Morgunblaðið - 19.11.1996, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995 C 7
Guðmundur Andri Thorsson
Fölsuð ferðadagbók
„ÞETTA er fölsuð ferðadagbók. Það býr
sem sagt í mér falsari og þar sem ég kann
hvorki að falsa handverk né málverk falsa
ég ferðadagbók í staðinn," segir Guðmund-
ur Andri Thorsson um skáldsögu sína ís-
landsförina sem kom út á dögunum. Er hún
lögð í munn enskum aðalsmanni sem heldur
til íslands á seinni hluta 19. aldar. „Ferðin
er ævintýraleg og ferðafélagarnir ekki síð-
ur,“ svo vitnað sé til kynningar á bók-
arkápu.
„Þetta er jafnframt tilraun til að skrifa
um nálæga fortíð íslendinga með öðrum
hætti en venjan er,“ heldur Guðmundur
Andri áfram. íslandsförin er með öðrum
orðum ekki söguleg skáldsaga.
Rithöfundurinn segir að kveikjan að bók-
inni sé einfaldlega sú að hann hafi langað
að skrifa öðruvísi bók en hann hafi gert
til þessa. „í raun er íslandsförin í eðlilejgu
framhaldi af síðustu skáldsögu minni, Is-
Ienska draumnum.“
Það er engin tilviljun að Guðmundur
Andri gerir ísland á ofanverðri 19. öld að
sögusviði enda segir hann þann tíma hafa
verið afar spennandi. „Nútíminn var að
verða til í Evrópu, þó ennþá væru miðaldir
hér á landi, og þetta var tími þegar menn
gátu enn skrifað um heiminn eins og þeir
hefðu vit á honum - gátu velt fyrir sér
stórum spurningum sem ekki myndi hvarfla
að okkur að gera í dag. Við myndum láta
sérfræðingum á hveiju sviði það eftir. Þetta
hugmyndalega sakleysi heillar mig.“
Að sögn Guðmundar Andra á söguhetjan
sér enga sérstaka fyrirmynd þó svo hann
hafi vitaskuld tekið mið af hinum fjölmörgu
ferðamönnum sem hingað lögðu leið sína á
þessum tíma og héldu upp til hópa ferða-
dagbækur. Voru margar þeirra gefnar út
síðar. „Astæðan fyrir því að sögumaður er
útlendingur er á hinn bóginn sú að ég á
auðveldara með að sjá Islendinga þessa
tíma með augum útlendings en með augum
íslendings þar sem ég líkist meira útlend-
ingi.“
MÍN FYRSTA hugsun var hvað sem
því leið ekki orðlaus og alls ekki
óljós, heldur tautaði ég upphátt
með sjálfum mér svo að Hólm
heyrði ekki til mín: Þetta er
hræðilegt...
Við erum komnir! Við erum komnir! hrópaði
Hólm æstur í bragði og hristi mig án afláts á
meðan ég var að átta mig á því að dúfan gat
ekki verið að elta þorsk heldur hlyti það að
vera draumur. Ég þeytti af mér ábreiðunni.
ísland! Ég flýtti mér að klæðast og stökk á
eftir honum upp á þiljur. Nú sæi ég ísland!
Hvar var ísland! Hann sagði að við sæjum
Papey þar sem írskir einsetumunkar dvöldu
áður en norrænir menn komu á þessar slóð-
ir,en sú eyja er við suðausturhorn landsins.
Klukkan var um þijú eftir miðnætti. Ský voru
á himni undarlega löguð og allt var kynlega
grátt að sjá nema í suðvestri voru sólblettir á
fjallstindum. Papey reyndist vera dökk kletta-
þúst þar sem ég átti erfitt með að sjá að nokk-
ur gæti búið.
Handan hennar var ísland. Land sveipað dul
og fornum gátum.
Oft hafði ég ímyndað mér hvernig mér yrði
innanbijósts þegar ég stæði loks andspænis
landi móður minnar. Oft hafði ég reynt að
gera mér í hugarlund hvemig sú stund yrði í
raun og sannleika; ég hafði hugsað um þessa
stund frá mínútu til mínútu, frá einni kennd
til annarrar kenndar. Ég hafði einsett mér að
vænta ekki of mikils — þó hafði ég búist við
miklu. Ég hafði vonast til að það yrði mér
opinberun að standa andspænis þessari eyju
lengst úti í hafi, örlög þess — draumar þess —
myndu taka að óma innra með mér. Því ég
væri kominn heim.
Máske var ég svo yfirþyrmdur af hughrifum
sem streymdu eftir andstæðum farvegum
hryggðar og gleði að ég vissi hvorki í þennan
heim né annan. Gott ef ég var ekki skelkaður
og hrærður. Gott ef ég var ekki aleinn og langt
að heiman. Gott ef mér þótti ekki ísland þá
líkast voluðum kastala sem jafnvel draugarnir
hafa flúið. Mín fyrsta hugsun var hvað sem
því leið ekki orðlaus og alls ekki óljós, heldur
tautaði ég upphátt með sjálfum mér svo að
Hólm heyrði til mín: Þetta er hræðilegt...
Úr íslandsförinni
Diskur var
það, heillin
BOKMENNTIR
Ljóðadiskur
HVÍTA HLIÐIN Á SVÖRTU
eftir Bubba Morthens. Ljóð á geisla-
diski. Heildartími: 35.30 mín. Flytj-
endur ásamt höfundi: Mariu Olsen,
Celio De Carvalho, Eðvarð Lárusson,
Eyþór Gunnarsson, Guðni Franzson,
Tómas R. Einarsson. Mál og menning
1996. Verð 2.162.
LJÓÐ á diski eru ekki hvers-
dagslegur kostur á jólaborði bók-
menntanna í þessu landi, og þótt
víðar væri leitað. En hver veit nema
diskurinn eða afkomendur hans verði
sá farvegur sem ljóðaútgáfa mun í
æ ríkari mæli sækja í eftir því sem
árin líða? Ef til vill er einmitt komin
tími endurnýjunar í útgáfu ljóða hér
í landi ljóðsins, sem ísland óneitan-
lega er, með u.þ.b. eitthundrað út-
gefna ljóðatitla á ári hveiju. Þótt
slíkur fjöldi ljóðabóka líti dagsins ljós
árlega, margar hveijar gullfallegar
og ríkar af efni, er engin aukning í
söiu ljóðabóka eða útlánum þeirra á
bókasöfnum, engin frekari dreifing
prentaðra ljóðmæla. „Ljóðið ratar til
sinna,“ segja menn, en er þarmeð
sagt að ljóðabækurnar geri það? Vin-
sældir ljóðaupplesturs hafa á hinn
bóginn farið vaxandi með árunum,
ekki aðeins hér á landi heldur um
allan hinn vestræna heim, ljóð hljóma
úr íslensku útvarpi dag hvern og
gera margir góðan róm að. Áhrifarí-
kur flutningur ljóðs getur líka bætt
mörgum kílóum við þyngd þess. Eru
þeir fleiri sem fremur vilja heyra ljóð
en lesal Þeirri spurningu er velt upp
hér hvort endumýjunar sé þörf á
hefðbundinni ljóðaútgáfu, eða viðbót-
ar við hana, ef menn vilja það heldur.
Nú hefur Bubbi Morthens stigið
þetta skref og ákveðið að gefa út
ljóð sín á diski í stað bókar. Hvað
er líka eðlilegra, maðurinn er hag-
vanur í bransanum og hefur greiðan
aðgang að aðstoðarmönnum við
flutninginn. Hann fær þar að auki
traustan útgefanda og eflaust ágæta
kynningu, Hann nýtur einnig nýlund-
arinnar sem er að útgáfu á þessu
formi. Allt er þetta hið allrabesta
mál, burtséð frá verðinu á disknum
— mér þykir ekki líklegt að ljóðið
rati til sinna á þessu verði. En ein-
hveijir gætu kaupendumir auðvitað
orðið, og er það annar handleggur.
Gæti maður gægst hinumegin við
svart, kæmist
maður e.t.v. að
því að hin hlið
þess er hvít. Oft
er það einhvem-
veginn þannig
að um víðar og
bjartar dyrnar á
hvítu hliðinni,
gengur maður
beint inní svarta
litinn, og útsýn-
ið verður strax
svo slæmt að
dymar finnast
ekki aftur. Þá
er ekki spurt
hversvegna farið var í þessa heim-
sókn, hversvegna einmitt þessara til-
teknu dyra var knúið, jú þær voru
víðar og bjartar og framhliðin svona
skínandi hvít og freistandi. Ljóð
þessa disks gerast flest í vistarver-
unni innaf dyrunum víðu og björtu,
inní svarta litnum, sum reyndar í
forstofunni eða gættinni þarsem birt-
an er meiri og litirnir skarpari. En
sortinn leggst yfír í hryðjum og er
misdökkur, það rofar til og dimmir
á ný. Þannig gengur það í lífinu.
Framan af eru ljóðin sviðsett í
sjávarþorpi og birtast líkt og æsku-
minningar. Þarna hefur færibandið
þykka gúmmíhúð — göturnar eru
hreistrugar og blautar, og einmitt
sú mynd af plássi Bubba verður líf-
seig í huga hlustanda. En ljóðin fara
víðar, hlustandi yfirgefur sjáv-
arplássið, smátt og smátt leiðist hann
inní luktan heim fíknarinnar, hvar
dvalið er um hríð, við harðan kost,
rekst um ókunnug hús, meðal ókunn-
ugs fólks, vaknar í ókunnu rúmi hjá
ókunnugri konu. Hér ruglast fíknin
og nautnin hvor um aðra, og fylla
lífið af engu. Úr-
ræðin eru sál-
fræðingar,
námumenn hug-
ans sem alltaf
koma jafnhreinir
upp úr höfðun-
um, sama hversu
mikinn skít þeir
vaða, einsog seg-
ir í 8. Ijóði, Ein-
tali á deildinni. í
þessum Ijóðum
verður víman oft
allt að því áþreif-
anleg, hljómlist
og snjall hljóð-
færaleikur auka áhrifín enn, í bland
við ágæta rödd skáldsins. Hér er
hljómur ljóðanna dökkur, við höfum
stigið djúpt í sortann og týnt dyrun-
um útí ljósið. „Við höfum yfírgefið
veröld ykkar þar sem dagurinn var
of bjartur,“ segir í upphafí 12. Ijóðs,
Arfbera. „Við sem tókum fíknina í
arf, urðum að fínna nýjan heim,
nema ný lönd,“ segir þar ennfremur.
Vonin sefur í rökkurfylltu gljúfri.
En það er þó von. Persónur í fíknar-
hluta verksins eru trúverðugar að
því leyti að allar virðast þær líða um
einsog inní þykku hlaupi, sem ein-
angrar þær frá veruleikanum um-
hverfis og heldur þeim föstum í
blekkingunni um sjálfar sig.
í síðustu Ijóðum disksins birtir
upp, það sem við köllum ást leiðir
okkur útúr vímunni og fíkninni, við
finnum náttúruna í umhverfinu og
náttúruna hið innra. En holdið er
nálægt, húð, tungur og kossar eru
orð sem bera nokkurn þunga hér.
En ást til fjarstaddrar konu birtist
okkur líka:
Ég opna töskuna,
sé hvemig ást þín
hefur hreiðrað um sig.
í hveiju broti biasir hún við mér:
Sokkar, buxur, bolir, skyrtur -
allt snert af ást.
Föt sem ástin hefur snert
eiga aldrei að fara upp í hillu.
Þegar ég sakna þín
opna ég töskuna.
Ferðalag, 25. ljóð. (Uppsetn. gagnr.)
í ljósi þess að ljóðin eru eftir
karlmann, aðeins karlar flytja efni
disksins og karl fjallar um hann hér,
hafði ég stundum á tilfinningunni
þegar ég hlustaði, að þarna værum
við strákamir að tala saman, ekki
síst um steipurnar, segðum stundum
dónaleg orð, segðum samfarasögur,
t.d. af stelpunni sem horfði uppá einn
okkar, kannski liggjandi, og sagði:
Þú kannt þetta. En konan bjó okkur
út í ferðalag, af því við höfðum aldr-
ei lært að pakka niðrí tösku, og þeg-
ar við opnuðum töskuna blasti við
okkur umhyggja hennar og við skild-
um hve héitt hún elskar okkur. Hver
okkar kannast ekki við eitthvað
þessu líkt? Ef við þokumst áleiðis,
Bubbi, þá miðar okkur hægt: Við
erum enn sömu karlremburnar!
Eftirbragð ljóðanna — áreiðanleg-
ast allra bragða — er ekki beiskt eða
súrt, en víða nokkuð rammt. Tónninn
er stundum dökkur og tvístraður, en
líka ljúfur og heill. Músík og hljómar
gefa ljóðunum heildstæðan blæ, lyfta
þeim jafnvel upp þarsem þeim ætlar
að fatast flugið. Hér eru músíkantar
á ferð, það leynir sér ekki. Milli texta
og ljóða Bubba liggja ekki megin-
lönd.
Þessi tilraun um ljóðaútgáfu hefur
að mínum dómi heppnast vel. Og þau
skáld sem langar til að gefa út ljóða-
disk, en eru ekki í músík, velja diski
sínum einhvern annan búning, á
þessu stigi eru möguleikarnir ótelj-
andi.
Kjartan Árnason
Nýjar bækur
• REFSKÁK eða Bríkin frá
Flandri eftir spænska metsöluhöf-
undinn Arturo Pérez-Reverte er
komin út í þýðingu Kristins R. ÓI-
í lok fímmtándu
aldar hefur gamall
meistari á Niður-
löndum, Pieter Van
Huys, komið fyrir
manntafli í einu
málverka sinna.
Skákfléttan spegl-
ar morð sem hefði
getað haft áhrif á
framvindu sögunn-
ar í Evrópu.
Refskák eða Bríkin frá Flandri er
frægasta bók höfundar til þessa. Hún
hefur komið út í a.m.k. 19 þjóðlönd-
um og hlotið ýmis verðlaun eins og
reyndar fleiri bækur hans. Nefna
má „Grand Prix de la Littérature
Policiére" í Frakklandi. Bók þessari
hefur oft verið líkt við Nafn rósarinn-
ar.
Arturo Pérez-Reverte (f. 1951)
lagði stund á stjómmálafræði og
starfaði um árabil sem fréttamaður
fyrir útvarp og sjónvarp en helgar
sig nú einvörðungu ritstörfum. Ref-
skák eða Bríkin frá Flandri er fyrsta
bókin sem þýdd hefur verið eftir
hann á íslensku.
Útgefandi er Ormstunga. Refskák
eða Bríkin frá Flandrí (á frummálinu
La tabla de Flandes) er 320 bls. og
kostar 2.990 kr. Guðjón Ketilsson
hannaði kápu. Bókin erprentuðí
Steindórsprenti Gutenberg og Fé-
lagsbókbandið Bókfell annaðist bók-
band. Bókin er gefin út með styrk
úr Þýðingarsjóði.
• SKÁLDSAGAN Ofsótt eftir
Birgittu H. Halldórsdóttur er kom-
in út.
Ókunnugur ógnvaldur ofsækir
fjölskyldu á
sveitabæ í Skaga-
firði. í fyrstu virð-
ist um óhöpp að
ræða en smám »>
saman ágerast of-
sóknimar og ódæð-
isverkin verða sí-
fellt alvarlegri.
Enginn veit hver
ofbeldismaðurinn
er né hvað honum
gengur til en ljóst þykir að hann
muni ekki hætta af sjálfsdáðum.
Þetta er fjórtánda skáldsaga Birg-
ittu H. Halldórsdóttur.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
er 202 bls. og kostar 2.980 kr.
• HAFIÐ hugann dregur - viðtöl
við fimm valinkunna sjómenn er
eftir Jón Kr. Gunnarsson.
„Sjómennskan hefur breyst. Skip-
stjórar nútímans
eru hógværir
tæknimenn sem
hafa tileinkað sér
fullkomnustu
vinnubrögð við
veiðar og vinnslu.
Árangur þeirra er
undirstaða nútíma-
lífs og velmegunar
á íslandi. Harð-
drægt líf og al-
þýðumenntun fyrri ára hefur skapað
sterka kynslóð sjósóknara á okkar
dögum," segir í kynningu.
I þessari bók segja fimm skipstjór-
ar sögu sina en þeir eru: Andrés
Finnbogason, Reykjavík, Áki Guð-
mundsson, Bakkafirði, Guðmund-
ur Vigfússon frá Holti, Halidór
Hallgrímsson, Akureyri og Hall-
dór Þórðarson, Keflavík.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
224 bls. og kostar 3.680 kr.
• UPP á líf og dauða - æfingar
og alvara í starfi björgunarsveita
er eftir Björgvin Richardsson.
Bókin er lýsing á starfi björgunar-
sveitarfólks sem
teflir oft á tæpasta
vað. Höfundurinn
lýsir ótrúlegum
mannraunum og
baráttu við óblíð
náttúruöfl í æf-
inga- og björgunar-
ferðum með Hjálp-
arsveit skáta í
Kópavogi. í bókinni
er m.a. að fínna
lýsingu á aðstæðum sem biðu björg-
unarmanna í Súðavík og á Flateyri.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
er206 bls. ogkostar 3.290 kr.
afssonar.
Arturo
Pérez-Reverte