Morgunblaðið - 14.11.1996, Blaðsíða 38
38 FIMMTUDAGUR 14. NÓVEMBER 1996
HEILBRIGÐISMÁL
MORGUNBLAÐIÐ
Grindarlos
hvað er það?
GRINDARLOS er hreyfihamlandi
verkjaástand sem getur háð konum
á meðgöngu og eftir fæðingu. Sum-
um virðist sem þetta vandamál sé
vaxandi að tíðni og alvarleika en
erfitt er að vita hvort um raunveru-
lega aukningu eða sýndaraukningu
er að ræða. Til dæmis gæti verið
um betri greiningaraðferðir að
ræða, konur séu komnar meira út
á vinnumarkaðinn en áður var og
fleiri menningarlega þætti. Flestir
kannast við eða hafa heyrt um kon-
ur sem þjást af grindarlosi en fáir
vita hvað grindarlos er í raun.
I mjaðmagrindinni eru þrír stórir
liðir; tveir spjaldliðir að aftan og
lífbeinið sem er brjóskliður, að
framan. Þessir liðir eru festir saman
með sterkum liðböndum sem koma
í veg fyrir að liðirnir hreyfist en
leyfa þeim að dúa þannig að
mjaðmagrindin virki sem dempari
fyrir hrygginn. Hjá óléttum konum
xer aukin framleiðsla á kvenhormón-
unum relaxín, östrógen og prógest-
erón sem leiðir til þess að liðbönd
og bijósk þessara liða verða mýkri
og grindin verður þessvegna hreyf-
anlegri. Sumar konur fá samhliða
þessu verki. Séu verkirnir svo mikl-
ir að þeir trufli daglegt líf konunn-
ar er ekki lengur um eðlilegt ástand
að ræða.
Norska læknafélagið skilgreindi
3 hugtök þessu viðkomandi árið
1990 sem ég hef lauslega þýtt:
1) Lífeðlisfræðilegt grindarlos:
yeðlilegt ferli sem allar konur ganga
i gegnum á meðgöngu, fram að
fæðingu barns. Þetta grindarlos er
einkennalaust.
2) Grindarlos með einkennum:
ferli sem er oftast kallað grindarlos
og fylgja því miklir eða litlir verkir
og mismunandi mikil hreyfihömlun
á meðgöngunni.
3) Grindarliðasyndrom: ástand
sem litið er á sem fylgiástand eftir
grindarlos þegar meðgöngu er lokið.
Alþóðleg skammstöfun fyrir bæði
grindarlos og verki eftir meðgöngu
er PPPP - Peri-partum- pelvic-pain.
Á íslandi eru ekki til skilgreiningar
á hugtökum þessa efnis en orðin
grindarlos og grindargliðnun eru
notuð jöfnum höndum. Ég kýs að
nota grindarlos meðal annars vegna
þess að mér fínnst það þjálla. Ég
nota það hér yfír verkina bæði fyrir
og eftir fæðingu.
Hvað orsakar grindarlos?
Enn er ekki vitað hver orsök
grindarloss er. Rannsókn MacLenn-
an (1991) sýndi jákvæða fylgni
milli magns hormónsins relaxíns á
meðgöngu og verkja og flestar kon-
ur sem fundu til verkja á meðgöngu
höfðu relaxínmagn yfir meðallagi
(sumar langt yfir). Einnig sýndi hún
að þær konur sem höfðu mest relax-
ínmagn voru lengstan tíma að ná
?sér eftir meðgönguna. Þess ber þó
að gæta að einungis voru 35 konur
með grindarlos í þessari rannsókn
og þarf því fleiri rannóknir til að
staðfesta þessar niðurstöður.
Hansen og Nielsen segja (1995)
að oft sé því haldið fram að grindar-
los geti komið eftir 5. mánuð með-
göngu vegna framleiðslu relaxíns
og að þessir verkir hverfu stuttu
eftir fæðingu. En nýrri rannsóknir
bæði MacLennans og R. Vandelens
hafi sýnt relaxín fyrr á með-
göngunni, og líka utan meðgöngu-
tíma. í rannsókn Hansen og Nielsen
kom í ljós að einkennin byija oftar
snemma á meðgöngunni en áður
var talið. Á fyrstu meðgöngu fengu
30% kvennanna verki á fyrsta þriðj-
ungi meðgöngu, 45% á öðrum þriðj-
ungi og 25% á síðasta þriðjungi
meðgöngu. Rannsóknin beindist að
því að reyna að finna aðra þætti
en hormónalega sem gætu verið
sameiginlegir konum sem fá lang-
varandi grindarloss-
verki. í Ijós kom að
konur sem fá grindar-
los eru meðalkonur,
t.d. hvað varðar hæð,
þyngd, aldur, reyking-
ar, hreyfingu, athafna-
semi, þunglyndi, bak-
verki fyrir meðgöngu
og aðra sjúkdóma. Það
er þó alls ekki útilokað
að um sé að ræða sam-
verkandi þætti, t.d.
hormónalega og bygg-
ingalega. Það hefur
ekki verið rannsakað
hvort konum með
ákveðna byggingu í
mjaðmagrind sé hætt-
ara við að fá grindarlos en öðrum.
Sumir sjúkraþjálfarar sem með-
höndla bakverkjasjúklinga hafa
tekið eftir slíkum tengslum. Einnig
Flestir kannast við eða
hafa heyrt um konur
sem þjást af grindarlosi
en fáir vita hvað grind-
arlos er í raun. Þóra
Bryndís Þórisdóttir
gerir hér grein fyrir
þessu fyrirbæri og boð-
ar stofnun íslensks
félags fyrir konur með
Þóra Bryndís
Þórisdóttir
grindarlos.
voru enn með verki ári
eftir fæðingu.
Hver eru
einkennin?
Rannsókn Hansen og
Nielsen sýndi að verk-
irnir aukast við stöður,
göngu, almenna vinnu,
setu og legu. Þeir auk-
ast yfir tíma (því leng-
ur sem eitthvað er
gert, t.d. ef setið er
lengi því meiri verða
verkirnir), án sér-
stakra dægursveiflna.
Verkirnir eru aðallega
á mótum mjóbaks og
spjaldbeins, í lífbeininu
og i spjaldliðunum. Þeir eru í minna
mæli á rassvöðvasvæðinu, á aftan-
verðum lærum og í nára.
Hjá konum með grindarlos er
hægt að tala um álagsþröskuld, þær
þola ákveðið álag áður en verkir
fara að síga á. Ef þær hvíla sig
ekki þegar verkirnir koma eða áður
en þeir koma heldur keyra sig áfram
lækkar þröskuldurinn. Það er því
nauðsynlegt að taka tillit til verkj-
anna og þekkja sinn þröskuld.
Grethe Skylv sem er danskur
álag á mjaðmagrind eða skakkar
hreyfingar, svo sem að ryksuga,
þvo gólf, ekki standa lengi við upp-
þvott, og ekki sitja í skakkri stöðu
t.d. við bijóstagjöf.
Hvernig er hægt að
fyrirbyggja langvarandi
verki vegna grindarloss?
Hjá þeim konum sem fá ekki
grindarverki á meðgöngu og hjá
þeim sem fá verki en fá viðeigandi
meðferð á meðgöngu og eftir fæð-
ingu, fer hreyfanleiki vöðva og liða-
móta aftur í eðlilegt ástand, þannig
að grindin verður stöðug á ný. En
þær konur sem þjást af grindar-
verkjum í meira en 3-4 mánuði eft-
ir fæðingu, hafa enn of mikinn
hreyfanleika í liðamótum mjaðma-
grindar vegna þess að liðbönd og
liðpokar verða sífellt fyrir röngu
álagi, að hluta til vegna þess að
vöðvarnir kringum mjaðmagrindina
vinna óeðlilega, að hluta til vegna
þess að grindin læsist í spjaldliðun-
um eða liðimir renna til.
Ef ein liðamót mjaðmagrindar
virka ekki eðlilega er hætta á
ofreynslu á hin liðamótin vegna
aukins átaks á liðpoka og liðbönd.
Það myndast þá slit í vefjaþráðum,
jafnvel við smávægilegar venjuleg-
ar hreyfingar, sem væru algerlga
hættulausar hjá heilbrigðu fólki.
Þetta slit á vefjaþráðum veldur
sársauka sem hamlar notkun að-
liggjandi vöðva svo þeir verða veik-
ari og síður til þess fallnir að halda
mjaðmagrindinni stöðugri. Þar með
er hafin hin óheillavænlega hring-
rás sem getur haldið áfram árum
saman ef hún er ekki stöðvuð með
viðhlítandi meðferð. Líkja má því
Lífbein
er hugsanlegt að konur sem eru
almennt ofhreyfanlegar í liðamót-
um líkamans séu í meiri hættu en
aðrar (constitutional hypermobi-
lity).
Hve margar konur fá
grindarlos?
Norskar rannsóknir benda til að
á milli 25% og 33% allra kvenna í
Noregi fái grindarlos. Flestar ná
sér að fullu eftir meðgönguna. Sum-
ar ná sér smám saman á mjög löng-
um tíma, en aðrar eiga við verki
að stríða í mörg ár eftir meðgöngu.
Spurningakönnun sem Kogstad
birti árið 1988 (sjá Hansen og Niels-
en 1995) sýndi að 23% kvenna sögð-
ust hafa haft grindarlos. Hann fann
grindarlos hjá 8% þessara kvenna
4 mánuðum eftir fæðingu, og 3%
sérfræðingur í gigtarlækningum og
endurhæfíngu, hefur sérhæft sig í
greiningu og meðferð grindarloss.
Hún ritar: „Einkenni sjúkdómsins
koma fram sem verkir í mjaðma-
grind og fótum og geta verkirnir
færst mjög til, jafnvel á sama degin-
um, sem ruglar bæði konuna og
meðhöndlarann í ríminu. Þetta er
vegna þess að verkirnir eiga upptök
sín á mismunandi stöðum í mjaðma-
grindinni - á lífbeinsmótum, spjald-
liðum, liðböndum, liðpokum og
vöðvum, og verkirnir fara eftir því
hvar ertingin er mest hveiju sinni.
Verkjunum fylgir oft dofi eða sting-
andi tilfinning. Stundum láta vöðv-
arnir allt í einu undan þannig að
konan hefur á tilfinningunni að hún
geti ekki hreyft annan fótinn fram
fyrir hinn, að bakið láti undan, eða
mjaðmagrindin sé að gliðna þegar
hún ætlar að snúa sér við eða hreyfa
sig.
Sjúkdómseinkennin segja til sín
við allar hreyfingar sem hafa áhrif
á liðamót í mjaðmagrind, s.s. við
gang, einkum stigagang, þegar
breytt er um stöðu t.d. frá sitjandi
í liggjandi stöðu og eins við snúning
í rúmi. Sumar konur þurfa á hjálp
að halda við þessar hreyfingar sem
verður þess valdandi að þær eru
upp á aðra komnar, t.d. ef þær
þurfa að fara á salerni að nóttu til.
I mörgum tilvikum getur sjúkling-
urinn ekki lyft eða borið t.d. barnið
sitt eða innkaupatösku og ekki
framkvæmt vinnu sem felur í sér
sem gerist í liðamótum mjaðma-
grindar við snúinn ökkla og tala
um snúna mjaðmagrind. Slit á
vefjaþráðum (fibersprængninger)
gerir liðinn óstöðugri þannig að
meiri hætta er á að maður snúi sig
aftur sem skapar ný slit á vefja-
þráðum. Þar sem við vitum að auki
að vefjaþræðir í liðpoka og liðbönd-
um eru 6-8 mánuði að ná sér á ný
eftir að hafa orðið fyrir röngu álagi,
er ekki skrýtið að kona með ómeð-
höndlað grindarlos geti verið með
einkenni í marga mánuði, eða ár
eftir fæðingu."
Flestir sérfræðingar ráðleggja
notkun hjálpartækja á meðgöngunni
og eftir hana eins og þörf er á til
að koma í veg fyrir of mikið álag á
liðböndin og slit sem getur orðið að
varanlegum skaða. Þetta eru t.d.
veltilak til að eiga auðveldara með
að snúa sér í rúminu, hækjur, grip-
töng til að þurfa ekki að beygja sig
eftir smáhlutum, stuðningsbelti o.fl.
Best væri ef hægt væri að koma
upp lánskerfí á slíkum hlutum fyrir
konur með grindarlos því langflestar
þurfa aðeins á þeim að halda í
nokkra mánuði.
Hvernig er líf kvenna
með grindarlos?
Rannsókn Hansen og Nielsen
leiddi í Ijós að í mörgum tilvikum
koma verkirnir í veg fyrir að konur
geti sinnt athöfnum daglegs lífs.
Verkirnir hafa mikil áhrif á fé-
lags-, atvinnu- og menningarlíf og
virðast hafa í för með sér mikla
örvæntingu, minnkaða sjálfsvirð-
ingu og tímabundið þunglyndi.
Ungar konur með smábörn eru í
þeirri aðstöðu að geta lítið eða ekk-
ert annast bam sitt/böm sín, geta
ekki tekið þátt í leikfimi, skokki eða
stundað neina þá hreyfingu sem
þær vom vanar, geta jafnvel bara
farið í 5-10 mínútna gönguferð á
jafnsléttu. Þær geta ekki þrifíð
heima hjá sér og lítið tekið til,
þvottakarfan, burðarrúmið, kerran
og tröppumar verða illyfirstígan-
legar hindranir sem valda kviða.
Þær eiga erfitt með að versla og
geta ekki setið nema mjög stuttan
tíma í einu. Þær eru hræddar í
mannþröng af því að það er sárt
þegar einhver rekst í þær.
Islenskar konur em flestar sam-
viskusamar og vilja standa sig. Þær
eru vanar að vinna mikið, taka sér
svo frí frá erli dagsins, helst þegar
þær hafa verið duglegar og eru
ánægðar með árangurinn. En konu
með grindarverki tekst aldrei að
klára það sem kallast eðlilegt dags-
verk! Hvenær á hún þá skilið að fá
sér frí, fara í Heiðmörk, fjölskyldu-
garðinn eða út að skemmta sér?
Við bætist að ef hún gerir þetta
er heill dagur með skylduverkum
fyrir bí, verkirnir leyfa ekki nema
ákveðið mikið álag, sama hvort það
er skemmtilegt sem konan tekur
sér fyrir hendur eða ekki.
Konurnar hafa um tvennt að
velja. Að pína sig áfram í vinnu,
halda sér gangandi á verkjalyfjum
og eyðileggja líklega þannig mögu-
leika sína á að ná sér nokkurn tíma,
eða taka tillit til verkjanna, hlusta
á eigin líkama. Ef þær velja síðar-
nefnda kostinn, sem er nauðsynlegt
ef þær vilja einhvern tímann ná sér
eða verða skárri, þýðir það gífurleg
áhrif á fjárhag fjölskyldunnar.
Áhrifin á fjárhaginn eru á þrenna
vegu:
1) Beinn kostnaður svo sem við
kaup á hjálpartækjum, þyngdar-
dreifandi sessu, stól, grindarbelti,
hækjum, griptöng, veltilaki, hjóla-
stól og skóm, leikskólapláss, heimil-
ishjálp, sjúkraþjálfun, nudd eða
aðrar meðferðir, kaup og rekstur
bíls eða leigubíll.
2) Skertir möguleikar á að afla
tekna.
3) Skertir möguleikar á að drýgja
tekjur svo sem með því að sauma
föt á börnin, taka slátur, tína ber
og sulta, rækta grænmeti í garðin-
um o.s.frv.
Hvernig eru aðstæður kvenna
með grindarlos á íslandi?
Á íslandi er enginn læknir sér-
hæfður í greiningu og meðferð
grindarloss. Margir virðast hafa þá
trú að það sé ekkert við grindarlosi
að gera nema bíða og láta tímann
lækna meinin. Þegar konur fá lang-
varandi verki vegna grindarloss eru
margir læknar sem senda þær í
röntgenmyndatöku og segulómun
en láta þær undantekningalítið
liggja við myndatökuna. í liggjandi
stöðu sést ekki hvort grindin er
skökk. Slík myndataka getur einnig
leitt til rangrar sjúkdómsgreiningar
því stundum sést slit í liðum og er
þá hætta á að konan verði greind
með slitgigt og haldið að verkirnir
stafi af því. Verkir flestra kvenna
eru vegna rangrar starfsemi grind-
arinnar. Til þess að starfsemin sjá-
ist þarf að taka mynd af konunni
standandi og standandi á hvorum
fæti fyrir sig.
Orfáir sjúkraþjálfarar hér kunna
að greina starfsemi mjaðmagrindar
nákvæmlega og meðferðir þeirra
eru misgóðar. Flestir segja konunni
að styrkja sig á einhvern hátt, en
þegar læsing er í einhveijum liða
mjaðmagrindarinnar er ekki hægt
að þjálfa vöðvana upp hvern í sam-
ræmi við annan. í slíkum tilfellum
verður að losa um liðina fyrst með
aðferðum sem valda sem minnstu
álagi á þá. Það er að miklu leyti
tilviljun háð hvaða leiðbeiningar
konur með grindarverki fá, hvernig
þær eru meðhöndlaðar og hverskon-
ar æfingar þeim er sagt að gera.
Vegna þess hve fáir kunna að
greina vandamálið hér geta konur
gengið á milli lækna og sjúkraþjálf-