Morgunblaðið - 17.11.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 1996 B 31
SKOÐUN
PLASTKORT
= VERÐBRÉF
Löng meðganga
Kötturinn níu,
tíkin tíu,
tuttugu ærin,
fjörutíu konan, kýrin,
kapallinn dregur lengsta vírinn.
Þessi gamla þula fjallar um mis-
jafnlega langa meðgöngu tiltekinna
dýra. Þegar þetta er skrifað er liðið
eitt ár frá því Samkeppnisstofnun
fékk í hendur kæru frá greinarhöf-
undi á hendur Visa ísland og Euro-
card á íslandi vegna kreditkorta og
á hendur bankakerfinu vegna deb-
etkorta. Níu mánuðir eru liðnir frá
því Samkeppnisstofnun fékk nánari
greinargerð frá greinarhöfundi
vegna ætlaðra brota ofangreindra
fyrirtækja og stofnana á Sam-
keppnislögum. í stjórnsýslulögum
(37/1993) segir í 9. gr. um máls-
hraða að „Ákvarðanir skulu teknar
svo fljótt sem unnt er“. Fyrir grein-
arhöfundi virðist þetta óeðlilega
langur tími þar sem meginatriði
málsins liggur í því að túlka sam-
keppnislög. Eru þau brotin eða eru
þau ekki brotin?
Samkeppnislög brotin
Efnislega beindist gagnrýni mín
á hendur plastkortafyrirtækjunum,
fyrst í stað, að gjaldskránum og
því óréttlæti sem í þeim er falin.
Eftir því sem greinarhöfundur vann
meira í málinu varð hann sannfærð-
ari um að sjálf hugmyndafræðin
sem að baki þessari starfsemi býr
stenst ekki Samkeppnislög. Um það
fjallar m.a. greinargerðin sem send
var Samkeppnisstofnun í des. 1995.
I mjög stuttu máli:
- Er kostnaður við verðbréfamiðl-
unina (plastkortin) gagnsær?
- Er samkeppni eðlileg milli banka
og bankastofnana?
- Er samkeppni eðlileg milli
greiðslumiðla?
- Eru skilyrði eðlileg í frjálsri sam-
keppni? Búum við ekki enn við
verðlagshöft?
- Verður ekki að aflétta verðlags-
höftum og leyfa markaðsöflunum
að starfa óheftum?
- Hafa bankarnir markaðsráðandi
stöðu?
- Hafa bankamir með sér ólöglegt
verðsamráð?
Þegar þetta er skrifað
er liðið rúmt eitt ár frá
því Samkeppnisstofnun
fékk í hendur kæru frá
Sigurði Lárussyni á
hendur Visa ísland og
Eurocard á íslandi
vegna kreditkorta og á
hendur bankakerfínu
vegna debetkorta og er
hann farið að lengja
eftir svari.
- Er kostnaður við gjaldtöku þjón-
ustugjalda eðlilegur?
- Er kostnaður við greiðslumiðlun
eðlilegur?
- Er kostnaður við greiðslumiðlun
borinn af réttum aðilum?
- Er eðlilegt að vöruverð þurfi að
hækka vegna verðbréfamiðlunar
(plastkorta)?
- Er eðlilegt að virðisaukaskattur
til ríkisins þurfi að hækka vegna
verðbréfamiðlunar (plastkorta)?
- Er eðlilegt að þeir sem greiða
með reiðufé taki á sig verðhækk-
anir vegna þeirra sem nota verð-
bréfín (plastkortin)?
- Er aðgengi nýrra keppinauta inn
á markaðinn eðlileg þegar gjald-
skrár mismuna aðilum stórlega
eftir veltu hinum smáu í óhag?
- Gefa verðbréfafyrirtækin og
bankarnir fólki réttar upplýsingar
um verðbréfin (plastkortin)? Gilda
t.a.m. tékkalög um debetkortin
eins og meirihluti almennings
virðist halda?
Fyrir greinarhöfundi virðist halla
mjög á bankakerfið og dótturfyrir-
tæki þess í þessu máli og það ætti
að vera einfalt mál fyrir Samkeppn-
isstofnun að úrskurða í því. Eitt
brot á Samkeppnislögum nægir.
Þau þurfa ekki að vera 15-20.
Óráðsía og bruðl
Á árinu 1995 er velta kreditkorta
sögð 64.771 milljónir kr. skv. Hag-
tölum mánaðarins í ágúst 1996
(útg. Seðlabanki íslands). Færslu-
fjöldi er sagður 18.837 þús. í sama
riti segir að velta með debetkort
sé 32.072 millj. kr. og þar af í versl-
un 7.773 millj. kr. Færslufjöldi þar
er sagður 2.937 þús.
Hvað kosta svo þessi ósköp þjóð-
félagið og þegnana í landinu?
Ég hef fullan hug á því að nálg-
ast það viðfangsefni en skortur á
upplýsingum háir þar nokkuð. Eink-
um vantar upplýsingar um fjölda
posa eða útstöðva og sömuleiðis
vantar nánari upplýsingar um tíðni
símhringinga. Þrátt fyrir þetta er
rétt að reyna að glöggva sig örlítið
á þessu viðfangsefni og nálgast
það. Útreikningar þeir sem hér fara
á eftir eru byggðir á áætlunum og
einungis ætlað að nálgast þær
stærðir sem um er fjallað.
Sjá töflu I
Samkvæmt þessu er meðalkostn-
aður varlega áætlaður u.þ.b. kr
129,18. Færslufjöldinn var
18.837.000 eða sam-
21433.363.660,-. Segi
og skrifa rúmlega 2,4
milljarðar króna. Þá er
ótalinn sá kostnaður
sem korthafar bera
sjálfir og greiða beint
til verðbréfafyrirtækj-
anna.
Sjá töflu II
Samkvæmt þessu er
meðalkostnaður við
hveija debetfærslu
áætlaður kr. 39,63.
Heildarfjöldi þeirra var
á árinu 1995 7.773
þús. í verslunum og
kostnaðurinn því sam-
tals u.þ.b. kr. 308.043.990-. Þar
af er hlutur kaupmannsins kr.
238.086.990,-
Samtals kostnaður við óráðsíu
og bruðl í verðbréfum (plastkortum)
kostar þjóðfélagið um það bil kr
2.741.407.650,-
Rangar og villandi upplýsingar
Þegar bankakerfið afhendir fólki
verðbréf í formi plastkorta og send-
ir það síðan út í sjoppu til að kaupa
tóbak er brandari. Lélegur brandari
sem ekki er hægt að hlæja að. í
ársskýrslu Seðlabanka íslands frá
1995 segir á bls. 60 „Reikna má
með að tékkum með lágri fjárhæð
hafi fækkað mjög vegna færslu-
gjalda, en kostnaður við hvern út-
gefinn tékka er mun meiri en kostn-
aður af debetkortafærslum. “
Tékkinn kostar:
eyðublað...................10,80
þjónustugj.................19,00
samtals....................29,80
Að halda því fram að kostnaður
af debetkortafærslum sé lægri en
kostnaður af ávísunum er hrein
lygi-
Debetfærslan kostar að meðal-
tali u.þ.b. kr. 39,63 og munar þar
tæpum tíu krónum hvað debetfærsl-
an er dýrari miðað við meðaltals-
kostnað debetfærslna. Meginatriðið
er þó að bankakerfið sendir fólk í
þúsundatali út á markaðinn í góðri
trú um að debetkortin séu stað-
genglar ávísana eða tékka og þessu
fólki finnst eðlilegt að kaupmaður-
inn taki við greiðslu í formi verð-
bréfa (plastkorta). Fyrir kaupmann-
inn er greiðsla með verðbréfi (plast-
korti) með afföllum og kostnaði.
Kaupmaðurinn er í
ákaflega erfiðri stöðu
að þurfa að hafna við-
skiptum og meginþorri
þeirra hefur farið þá
leið að hækka hjá sér
vöruverð til að verða
við þessum kröfum
fólks sem stendur í
þeirri fölsku trú að
plastkortin séu ódýr
greiðslumiðill. Banka-
kerfið losaði sig að
mestu við ávísanir og
tékka með lágum fjár-
hæðum með því að
koma upp þjónustu-
gjöldum á ávísanir og
tékka og jafnframt
með gjaldtöku fyrir tékkheftin.
í staðinn eru fólki fengin í hend-
ur verðbréf í formi plastkorta og
því sagt að kaupmaðurinn sé ekk-
ert of góður að borga fyrir það
kostnaðinn.
Er kostnaður sjáanlegur
(gagnsær)
Komedía/tragedía
Einþáttungur
Sviðið er söluturn á íslandi árið
1996. Miðaldra maður opnar dyrnar
og gengur inn.
Kaupmaðurinn: Góðan dag, get
ég aðstoðað?
Kúnninn: Góðan daginn, áttu til
smávindla í lausu? ^
Kaupmaðurinn: Já, hérna á ég
vindla sem kosta 23,00 kr. og aðra
sem kosta 39,00 kr. og svo þessa
sem kosta 59^00 kr.
Kúnninn: Ég ætla að fá einn
svona á 39,00 kr. takk!
Kaupmaðurinn: Gerðu svo vel. Á
ég að gefa þér eld?
Kúnninn: Já takk.
Kaupmaðurinn: Get ég selt þér
eitthvað fleira?
Kúnninn: Nei, ekki að sinni.
Kaupmaðurinn: Það gera þá
39,00 kr.
Kúnninn: Gerðu svo vel, hér er
kortið mitt.
Kaupmaðurinn: Ha! Kortið!
Kúnninn: Já, geturðu gefið mér
til baka af 1.000,00 kr. takk?
Kaupmaðurinn: Þú mátt eiga
vindilinn.
Tjaldið fellur.
Orsök og afleiðing
Skilaboðin frá bankakerfinu eru
í raun ákaflega skýr. Úr því að það
kostar stórfé að ná þeim peningum
til baka sem lagðir eru inn á banka-
reikninga (tékkareikninga) eru það
bein tilmæli til fólksins í landinu
að hætta að leggja peninga inn.
Hver er tilgangurinn? Skúffu-
gjaldið er einfaldlega orðið of hátt.
Engir peningar inn á bankann þýð-
ir engin útlán og engar tekjur. Þeir
eru að grafa sína eigin gröf. Það
tjón sem orðið er tekur langan tíma
að bæta. Það traust sem verður að
ríkja milli banka og viðskiptamanna
þeirra fer þverrandi.
Höfundur er kaupmaður
Kredit: kr.
Meðalfjárhæð úttektar er kr. 3.438,-
Þjónustugjald (3.438,- x 1,8%)..............61,88
Fjármagnskostnaður (3.438,- x 1,0%)........34,38
Símakostnaður (eitt símtal).................4,00
Posaleiga (1.750,-x 12/6.000).............. 3,50
..........................................103,76
Virðisaukaskattur (103,76 x 24,5%).........25,42
Samtals................129,18
II
Debet: kr. kr.
Meðalfjárhæð færslu kr. 2.558,-
Korthafí 9,00
Kaupmaður:
þóknun (2.558,-x 0,6%) 15,35
sími (eitt símtal) 4,00
Posaíeiga (1.750 x 12/4000) 5,25
24,60
Virðisaukask. 24,5% 6,03
30,63 30,63
Samtals..... ........39,63
Sigurður
Lárusson
Morgunblaðið/Egill Egilsson
ÞAÐ voru háir sem lágir sem soiluðu í bingóinu á Flateyri.
Bingó
fyrir menn-
ingarrispu
Flateyri. Morgunblaðið.
EFNT var til bingós í tilefni
menningarrispu ungmenna
staðarins til Reykjavíkur. Með
menningarrispunni ætla ungl-
ingarnir, níu talsins ásamt kenn-
ara sínum, að kynna sér bæði
skóla og atvinnulíf höfuðborgar-
innar með heimsóknum.
Bingóið var fjölsótt og mikil
spenna lá í loftinu þegar bingó-
stjórinn las upp tölurnar hverja
á fætur annarri. Háir sem lágir
fengu vinning og til að sjá hver
hlyti lokavinninginn þurfti að
grípa til spilastokksins, þar eð
nokkrir voru um vinninginn. í
lokin gæddu menn sér á hnall-
þóruhlaðborði ungmennanna.
Sýning
í Deiglunni
HARALDUR Ingi Haraldsson opn-
ar myndlistarsýningu í Deiglunni,
Kaupvangstræti á sunnudag kl. 14.
Þann dag er útgáfudagur SÝNEX,
sem er myndlistarsýning í tímarits-
formi. Sýninguna opnar lista-
maðurinn í tilefni af fertugsaf-
mæli sínu.
Frá þriðjudegi til laugardags
verður kvölddagskrá á sýningunni
og hefst hún kl. 20.30 öll kvöldin.
List er fyrst er erindi sem Haraldur
Ingi flytur þriðjudagskvöldið 19.
nóvember um myndlist frá náttúru
til listaverks ogum sýninguna.
Lestrarkvöld með leikurunum
Arnari Jónssyni og Þráni Karlssyni
verður á fimmtudagskvöld, Kvæða-
kvöld með Þorsteini Gylfasyni verð-
ur á föstudagskvöld, en þá koma
einnig fram Michael Jón Clarke
söngvari og Richard Simm píanó-
leikari. Hinir geðþekku Norðanpilt-
ar koma fram á laugardagskvöld.
Fræðslukvöld
fyrir ömmur og
afa fatlaðra
barna
FRÆÐSLUKVÖLD fyrir afa og
ömmur fatlaðra barna verður hald-
ið mánudaginn 18. nóvember kl.
20 hjá Þroskahjálp, Suðurlands-
braut 22.
Hanna Björnsdóttir, sérfræð-
ingur í málefnum barna hjá
Svæðisskrifstofu Reykjaness,
kynnir starfsemi svæðisskrif-
stofu, sérstaklega þá þjónustu
sem snýr að fjölskyldum fatlaðra
barna.
Maggý Magnúsdóttir, félags-
ráðgjafí, segir frá starfsemi Grein-
ingar- og ráðgjafastöðvar ríkisins.
Kaffi, umræður og fyrirspurnir.
Kaffigjald 300 kr.
Tilkynna þarf þátttöku til
Þroskahjálpar.