann Lindgren út í hörg-
ul, já, svo vel, að bækur hennar
bjóða byrginn tíma; stað; menn-
ingararfleifð. Amman og barna-
barnið; borgarbúinn og sveita-
maðurinn; íslendingurinn og ítal-
inn, öll þessi finna til sömu gleðinn-
ar, er bijóstið hrærir, þá frásögn
hennar er lesin. Töfrarnir eru
fólgnir i því, að Astrid áleit sig
streng í hörpu, sem höfundur lífs-
ins leikur á, og hans tón skilja allir.
í þessu kveri teflir hún fram
vorakri, þar sem hver dagur býður
til fagnaðar yfir nýju undri, blómi
á grund; ferfættum vinum; ástar-
söngvum fugla sem svífa um á
gleðivængjum. Til að skoða þessa
dýrð velur hún börnin 7 í Óláta-
garði, því enn eiga þau vakandi,
spurulan hug, hafa ekki verið mót-
uð af tildri okkar hinna eldri,- enn
ekki stungin af því svefnþorni að
lífsgangan sé aðeins refsing fyrir ,
þá slysni að fæðast, - samt tekin j
að príla á palla.
Lísa er látin segja söguna, rogg-
in, sjálfsörugg lýsir hún leikjum
þeirra krakkanna í Ólátgarði.
Stelpan er komin á þann aldur, að
hún getur leyft sér að gleyma
nærri „snuðkrakka", þá hún leiðir
félaga sína fram fyrir lesandann
Mynd-
skreyting
Ilon
Wikland.
Það hefur reyndar ekki heldur verið þýtt
mikið af erlendri heimspeki á íslensku og
því var það kærkomið þegar út kom hjá
Heimskringlu ritgerðasafnið, Heimspeki á
tuttugustu öld. Bókin inniheldur safn
merkra ritgerða úr heimspeki aldarinnar
eftir nokkra áhrifamestu hugsuða hennar
eða allt frá Gottlob Frege til Amy Gutt-
mann. Eins og ritstjórar benda á í inn-
gangi áttu þýðendur oft erfitt um vik vegna
lítillar hefðar í orðavali. Hér er því um
nokkurt brautryðjandaverk að ræða og
verður vonandi eitthvert framhald á hjá
forlaginu.
Einnig má segja að bækur Árna Sigur-
jónssonar, bókmenntafræðings, um bók-
menntakenningar fyrri og síðari alda séu
brautryðjandaverk. Fyrir löngu var kominn
tími til að einhver gerði þessu efni skil.
Sömu sögu má segja af bók Thomasar
Gilovich, sálfræðings, Ertu viss?, sem Sig-
urður J. Grétarsson, sálfræðingur, hefur
þýtt og fjallar um brigðula dómgreind í
dagsins önn. Bókinni er ætlað að kynna ís-
lenskum almenningi þá hlið á nútímasál-
fræði sem honum er að litlu kunn og fæst
við það hvernig fólk hugsar almennt, hvern-
ig fólk kemst að mðurstöðu, dregur álykt-
un. Eins og bækur Árna er rit þetta auðles-
ið, þótt þýðingin á bók Gilovich sé stundum
stirð og klaufaleg, og ætti ekki aðeins að
geta nýst við háskólakennslu heldur einnig
fyrir almenning.
Orðasöfn og uppflettirit
Tvö mjög handhæg og þörf uppflettirit
hafa komið út hjá Heimskringlu, Hugtök
og heiti í norrænni goðafræði eftir Rudolf
Simek og Nöfn íslendinga eftir Guðrúnu
Kvaran og Sigurð Jónsson frá Arnarvatni.
Fimm orðasöfn á sviði læknisfræði og
eðlisfræði hafa komið út, íjögur þeirra komu
nú í haust, Fósturfræðiheiti, Vefjafræði-
heiti, Líffæraheiti og Orðaskrá um eðlis-
fræði en áður hafði komið út ritið Líffæri
mannsins. Bækurnar eru vitanlega fyrst og
fremst ætlaðar fagmönnum og eru sennilega
þær bækur Heimskringlu sem koma aimenn-
ingi að minnstum notum.
Útgáfuna þarf að
efla enn frekar
Eins og ráða má af þessari umQöllun er
útgáfa Heimskringlu orðin allviðamikil. Það
leikur enginn vafi á að þetta er mikilvæg
útgáfa. Hingað til hefur útgáfa áreiðanlegra
en jafnframt læsilegra og handhægra fræði-
rita verið lítil og Iéleg hér á landi. í því
samhengi hefur Háskólinn sjálfur valdið
mestum vonbrigðum. Forlag sem nefnist
Háskólaútgáfan er til en frá því koma af-
skaplega fá rit. Menningarsjóður sinnti
þessu hlutverki áður að miklu leyti og óttuð-
ust menn mjög að útgáfa vandaðra fræði-
bóka myndi leggjast af eftir að hann var
lagður niður. Það hefur hins vegar til allrar
hamingju ekki gerst. Mál og menning hefur
verið öflug á þessu sviði enda stærst forlag-
anna. Einnig hefur Hið íslenska bókmennta-
félag gert nokkur grundvallarrit hugsunar-
sögunnar aðgengileg fyrir íslenska lesendur
í Lærdómsritaútgáfu sinni. Almenna bókafé-
lagið sinnti útgáfu af þessu tagi allnokkuð
og má þar helst nefna flokkinn íslensk
þjóðfræði. Frá öðrum forlögum hefur hins
vegar lítið af vönduðum fræðiritum komið
ef frá er talin orðabókarútgáfa Arnar og
Örlygs. Sjálfsagt er þar um að kenna
hversu dýr slík útgáfa er og er spurning
hvort ekki þurfi að koma til frekari
styrkir frá hinu opinbera til að efla
hana og treysta um leið fræðastarfsemi
í landinu.
Að lokum er ekki annað að gera en
að óska þess að framhald verði á út-
gáfu Heimskringlu og að hún blómgist
enn frekar.
til kynningar. Hún kynnir líka
Svip, hundinn hans Óla; heimaling-
inn Pontus og ógnvaldinn hrút-
skömmina Ulrik.
Kímni höfundar leynir sér ekki,
heldur ekki sú virðing sem hann
ber fyrir þeim sem eru að vaxa til
„manns“. Þýðing Sigrúnar er mjög
lipur, tær og kliðmjúk sem lind.
^Aðeins einu sinni hrökk eg við
. . . fæðast heilmargir kálf-
ar . . .“ Ekki skal myndunum
gleymt, þær eru slíkt listaverk,
logandi af fjöri og angan vors, að
einar sér gera þær kverið að óska-
bók á hvert heimili. Prentun og
allur frágangur til mikils sóma.
Aðeins einu sinni rakst eg á prent-
villu: indíánar í stað Indíánar. Bók-
in er útgáfunni til mikils sóma.
Sig.Haukur.