Morgunblaðið - 19.11.1996, Blaðsíða 5

4 C ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995 C 5
Nýjar bækur
Ævintýralegur
tólftualdartryllir
ÚT er komin bókin Fjölmóðs Kristinn R. Ólafsson er
saga föðurbetrungs eftir löngu þjóðkunnur fyrir pistla
Kristin R. Ólafsson. Hér er á sína frá Spáni í Ríkisútvarpinu
ferðinni ævintýralegur tólftu- og hefur auk þess íslenskað
aldartryllir þar sem segir frá ®|gr spænskar úrvalsbókmenntir.
Fjölmóði Guðrúnarsyni og HpT"* ’Wt Hann sendir nú frá sér fyrstu
stórvirkjum hans. frumsömdu skáldsögu sína og
„Fjölmóðs saga föðurbetr- áreiðanlega ekki þá síðustu.
ungs er vönduð spennusaga Útgefandi er Ormstunga.
skrifuð í anda og stíl íslend- Rristinn R Bókin er 128 bls. og kostar
inga- og riddarasagna og er ólafsson 1.890 kr. Guðjón Ketilsson
eins og þær þjóðleg skemmtun hannaði kápu. Bókin erprentuð
á kjarnyrtu máli. Saga fyrir börn og í Steindórsprenti Gutenberg og Fé-
unglinga - og fullorðna fólkið líka,“ lagsbókbandið Bókfell annaðist bók-
segir í kynningu. band.
komin út. Höfundurinn Liliane
Zilberman Þóroddsson kom
sem ung Parísarstúlka í
skemmtiferð til Islands. Á
ferðum sínum um landið varð
hún gagntekin af fegurð þess
og náttúru. Hún hitti „íslenska
víkinginn“ sinn og þar með
hófst ástarævintýri. Hann hét
Njáll Þóroddsson og var garð-
yrkjumaður. Eftir stutt kynni
giftust þau og byggðu upp
Edenslund þar sem heita Frið-
heimar við Reykholt í Biskupstungum.
„Það sem gerir bókina sérstaka er
af hve mikilli ástríðu og innlifun höf-
undurinn lýsir aðdáun sinni bæði á
íslandi og manninum sem hún elsk-
aði. Sigurlaug Bjarnadóttir þýddi bók-
ina og hefur orðið að leggja sig fram
til að fylgja Liliane eftir í til-
finningaþrungnum lýsingum á
íslenskri náttúru jafnt í sumar-
sól sem vetrarhríðum," segir í
kynningu.
Ævintýrið fallega fékk því
miður sorglegan endi og er
þeim hlutum lýst af hrein-
skilni. En Friðheimar standa
enn eins og minnisvarði og
hefur vaxið þar upp mikill
skógur sem þau hjónin gróður-
settu fyrir þremur áratugum.
Útgefandi er FjÖlvaútgáfan.
Bókin er með litörkum 280 bls. Hún
skiptist í tvo hluta, Ástarævintýri á
íslandi og Tuttugu árum síðar, með
fjölda mynda, bæði svart/hvítra og í
lit. Hún er filmutekin hjá PMS en
prentuð og innbundin hjá Grafík og
Odda. Verð 3.480 kr.
Ástarævintýri
og harmsaga
Liliane
Zilberman
Þóroddsson
Vegir
ástarinnar
NÍNA Björk Árnadóttir hefur gefið út nýja ljóðabók
en tvö ár eru liðin frá því síðasta ljóðabók hennar
koni út. Sú nýjasta heitir Alla leið hingað.
- Nína Björk, hvernig lýsirðu þessari bók fyrir
hinum væntanlega lesanda?
„Ljóðin í bókinni eru öll mjög Ijóðræn. Enginn
svartur húmor, Svana systir eða fyndnar persónur
eins og í mörgum ljóðunum mínum. Bókin er samt
ekki leiðinleg en ef ég segi að hún sé alvarleg er
ég hrædd um að draga úr forvitni fólks.“
- Eg held nú ekki. Nóg af fyndnum atriðum í boði.
„Já, ég tók húmorljóðin burt og leyfði auðskildum
ljóðum að bera bókina uppi. Minningarljóðum sem
segja frá því þegar ég var lítil stelpa norður í Húna-
vatnssýslu og svo eru hér mörg ástarljóð. Bókin er
tileinkuð Braga, manninum mínum. Sumir þora
ekki að birta ástarljóð þegar þeir eru komnir á
minn aldur.“
- Er ástarlíf þitt ekki á unglingsskeiði núna ef
ástarlíf tvítugra er á ungbarnaskeiði?
„Jú, ég hugsa að ástarlíf
mitt sé á unglingsskeiði. Ungl-
ingsskeiðið er brú á milli
bernskunnar og hins fullorðna
lífs. í þessum ljóðum stend ég
gjarnan á milli hins liðna og
einhvers sem ég veit ekki hvað
er eða verður. Eg vissi ekki
að vegir ástarinnar væru
svona ófyrirsjáanlegir. He-
furðu séð manninn minn í
sundi? Hann hleypur eins og
hind eftir bakkanum.
- Ljóðið, Hár þitt, er mjög
fallegt ástarljóð og þar er að
finna eitt fallegasta orðasam-
band sem ég hef heyrt. Við
skulum ekkert vera áð birta
þetta ljóð hér og halda orða-
sambandinu leyndu þó gaman
væri að heyra aftur það sem
Nína Björk Árnadóttir
þú sagðir þegar þú spurðir mig hvort ég vissi hvað
þetta þýddi og ég hristi hausinn.
„Nei ég get því miður ekki endurtekið það. Og von-
andi eru ekki margir jafn fákunnandi um merkingu
þessa orðasambands eins og þú. Þó skiptir það mig
ekki máli því ég vona helst að sem flestir upplifi eitt-
hvað þvíumlíkt sem oftast."
Vindur vindur vinur
Vindur vindur vinur, sem kemur núna og kemur,
veittu mér þá bón að vekja öll öfl og biðja þau að
hjarta mitt verði alltaf jafn hreint og þegar augu mín
syntu lengst inni í augum ástvinar míns, sem fór
héðan fyrir stundu.
Dalalæðan og ég
Nú sefur fólkið á bæjunum. Við vökum okkar draumvöku,
dalalæðan og ég. Dalalæðan svo mild að hugsanir mínar
fljúga alfijálsar á vit hennar: hugsanirnar um þig sem ég
ann.
Blóðakur
BLÓÐAKUR nefnist nýjasta skáldsaga Ólafs Gunnars-
sonar. Er hér á ferð önnur bókin í þríleik hans um
íslenskan samtíma en fyrsta bindið var Tröllakirkja
sem kom út árið 1992. Hvert er umfjöllunarefni sög-
unnar?
„Því er ekki auðsvarað þar sem bókin er nokkuð
löng, rúmar fimm hundruð blaösíður með fjöldanum
öllum af persónum," segir Ólafur. „Ef ég ætti að segja
í sem stystu máli um hvað sagan fjallar er það hið
óbrúanlega bil sem er á milli manna. Aðallega segir
frá tveimur fjölskyldum sem tengjast fyrir atbeina
prests. Það mætti reyna að skýra umfjöllunarefnið
með því að greina það í tvennt. Annars vegar má
segja að sagan fjalli um þetta útþvælda fyrirbæri
„firringu" í þjóðfélagi. Hins vegar er stillt upp gegnt
firringunni hugsanlegri lausn á henni. Ég ætla mér
þó ekki með þessari bók að reyna að leysa öll þjóðfé-
lagsvandamál íslendinga heldur vek ég athygli á til-
teknum málum. Höfundur getur aldrei gengið lengra
en að benda lauslega á hlutina. Það er ekki í verka-
hring hans að stíga á stokk, berja sér á brjóst og
prédika lausnir."
Hvernig stendur á því að þú hefur ráðist í að skrifa
þríleik um íslenskan samtíma?
„Það er eitthvað sem kemur bara, hægt og hægt
við vinnuna. Ferli flestra höfunda má skipta upp í
nokkur tímabil. Þegar ég kláraði Sögur úr Skugga-
hverfinu, sem kom út árið 1990, var ákveðnu skeiði
á mínum ferli lokið og þá hófst nýtt tímabil með nýj-
um viðfangsefnum.
Ég tók þá til við að skrifa Tröllakirkju af kappi
en áður hafði ég þó verið með hana í vinnslu. Þegar
henni var lokið fannst mér hvort tveggja efnistök og
viðfangsefni sögunnar í þeim tón sem mér þótti ág-
ætt að vinna í. Við að skrifa þá bók vöknuðu ýmsar
spurningar í huga mínum og sumum þeirra svaraði
ég í sögulokum Tröllakirkju. I þeirri sögu greinir
meðal annars frá örlögum manns, Sigurbjörns, sem
mest vegna hégóma þorði ekki aðyiðurkenna kristna
trú sína, afneitaði henni og fórst. í nýju sögunni reyni
ég að taka upp þráðinn en í öðru formi, í bland við
fleiri söguefni.
I Blóðakri fer ég aðra leið en í Tröllakirkju, spila
ekki þessa trúarlegu þætti upp í einni persónu heldur
koma þeir fram hjá fleirum.
Hið sigilda form þríleiksins er runnið frá Grikkjum
og til að mynda voru harmleikirnir gjarnan skrifaðir
Ólafur Gunnarsson
í þrennu lagi. Þetta form hefur mér þótt heillandi
þannig að það kom dálítið af sjálfu sér að ég nýtti
mér það. Skáldsögurnar Tröllakirkja og Blóðakur eru
báðar harmleikir og sú þriðja sem hillir undir verður
í sama anda.“
EG VAR ritstjóri Helgarpressunnar en var rek-
inn. Allir muna eftir þessu blaði, allir þóttust
hafa skömm á því en allir lásu það. Þegar
ég var ritstjóri var ég vanur að líta yfir svið-
ið til þess að velja það úr sem máli skipti.
Ég tel mig því vera í prýðilegri aðstöðu til þess að gefa
greinagóða skýrslu um atburðina sem urðu í Reykjavík í
desember í hittiðfyrra þegar sumir létu hvarfla að sér að
boða varnarliðið á vettvang, þótt til þess kæmi reyndar
ekki sem betur fer. Á þeim dögum rauk ég úr einum stað
í annan að hlera það sem fréttnæmt var þótt 'ég réði
engu blaði lengur. Þess vegna hef ég valið að segja frá
því sem raunverulega gerðist á síðum þessarar bókar.
Ég sé enga ástæðu til þess að flagga nafni mínu. Allir
vita hvort sem er hvað ég heiti og verði saga mín lesin
eftir þúsund ár, eins og aðrar íslendingasögur, væri það
hefðinni samkvæmt að enginn vissi heiti höfundar. Ég
ætla að reyna að halda sjálfum mér utan við atburði eins
mikið og mögulegt er.
Úr Blóðakri
Silfurkrossinn
BÓKMENNTIR
Barnabók
SILFURKROSSINN
Eftir Illuga Jökulsson.
Bjartur, 1996,91 bls.
HÖFUNDUR skapar hér ævintýri
í fornum stíl en staðsetur það í nú-
tímaþjóðfélagi. I upphafi sögunnar
erum við leidd inn í óvinsamlegt
umhverfi, þar sem skemmdarverk
eru unnin á náttúrunni. Maðurinn
er að koma sér fyrir í lautum og
hólum óspilltrar náttúru með stór-
virkum vinnuvélum, steinsteypu og
malbiki. í upphafi sögunnar skynjum
við að eitthvað sé rangt við allar
þessar framkvæmdir i óspilltu um-
hverfi og fyrr eða síðar komi þetta
einhverjum í koll.
Sögumaður segir söguna utanfrá
eins og venja er í ævintýrunum.
Persónusköpun er lítil og atburðarás-
in er uppistaða ævintýrisins. Persón-
ur eru leiddar fram á sögusviðið og
hafa sitt hlutverk en við kynnumst
þeim mjög lítið. Þær eru peð í fram-
vindu sögunnar. Fyrst sjáum við inn
um glugga þar sem maðurinn í sam-
festingnum glímir við húsið sem átti
að gera hann ríkan. Allt gengur á
afturfótunum og hann ræður ekki
við þau öfl sem hafa verið leyst úr
læðingi. Hann er dæmi um þann sem
tapar orrustunni við tilveruna. Hann
hefur ekki einu sinni nafn og enginn
þekkir hann. Fjölskyldan sem kaupir
húsið í von um bætt lífsskilyrði er
dæmigerð íslensk fjölskylda, svo
dæmigerð að foreldrarnir hafa ekki
nafn heldur. Um leið og fjölskyldan
flytur inn er lesanda gefið til kynna
að eitthvað voveiflegt sé í aðsigi.
Kötturinn Grímur er tákn þess sem
er notalegt og óbreytanlegt því hann
hefur alltaf verið til staðar þegar —
heimilisfólkið kemur heim. En um
leið og þau flytja inn í nýja húsið
hverfur kötturinn, og þar með örygg-
ið og festan. Börnin Gunnsi og
Magga eru hversdagshetjurnar. Þau
eru skynsöm börn sem eru staðráðin
í að vinna bug á illskunni ein og
óstudd. Þau afla sér þekkingar á því
illa með því að spyija dularfulla
skólasystur sína sem á skyggna
móður.
Söguna má túlka og skilja á marg-
an hátt. Eins og allar vel skrifaðar
sögur á hún sér margs konar skír-
skotun. Þetta er mjög spennandi
saga um yfirnáttúrulega hluti þar
sem skynsemi og snilli söguhetjanna
leysa vandann. En ekki síður má
skoða söguna sem ákall höfundar til
nútíma Islendinga um að þeir sjái
að sér og fari um náttúruna með
meiri virðingu. Með því að misbjóða
því óspillta með jarðýtum og skurð-
gröfum er verið að vekja upp við-
brögð sem við nútímamenn ráðum
illa við af því að við skiljum ekki
lögmál náttúrunnar. Náttúrusýn höf-
undar er sterk og samúðin með henni
er ótvíræð og um leið notar hann sér
trú landans á því yfirnáttúrulega.
En þegar upp er staðið eru það heil-
brigð skynsemi og bijóstvit sem lík-
legri eru til að leiða til farsæls lífs
og hamingju en skipulagsfræðin og
kapphlaupið um lífsgæðin. í sögulok
er skynsemin tekin við stjórninni og
sagan hefur fengið farsælan endi.
Kötturinn Grímur er líka kominn
heim!
Sigrún Klara Hannesdóttir
Mín harpa er sorgarsöngur
BÓKMENNTIR
S a g a
BROTAHÖFUÐ
eftir Þórarin Eldjám. Forlagið,
Reykjavík 1996-252 bls.
í SÖGU Þórarins Eldjárns er
svið atburða hin illræmda 17. öld
þegar Stóridómur lék margan
manninn grátt, embættismenn
ráðskuðust með minni máttar eftir
eigin geðþótta og galdraofsóknir
voru alsiða. Það er í mínum huga
athyglisvert að höfundar sem telj-
ast innan við miðjan aldur leita oft
fanga til fyrri tíða; þó svo mannlíf-
ið hafi ekki verið ýkja fagurt er líkt
og þörf sé að finna rætur og jafn-
vel hliðstæður sem skírskota til eig-
in samtíma þó í fljótu bragði séð
virðist fátt í lífsreynslu aðalsögu-
persónunnar eiga sér samsvörun
nú. En þá er að lesa milli línanna.
Þegar frásögnin hefst situr Guð-
mundur Andrésson í Bláturni í
Kaupmannahöfn en þangað hefur
hann verið sendur eftir að fjand-
menn hans og rógtungur hafa sak-
að hann um skrif í mót Stóradómi
og atjögur að ýmsum hefðarmönn-
um. í Bláturni bíður hann örlaga
sinna, les í þeirri einu bók sem
hann hefur undir höndum um hinn
gullna asna Apuieji, kveður rímur
með sjálfum sér en umfram allt
rifjar hann upp líf sitt og hlutskipti
og þá atburði sem leiddu til þess
sem orðið er. Og með þeirri upp-
rifjan leitast hann líka við að fara
að hvatningu sem einn óvildarmað-
ur hans hafði bent honum á að
gera að þekkja sjálfan sig.
Á þeim tíma sem sagan gerist
átti óbreyttur almúginn sjaldnast
kost á skólalærdómi, að honum
sátu synir embættis- og ríkis-
manna. En Guðmundur Andrésson,
sem er fæddur á Bjargi í Miðfirði,
fæðingarstað Grettis Ásmundar-
sonar öldum áður, verður þeirrar
gæfu aðnjótandi að
kynnast Arngrími
lærða sem situr Melstað
þegar hann er ekki Ijar-
vistum við fræðistörf.
Áður hafði hann lært
að lesa hjá Sveini
nokkrum Jónssyni sem
hafði gengið í skóla og
tekið prestsvígslu en
verið dæmdur frá kjóli
og kalli fyrir frillulífi
og kannski fikt við
galdra og gerðist
vinnumaður hjá for-
eldrum Guðmundar,
Fyrir atbeina Arn-
gríms kemst Guðmund-
ur til náms í Hólaskóla og hrósar
happi. En fljótlega lendir hann í
útistöðum við skólafélaga og það
sem öllu verra er Þorlák biskup
Skúlason. Þykir vera kjaftfor og
uppstökkur og erfiður viðskiptis.
Verndara og vin eignast hann þó í
skóianum, Einar Arnfínnsson sem
síðar var um tíma prestur á Reyni-
stað og Guðmundur starfar djákni
hjá vini sínum að námi loknu uns
ógæfan leggst á þá báða, séra Ein-
ar er dæmdur frá prestskap fyrir
að hafa barnað stúlku og Guðmund-
ur nýtur þá ekki skjóls hans lengur
og endar með að hann hrökklast
með skömm heim að Bjargi aftur
og á sér ekki viðreisnarvon eftir
það.
Á hann leggst þunglyndi en upp
úr því rís hann, ræðst þá til atlögu
við fjendur sína með löngu skrifi
þar sem hver fær sinn skammt af
skensi. Milli þess yrkir hann rímur
og stúderar og gerir sér vonir um
að fá síðar uppreisn æru og presta-
kall þó það fari á annan veg. Því
meira að segja Guðmundur, sem
reynir þó af fremsta megni að
hemja náttúru sína, verður fyrir því
að gera umkomulítilli konukind
barn og er þar með útséð um hans
framtíð, að minnsta kosti um sinn.
Saga Þórarins er fágætlega vel
skrifuð, uppbygging hennar snjöll
og orðfæri auðugt og auðvelt að
trúa að það sé nálægt
tímanum sem atburð-
irnir gerast á. Sagan
er vissulega skrifuð af
vandvirkni og alvöru
eins og efni hennar
gerir kröfur til en hún
verður aldrei þungla-
maleg - þvert á móti
- og þar ræður úrslit-
um leikandi léttur stíll
höfundar.
Dæmi um þetta er
t.d. frásögnin af því
þegar Guðmundur
hrapar af slysni úr
glugga Bláturns og
lendir þá inni á gólfi
hjá hefðarmeyju og hárkollubúnum
tignarmanni sein erus í fjörugum
ástarleik og „gerist nú endasleppt
heldur þeirra gaman við þá gesta-
komu.“
Framvinda er stígandi og persón-
urnar margar afar vel dregnar.
Ekki síst maðurinn með brotahöf-
uðið, Guðmundur Andrésson. Hann
er skarpgreindur en skapsmunir
hans og veikleikar verða honum
einlægt til fjötrunar hvað sem góð-
um ásetningi líður. Ofurviðkvæmni
hans gagnvart samferðamönnum
sem honum finnst gera á hluta sinn
verður ekki til að auðvelda honum
lífið, það er engu líkara stundum
en hann beinlínis kalli á andúð og
mótstreymi.
Eg minntist á í upphafi að þó
sögusviðið sé í meira en tvö hundr-
uð ára fjarlægð frá okkur megi í
ýmsu sjá að mannskepnan er söm
við sig og spurning um hvort við
höfum gengið til góðs. Misrétti og
mismunun hefur ekki verið upp-
rætt, kvölin og einsemdin sem hijá-
ir margan manninn í íslenska ham-
ingjusamfélaginu. Jón og séra Jón
er sitthvað þó við stærum okkur
af stéttleysi. Og jöfn tækifæri til
lífsins gæða. Eru þau sá raunveru-
leiki sem við lifum eða sú mynd sem
við viljum hafa uppi við? Ég hallast
að því.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
Þórarinn
Eldjárn
OG fyrr en varði var hann
farinn að segja mér
sögu af glæpamannin-
um sem hann ók á
annan sólarhring og
hafði myrt fjóra menn, og auk þess
reynt að drepa móður sína. Nú var
bílstjórinn i gíslingu að þjóna þess-
um bófa sem neyddi hann til að aka
til New Jersey. Þar hitti sá dólga
sem höfðu verið í fangelsi með hon-
um, og hugðist fá þá með sé on a
job, að vinna með sér smávik. Og
bílstjórinn sem enn hafði hreim síns
pólska uppruna eftir hálfa öld í
borgarfrumskóginum í New York
sagðist hafa outsmartað morðingj-
ann, snúið á hann með því að lát-
ast hafa sjálfur verið í fangelsi og
þekkja síðan merka glæpamenn.
Hann talaði út um smugu við
munnvikið með þunnar varirnar
saman hinum megin og skotraði til
mín lífsreyndu auga svo það var
ekki gott að ráða í það hvort hann
væri að gá að því hvað hann gæti
gengið langt með söguna og röddin
tilbrigðalaus eins og hann væri að
þylja skýrslu.
Én kanntu að nota byssu, segir
glæpaleiðtoginn.
Já ég skal sýna þér það. Og fékk
byssuna til þess að sanna mál sitt.
Notaði hana auðvitað strax til að
dæla blýi í fantinn, og klukkaði í
honum eins og hann væri drjúgur
að rifja upp sanna sögu meðan
hann renndi framhjá svörtu gleði-
konunum í torfu á horninu á þriðju
tröð og fertugustu og annarri götu
rétt við Roger Smith Hotel þar sem
við bjuggum.
Úr bókinni Fley og fagrar árar
Eins konar
hugleiðing
FLEY og fagrar árar nefnist nýjasta bók
Thors Vilhjálmssonar. Hér er á ferð endur-
minningaspuni í anda bókarinnar Raddir í
garðinum frá 1992. Hvort lýtur þessi frásögn
fremur lögmáli endurminninganna eða skáld-
skaparins?
„Það er svo erfitt að vita hvar skilin liggja.
Þegar maður eyðir ævinni í að setja saman
skáldskap held ég að bókin hljóti að bera
þess mark. Ég vona þó að það sé hvergi farið
rangt með staðreyndir. Þetta er eins konar
hugleiðing um flakk mitt í veröldinni, vanga-
veltur um kynni, áningarstaði og atvik.
Ég óf þetta saman án þess að binda mig
við tíma þannig að stundum fer fram tvennum
tímum í senn. Þegar ég vann að verkinu kvikn-
aði ein frásögnin af annarri. Ég vona að mér
hafi tekist að vefa þetta þannig saman að það
sé greiðfærara fyrir lesandann að fara með
mér þessa för heldur en stundum reyndist
mér á svamli mínu. Ég reyndi að vefa þetta
þannig að það stæði þokkalega saman og að
afstöður væru réttar innan verksins, líkt og
væri það skáldverk.
I dag er ég kannski orðinn hógværari og
hófsamari en áður því þegar ég skrifaði til
að mynda skáldverk á borð við Fljótt, fljótt
sagði fuglinn, þá var ég með margar aldir
undir, ýmis goðsagnaminni er ég tengdi við
samtíma verksins og minn. í þessu verki búa
áratugir og ég vona bara að þetta verði þokka-
leg ferð fyrir þá sem vilja slást í för með mér.
Það tók mig ekki mjög langan tima að setja
þetta verk saman. Eitthvað átti ég til af
minnispunktum sem ég hafði hripað niður í
gegnum tíðina. Hjá mér er ekki um að ræða
Thor Vilhjálmsson
neitt langvarandi skipulag á dagbókar-
skriftum eins og hjá mörgum höfundum.
Ég get þó fundið eitt og annað þegar
ég hef hugrekki til að ráðast á binginn
og það hef ég stundum gert. Það er
ýmis gangur á því hvort ég hef fundið
einhverja punkta sem minna á það sem
menn kalla „staðreyndir". Hvað sem það
nú er? Einhvern tíma var sagt að Islend-
ingar hefðu ekki áhuga á stað-
reyndum nema þær gætu not-
ast í skáldskap, sögu eða Ijóð.“
Nú eru bækurnar Raddir í
garðinum og Fley og fagrar
árar skrifaðar í svipuðum anda,
hver er helsti munurinn á efni-
stökum í þessum tveimur verk-
um?
„Þær eru skrifaðar á mis-
munandi tíma. í báðum bókun-
um er farið fram og aftur í tíma
og að því leyti má segja að
aðferðir séu skyldar. Þegar ég
skrifaði Raddir í garðinum var
ég að kanna uppruna minn og
rætur, sjá hverjir stæðu að mér
í ættum. Ég reyni ævinlega að
finna það form sem hæfir því
verki sem ég er að vinna að
hverju sinni. Rithöfundur þarf
að átta sig á því á hverjum ein-
asta degi hvernig hann á að
vinna sitt verk til að forðast
að verkin fari að skrifa sig sjálf.
Ég er það forvitinn að mér er
eðlilegt að spyrja mig sífellt
hvernig ég eigi að fara að hlut-
unum, hvernig ég eigi að Ieysa
vandann hverju sinni.“
Hillir undir að þú skrifir
fleiri bækur í þessum anda?
„Ég get hvorki lofað að gera
það né gera það ekki. Ég á
ýmis drög til að vinna meira
af þessu tagi en ég er að hamast við annað
núna. Það voru mörg verkefni sem biðu mín
þegar ég sleppti hendinni af þessari bók. Það
er alltaf verið að atast í fólki að slappa nú
af. Það er látið eins og það sé ákjósanlegast
að gera sig sem allra slakastan. Ég held að
það geti verið ansi þreytandi að slaka mikið
á. Auðvitað er best að halda sér að verki og
vera virkur, Iáta ekki stela sálinni frá sér.“
Að splundra
storknuðum engli
BOKMENNTIR
Ljóð
ÞRÍTENGT
eftir Geirlaug Magnússon.
Mál og menning, 1996 - 87 bls.
í UPPHAFI nýrrar ljóðabókar
sinnar, Þrítengt, vitnar Geirlaugur
Magnússon í kvæði eftir Stephan
G. Stephansson þar sem hann dregur
upp Ijóðmynd af engli fullkomnunar
sem stokkið hefur út úr manninum
og við það storknað. Stephan segist
bera litla lotningu fyrir þessari glæsi-
legu táknmynd röklegrar og heil-
steyptrar heimssýnar. Engu er hins
vegar líkara en Geirlaugur leitist við
í bók sinni að splundra englinum til
að reyna að finna manninn sem hann
stökk úr. Ljóðveröld hans er órökleg,
tætt, ófullkomin og full af mann-
legri þjáningu.
Það er ekki alltaf auðvelt að nálg-
ast merkingu kvæðanna enda er ljóð-
mál þeirra jafn sundurtætt og merk-
ingarheimurinn. Geirlaugur segist
gera þetta meðvitað því að þetta sé
hans skynjun á veruleikanum. Fyrir
augum hans leysist hlutirnir upp í
„mulningsvél orðanna". Lesandinn
verði því að lesa ljóðin á forsendum
skáldsins: „til að skiljist / verður þú
að trúa mér fyrst“. Gott dæmi um
þessa tættu mynd- og málveröld er
kvæðið Út í geiminn en þriðja erind-
ið er svona:
einn réri út á báti
yfir jökli afstæður tími átt
grænklæddar álfkonur eigna sér sumarið
jahve veður í skýjum
líkt og hálfur máni stýri drukknu skipi
. orka hraði efni goðsögn
mannskepnan apamir marsbúamir
öll betrunarvist orð lífsins leiða til hins verra
Ef til vill túlkar líka ljóðið Hring-
ekjan betur en margt
annað andblæ bókarinn-
ar og meginsýn um heim
sem á sér enga fótfestu:
snýst snýst
syngur hvín
senn dingla þeir niður
sem áður sneru upp
meðan dvergar fílar börn
skeggjaða konan falla í dá
gleymast sterki maðurinn
og trúðarnir djúpt sokknir í
speglana
hringekjustjórinn gamnar sér
við
línudansarann drekkur
tjónin og mislyndan temjar-
ann
undir borð uns fellur fram
en hringekjan snýst snýst snýst
að tætast út í bijálaðan geiminn
í samræmi við þetta birtist ljóð-
mælandi okkur sem hið móderníska
rekald, farandfugl, léttdrukkinn,
timbraður eða jafnvel sem barrotta
í óviðráðanlegum heimi þar sem
„áhrifaríkasta uppreisnin / felst í
aðgerðarleysinu". Öll gildi hans eru
í þvíiíkri upplausn að hann fær „ei
framar að skilið von og kvöl / jarm
um örvæntingu sælu eða efa.“ Mann-
leg þjáning er því einnig miðlægt
umfjöllunarefni eins og sést á heiti
sumra kvæðanna, Vetrarsút og Sum-
arsút og í kvæðinu Naglfar segir:
núorðið eru krossfestingar
einkum andlegar
án sorgmæddra dökkra skýja
myndræns samræmis ræningja
hamraðra fleygra orða
skilja þó eftir innvortis síðusár
dauft óafmáanlegt
naglfar í hveijum lófa
Þrátt fyrir myrka sýn ljóðanna er
kveðskapur Geirlaugs ljóðrænn og á
stöku stað kíminn. Athyglisvert er
að flest ljóðin eru svið-
sett í náttúru dreifbýlis-
ins en hún er aftur á
móti skynjuð með tættri
borgarvitund sem raun-
ar skiptir ekki máli þeg-
ar allt kemur til alls því
að rútan að sunnan flyt-
ur aðeins með sér
„blaðrið úr blöðunum /
rykmökk yfir móana //
og enn eina svefnlausa
nótt“.
Síðasti þriðjungur
bókar Geirlaugs er þýð-
ingar á ljóðum eftir Pi-
erre Reverdy. Ljóðin
einkennast af tærri
hugsýn og er oft haldið
saman af einfaldri hugmynd þótt
stundum líði myndir hjá eins og
hægur straumur. Reverdy er spar-
samur á orð og myndir. Þótt kenna
megi ljóðmyndir hans við ljóðrænt
raunsæi er ekki tilviljun að menn
hafa gjarnan tengt hann við súrreal-
ismann. Einhver dulræn birta er yfir
myndsýn hans eins og sést t.a.m. rt
ljóðinu Ferðalangurinn og skuggi
hans. Ferðalangurinn hendir af sér
spjörunum vegna hita uns hann kem-
ur nakinn að bænum og treystir sér
ekki inn í hann af skömm:
Því gekk hann umhverfis bæinn og fór inn um
hitt hliðið. Hann tók á sig mynd skugga síns
sem gekk inn á undan honum til hlífðar.
Þýðing Geirlaugs er látlaus og
jarðbundin og kemur hinum ljóðræna
tærleika ljóðanna vel til skila.
Eflaust hefur Geirlaugur stundum
ort betur stök ljóð. Eigi að síður »í
í þessari bók margt bitastæðra ljóða
óg heildaráhrifin eru sterk. Við get-
um heldur ekki gert þær kröfur til
ljóða um tætta heimssýn að þau
stökkvi fram á sviðið sem storknaður
engill fullkomnunar.
Skafti Þ. Halldórsson
Geirlaugur
Magnússon