Morgunblaðið - 19.11.1996, Blaðsíða 6

6 C ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Unglingar
ogáhættan
BÆKUR
Fr ædi ri t
DANSAÐ VIÐ DAUÐANN
Unglingar og fíkniefni eftir Ragn-
hildi Sverrisdóttur. Bókaútgáfan
Hólar, Akureyri, 1996,166 bls.
ÞAÐ er þarft framtak að gefa
út fræðslurit um unglinga og fíkni-
efni á Islandi. Þarft en erfitt því
,það er ekki sama hvernig um málið
er fjallað. Umfjöllun hefur verið
mikil undanfarin misseri en mis-
munandi. Þessu verki
er „ .. .ekki ætlað að
vera tæmandi fræðirit
á nokkurn hátt, heldur
hjálpa fólki við að átta
sig á skaðsemi fíkni-
efna...“ (bls. 14) - og
það getur haft áhrif.
Verkið hefur ekki alveg
fundið sér form því
stundum minnir það á
uppflettirit með endur-
tekningum og tilvísun-
um. Uppsetningin, þar
sem sams konar köfl-
. um er dreift um bókina
til að halda lesanda við
efnið, minnir hiris veg-
ar á samfelld'a frásögn.
Kaflinn um fíkniefn-
in og áhrif þeirra gæti verið betur
unninn. Nokkuð vantar á að heim-
ilda sé getið og þar af leiðandi
skortir trúverðugleika. Röksemda-
færslu er ábótavant og kaflinn
myndi gagnast betur ef hann væri
ítarlegri.
Það er talið að Iögreglan geri
upptæk um 10% af magni fíkniefna
í umferð en það er varasamt að
ganga út frá því að það eigi jafnt
við um öll efnin, alltaf. (64). Upp-
talning á sjúkdómum í kjölfar
neyslu dugir skammt ef lesandi
veit ekkert um þá áður. Henni þarf
að fylgja lýsing eins og á lifrarbólgu
sem getur komið fram löngu síðar.
Unglingar eru ekki að velta fyr-
ir sér langtímaafleiðingum neyslu
sinnar heldur lifa þeir í núinu. Töl-
ur um veltu fíkniefnamarkaðarins
hér á landi eru mun lægri í bókinni
en þær sem hafa sést í umijöllun
annars staðar. Frásagnir fyrrver-
andi fíkla eru sterkar og áhrifamikl-
ar. Það einkennir þær að þar er
skuldinni ekki skellt á neinn eða
neitt heldur ástandinu lýst blátt
áfram. „Unglingar drekka landann
af því hann er ódýrastur. Ef landinn
hyrfi yrði hassið algengara, meira
selt af E-pillunni og meira af áfengi
í Ríkinu. Þetta er ekkert spurning
um að finna einhvern sökudólg, eins
og landann, heldur fmna svarið við
því af hverju unglingar drekka ...“
(153).
Það er þó athyglisverð staðreynd
að unglingar hafa greiðari aðgang
að landa en fullorðnir og á allt öðr-
um kjörum. Þeir sem
eru í neyslu sjá ekki
samhengið á milli
vanlíðunar og neysl-
unnar, afneitunin er
mikil. Flestir þekkja
einhvern í neyslu en
jafnvel það kemur
ekki alltaf í veg fýrir
fíkt. „Fólk horfir á
einhveija örfáa sem
hafa notað efni og
sloppið alveg, en
gleyma alveg öllum
sem lenda illa í því.“
(141). Dópið drepur
allar tilfínningar
nema reiði og von-
leysi - og getur leitt
til dauða.
Verkið er tileinkað minningu
Orra Steins sem lést í nóvember
1995 af völdum vímuefna. Hann,
ásamt flestum öðrum unglingum,
átti erfitt með að fóta sig og
hafði litla framtíðarsýn. Kröf-
urnar sem honum fannst þjóðfé-
lagið leggja á hann voru honum
ofviða.
SÖKNUÐUR eftir Ingn
Ég sakna raddar þinnar.
Ég sakna umhyggju þinnar.
Ég sakna vináttu okkar.
En mest af öllu
sakna ég þín.
(90)
Fíkniefnanotkun unglinga er
ekki vandi örfárra unglinga og
aðstandenda þeirra heldur alls
samfélagsins. Því fyrr sem við
tökum á málinu því betra. Því ber
að fagna útkomu fræðslurits um
málið.
Kristín Ólafs
Ragnhildur
Sverrisdóttir
Nýjar bækur
Ur borg í sveit
FYRSTA sagnabók Jóns
Kalmans Stefánssonar,
Skurðir í rigningu, er komin
út. Sögusvið bókarinnar er
íslensk sveit i byijun átt-
unda áratugarins. Ungur
drengur kemur úr borginni
og fylgist með athafnasemi
og ævintýrum stórhuga
bænda. Sagt er frá sér-
stæðu fólki og misblíðum
örlögum þess.
Jón Kalman
Stefánsson
Jón Kalman Stefánsson hefur
áður sent frá sér þijár ljóðabækur
og er Skurðir í rigningu fyrsta
sagnabók hans. „Hér kveð-
ur nýr höfundur sér hljóðs
;; með óvenjumiklum glæsi-
brag; fjörmikil frásagna-
list, óvæntar hugdettur,
hlýja og næmni fyrir sögu-
persónum,“ segir í kynn-
ingu.
Utgefandi er Bjartur.
Bókin er prentuð í prent-
smiðjunni Gutenberg. Hún
er 160 bls. að stærð. Kápu-
önnuðust Snæbjörn Arn-
grímsson og Einar Falur Ingólfs-
son. Verð 2.480 kr.
gerð
Tólf íslendingaþættir
ÚR plógfari Gefjunar eftir
Björn Th. Björnsson er kom-
in út.
Úr plógfari Gefjunar inni-
heldur tólf íslendingaþætti
'l'rá Kaupmannahöfn allt frá
18. öld og fram á þá 20.
„Björn Th. Björnsson lýk-
ur upp leyndum hólfum frá
þeirri tíð þegar Kaupmanna-
höfn var höfuðborg íslands
og Islendingar fóru þangað
Björn Th.
Björnsson
til að eiga í málastappi, til að af-
. plána fangavist fyrir mismiklar sak-
ir, til að menntast, forfram-
ast, fara í hundana eða til
að mæta örlögum sínum,"
segir í kynningu.
Björn Th. Björnsson er
listfræðingur og rithöfund-
ur og hefur m.a. skrifað
skáldsögurnar Falsarinn og
Hraunfólkið.
Útgefandi er Mál og
menning. Bókin er 145 bls.,
unnin í Prentsmiðjunni
Odda hf. Kápuna gerði Gísli B.
Björnsson. Verð 2.980 kr.
Óður til hins
venjulega
„SJÁLFSAGT er ýmislegt til í því að þessi bók
sé óður til hins venjulega. Hún fjallar öðrum
þræði um að fólk átti sig á því hvað er því mikil-
vægt, hvert hugurinn leitar, hvað hafi raunveru-
lega þýðingu," segir Ólafur Jóhann Ólafsson rit-
höfundur um bók sína „Lávarður heims“ sem
Vaka-Helgafell gefur út. Þetta er fyrsta skáld-
saga Ólafs Jóhanns frá því að „Fyrirgefning synd-
anna“ kom út fyrir fimm árum.
„Eg byrjaði að krota niður í þessa bók fyrir
einum fjórum árum, áður en ég skrifaði „Snigla-
veisluna" sem kom út fyrir tveimur árum. Ég
skrifa hjá mér grunninn að bókinni, persónur
og ýmis atvik, á löngum tíma en sest svo niður
og lýk við hana í einum rykk. Mitt vinnulag felst
ekki í því að byrja á fyrstusetningunni og sjá
ekki endann fyrir,“ segir Ólafur.
„Lávarður heims“ segir frá Tómasi Tómas-
syni, skrifstofumanni I New York, sem býr með
Kristínu, líffræðingi í doktorsnámi. Þau lifa
ósköp venjubundnu lífi þar til dag einn að skyndi-
leg breyting verður á högum þeirra. Og hún
gengur ekki átakalaust fyrir sig. „Þetta er aðal-
söguhetja á mínum aldri, hingað til hafa þær
verið miklu eldri en ég sjálfur. Mig langaði til
að nota efnivið úr þeim heimi sem ég hef kynnst,
þá á ég ekki við viðskiptin, heldur margt sem
þeim tengist. Söguhetjan dettur inn í þennan
heim, algerlega óviðbúin, og gengur brösuglega
að fóta sig á svellinu."
Ólafur segir margt það sem hann hafi upplifað
undanfarin ár vera vænlegt efni í bók, um margt
óvenjulegan sjóð að ganga í og hann hafi haft
augun opin og punktað ýmislegt hjá sér. „Ég tel
að höfundar verði að þekkja sögusvið sitt, bók-
menntir verða innihaldsrýrar ef höfundur þekkir
ekki nokkuð vel heiminn sem hann er að skrifa
um. Þá mótast maður af umhverfi sínu og það
hlýturað koma fram í skrifunum."
Og Ólafur Ieitar ekki aðeins fanga í þeim heimi
sem hann hefur kynnst vestanhafs, rétt eins og
hann sjálfur fæst söguhetjan við skriftir. Brjóta
skrif Tómasar, ljóð og textar, upp frásögnina.
Morgunblaðið/ Rax
Ólafur Jóhann Ólafsson
„Þegar ég skrifaði ljóð Tómasar setti ég mig í
ákveðnar stellingar. Fletti í gegnum ljósmynda-
bók og orti ljóð um myndirnar á klukkustund."
Ólafur segir heiti bókarinnar hafa orðið til
áður en hann byrjaði að skrifa hana. Það er vísun
í jólasálminn „Heims um ból“ sem sést oftar en
einu sinni í bókinni en skírskotar einnig til aðal-
persónunnar, eftir þá breytingu sem á henni
verður."
Það sem fyrir höfundinum vakir er ekki síður
að segja sögu en að koma ákveðnum boðskap á
framfæri. „Ég hef gaman af því að segja sögu,
að lesandinn geti togað sig eftir söguþræðinum,"
segir Ólafur. „Þessa bók má lesa á ýmsayegu,
sem skemmtiefni, eða til að kafa ofan í. Ég er
þeirrar skoðunar að bókmenntir eigi að höfða
til sem flestra."
Spennandí heimspeki
fyrirbörn
BOKMENNTIR
llarnabók
HALLÓ! ER NOKKUR
ÞARNA?
eftir Jostein Gaarder. Myndir:
Reidar Kjelsen. íslensk þýðing:
Hilmar Hilmarsson.
Mál og menning, 1996 - 140 bls.
JOSTEIN Gaarder er norskur
heimspekingur sem hefur getið sér
ákaflega gott orð fyrir að gera
kenningar heimspekinnar aðgengi-
legar almenningi. Metsölubók hans,
Veröld Soffíu, hefur nú verið þýdd
á fjölmargar tungur og víðast hvar
fyllt metsölulista. í þeirri bók fjallar
hann um heimspekisöguna á mjög
skemmtilegan máta og setur hana
í umgjörð spennusögu.
í bókinni, Halló! Er nokkur
þarna? fer höfundur svipaða leið.
Efnið er í raun lífsgátan sjálf. Hvað-
an komum við? Er líf á öðrum hnött-
um? Af hvetju eru hlutirnir eins og
þeir eru? Hvað er venjulegt og hvað
er óvenjulegt? Skapaði Guð heim-
inn? Flóknar spurningar um lífíð
og tilveruna eru settar í auðskilið
samhengi og rætt um þær á að-
gengilegan og skiljanlegan hátt.
í sögubyijun sendir Jóakim
frændi lítilli frænku sinni, Kamillu,
sögu í afmælisgjöf og hann segir
Kamillu að sagan sé endurminning
frá þeim tíma er hann var átta ára:
„Ég held ég geti sagt að ég muni
næstum allt eins og það hefði gerst
í fyrradag. Einhveiju hef ég sjálf-
sagt gleymt og eitthvað hef ég
kannski búið til. Þannig er það oft
þegar maður er að segja frá því sem
gerðist fyrir langalöngu" (bls. 12).
Frásagnarmátinn ger-
ir söguna mjög nálæga
lesandanum og hann
sér alla viðburðina með
augum sögumanns.
Sögusviðið er hvers-
dagslegt. Átta ára
drengur bíður eftir því
að eignast nýtt systk-
ini og hann er einn að
nóttu til þegar foreldr-
ar hans fara á spítal-
ann. Um stund finnst
honum allt vera tómt
„álíka tómt og himin-
geimurinn yfir mér“
(bls. 22). Skyndilega
sér hann stjörnuhrap
og þegar hann lítur út
í garð hangir Mika
hrópandi og kallandi í eplatrénu.
Mika hefur komið frá annarri plá-
netu sem heitir Eljó og þeir tveir,
Jóakim og Mika, verða miklir vinir.
Þeir eru undarlega líkir þótt upp-
runi þeirra sé svo ólíkur sem raun
ber vitni og það verður upphaf að
alls konar vangaveltum um hvað
er líkt og ólíkt. Þeir kynnast hvor
öðrum, siðum hvor annars og til-
vist. Jóakim verður að kynna fyrir
Mika „hversdagslega“ hluti eins og
hænuegg og hugtök eins og upp
og niður, skilningarvitin fimm og
tilgang þeirra og muninn á vöku
og draumi. Og af því að hann er
bara átta ára verða útskýringar
hans svo einfaldar og rökréttar að
hvert barn getur skilið þær.
Rætt er um alls konar spurning-
ar sem skynsamir krakkar velta
fyrir sér. Allir spá einhvern tíma á
lífsleiðinni í þróun lífs á jörðinni.
Vegna þess að sagan er sögð í
fyrstu persónu í orðastað lítils
drengs er aldrei talað niður til les-
andans og aldrei heyr-
ist í rödd fullorðins
manns sem er að segja
frá. Jóakim reynir eftir
bestu getu að fræða
Mika um það sem hon-
um hefur sjálfum verið
sagt. Sumt skilur hann
og sumt ekki. Hann
fullyrðir ekki neitt.
Hann er bara sjálfur
að reyna að skilja hlut-
ina. Lesandinn verður
skyndilega að horfa á
alla þessa hversdags-
legu hluti með ferskum
augum.
Það er sitthvað sem
Mika getur sem Jóakim
getur ekki, t.d. getur
Mika lesið hugsanir sem gerir það
að verkum að hann getur talað við
Jóakim á móðurmáli hins síðar-
nefnda. Hann tekur stundum hugs-
anir úr höfði Jóakims og segir þær
sjálfur ef honum finnst þær góðar.
En svo er líka sitthvað sem Jóakim
hefur sem hinn getur öfundað hann
af. Mika hefur til dæmis aldrei séð
tækniundur jarðarinnar svo sem
síma, ryksugu og tölvu.
Sagan er í raun snilldarlega vaf-
in. Við skynjum spennuna þegar
Jóakim er að forða Mika frá því
að Helena frænka sjái hann. Hvern-
ig getur fullorðna fólkið skilið heim-
sókn frá öðrum hnöttum?
Þýðingin er góð, látlaus og laus
við hnökra enda hefur þýðandinn
fengið verðlaun fyrir þýðingar sín-
ar. Myndskreytingin er mjög sér-
stök. Myndirnar gefa ímyndunarafl-
inu lausan tauminn og margt ber
þar fyrir augu sem ekki er hvers-
dagslegt í mannheimum.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Jostein
Gaarder