Morgunblaðið - 19.11.1996, Blaðsíða 8

8 C ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Lafði Lasarus
á íslensku
Bökmenntir
Ljóðaþýðing
ARIEL OG ÖNNUR LJÓÐ
eftir Sylviu Plath. Hallberg Hall-
mundsson sneri á íslensku. Prentun
Stensill. Brú 1996 — 109 síður
SYLVIA Plath endaði ævi sína
kijúpandi fyrir framan opinn gasofn
í íbúð sinni í London í byrjun árs
1963. Hún var þá þrítug áð aldri og
á hátindi óvenjulegs sköpunarferils,
en margs konar erfiðleikar steðjuðu
að, ekki síst eftir slit örðugs hjóna-
bands hennar og skáldsins Ted Hug-
hes sem nú ber titilinn lárviðarskáld
Breta. Margir geta tekið undir með
Hallberg Hallmundssyni að Sylvia
Plath hafi verið eitt merkasta skáld
Bandaríkjanna á þessari öld.
Eins og verk fleiri meiriháttar
skálda eru ljóð Sylviu Plath erfið
viðureignar fyrir þýðendur. Nokkrir
hafa þó sýnt lofsverða viðleitni. Hall-
berg Hallmundsson, skáld og þýð-
andi í New York, skortir ekki kjark
eins og fyrri þýðingasöfn hans sanna:
Svartir riddarar eftir Stephen Crane
og 100 kvæði eftir Emily Dickinson.
Ég hygg að Hallberg sé einna minnst
háttbundinn í þýðingu sinni á Plath,
hann er að mestu trúr fijálslegum
ljóðstíl skáldsins.
í ljóðum þar sem mikið reynir
á hljóm og hnitmiðun koma alltaf
fram vafaatriði. Islenskan er hefð-
bundin og farangur fortíðarinnar,
öðru nafni „samhengi bókmennt-
anna“ aldrei langt undan. Sylvia
yrkir í Death & Co.:
/ do not stir.
The frost makes a flower,
The dew makes a star,
The dead bell,
The dead bell.
Somebody’s done for.
í Dauðanum og kompaníi, þýð-
ingu Hallbergs, stendur þetta:
Ég hreyS mig ekki.
Hrímið myndar blóm,
döggin myndar stjörnu,
Líkaböng slær,
Líkaböng slær.
Einhver er feigur.
Ljóðlínurnar kunnu úr Lady
Lazarus: „Out of the ash/ I rise
with my red hair/ And I eat men
like air“ eru þannig hjá Hallberg
í Lafði Lazarus: „Ég rísa mun úr
öskunni/ rauð á hár senn,/ og ég
svelgi menn.“ Frumtextinn er ein-
faldari, hinn er eilítið hátíðlegur
og rímið (senn/menn) rímsins
vegna.
Að deyja lætur mér
Lafði Lasarus verður að teljast
með eftirminnilegustu ljóðum Sylviu
Plath. Það er hið dæmigerða
játningaljóð eins og fleiri ljóð hennar.
Sjálf sagði hún um Lafði Lasarus:
„Ljóðmælandinn er kona, sem er
þeirri mikiu og ógnþrungnu gáfu
gædd að verða endurborin. Eini
hnökrinn er að hún verður fyrst að
deyja. Hún er Fönixinn, andi
frelsisins, eða hvað sem það
kallast."
í samræmi við þetta hefst ljóðið
á orðunum: „Ég hef gert það á
ný./ Mér tekst það svona tíunda
hvert ár-“. í fyrstu var um fálm
og slys að ræða.
/ annað skiftið ætlaði ég víst
a enda að fara leiðina alla.
Ég small í lás
líkt og skel.
Þeir urðu að æpa og kalla
og kroppa af mér maðkana eins og
klístrugar perlur.
Að deyja
er íþrótt sem annað flest.
Það lætur mér alveg listavel.
í mörgum ljóða sinna er Syivia
Plath altekin af dauðanum og líka
af ofbeldi og kvalalosta; rætur eru
kannski í föðurljóðinu þar sem hún
dregur upp mynd af „skíthælnum",
þýskættuðum nasista sem var
kvæntur konu (móður Sylviu) sem
var að hluta gyðingur. Að sögn
skáldsins er „Elektruduld" í þessu
ljóði, en í fleiri ljóðum eru vísanir til
Grikkja sem voru með hugann við
flækjur sálarlífsins og breyttu þeim
í sígildan skáldskap.
Þunglyndi og geðræn vandamál
sem hijáðu Sylviu Plath og lögðust
mjög þungt á hana á tímabilum
skjóta víða rótum í ljóðunum,
stundum í djarflegum
SYLVIA stytti sér aldur á hátindi sköpunarferils þrítug að aldri,
Sylvia Hallberg
Plath Hallmundsson
myndlíkingum eins og í Ariel þar sem
hún verður ör, „dögg sem flýr/ í sjálfs
sín dauða, samsömuð för/ inn í hið
rauða// auga, soðketil
morgunsins."
Játningar, raddir úr djúpum,
myndmál. Hið síðastnefnda lyftir
Ijóðunum og ölvar lesandann.
Stundum er skáldið mælskt eins
og í Býjastefnunni og ekki síst
ljóðinu Þijár konur — Ljóð í þrem
röddum (þar sem sviðið er
fæðingardeild og allt um kring).
Þetta Ijóð hefur verið flutt í
Ríkisútvarpinu, enda þýðing þess
vel fallin til slíks flutnings.
Ævi og ljóð
Ótal bækur hafa verið 'ritaðar
um Sylviu Plath og samband
hennar og Ted Hughes. Ævi
hennar og ljóð renna saman í eitt.
Hún verður ekki bara fræg fyrir
sjálfsmorðið og það að hafa verið
kona lárviðarskáldsins sem þrátt
fyrir heldur dapurlegan titil er
eitt helsta skáld Breta.
Bestu ljóð hennar eru
endingargóð og að
minnsta kosti nokkur
þeirra eru líkleg til að
teljast meðal þess
helsta sem bandarísk
skáld ortu á sjötta og
sjöunda áratugnum.
Sjálfsævisöguleg
skáldsaga hennar, The
Bell Jar
(Glerhjálmurinn),
kemur út í nýjum
útgáfum og hefur verið
þýdd á fjölda mála.
Áhugi á Sylviu Plath
og verkum hennar
dofnar ekki. Ofsinn í
þeim, lífsnautnin og
eyðingarhvötin í senn, höfðar til
samtímans.
Hallberg Hallmundsson hefur
sleppt þýðingum sem hann taldi
að ekki ættu brýnt erindi við
íslenska lesendur. Þetta eru „sum
persónulega hatrömmustu ljóð
hennar“ eins og hann kallar þau
í eftirmála.
í bréfi sem Sylvia skrifaði til
móður sinnar, einu af mörgum, í
apríl 1956 kemst hún þannig að
orði: „Ég er svo full af gleði og
ást að ég get varla stillt mig eina
mínútu um að dansa, yrkja, búa
til mat og Iifa.“ Náttúran er að
vakna til lífsins fyrir utan
gluggann og skáldið kveðst hafa ort
sjö bestu ljóð sín. Ted les þau upphátt
og er besti gagnrýnandi konu sinnar
og hún hans. Sú reynsla að hafa
verið fyrir handan eins og Lasarus
fæðir vissuna um að lífið geti orðið
samfelldur söngur og ást.
Jóhann Hjálmarsson
Nýjar bækur
• GA UTI vinur minn er bamabók
eftir Vigdísi Grímsdóttur. Vigdís
hefur áður sent frá
sér Ijóðabækur,
smásögur og fimm
skáldsögur. Hér
fetar hún nýjar
slóðir og skrifar í
fýrsta sinn fyrir
börn.
Bókin er prýdd
fjölda teikninga eft-
ir Brian Pilking-
ton. Þetta er sagan af Gauta og
Beggu vinkonu hans sem segir sög-
una af þeim og ævintýrum þeirra.
„Gauti vinur minn er falleg og
ógleymanleg saga sem hrífur full-
orðna jafnt og börn, skrifuð af ein-
stöku listfengi og næmi á mál og
tilfinningar," segir í kynningu.
Útgefandi erlðunn. Bókin er 94
bls., prentuð í Steinholti. Verð 1.980
kr.
• FYRIK eina rödd eftir Susannn
Tamoro í þýðingu Ólafs Gíslasonar
er komin út. í fyrra kom út fyrsta
bókin eftir þessa ungu ítölsku skáld-
konu, Lát hjartað
ráða för, bók sem
hvarvetna hlaut
frábærar móttökur.
Þessi nýja bók segir
sögur úr samfélagi
allsnægta, dagbæk-
ur, samtöl og eintöl
þeirra sem lifa und-
ir fargi útskúfunar
í samtíma okkar.
„Kaunsæjar frásagnir, skrifaðar
af dirfsku og miklu hugmyndaflugi,"
segir í kynningu.
Útgefandi er Setberg. Bókin er
160 bls. ogkostar 1.980 kr.
• SKÁLDSAGAN Brot úr dagbók
sjómanns eftir Guðjón Sveinsson
er komin út. í henni segir af skip-
stjóra sem flettir tveimur gömlum
skipsdagbókum á
víxl og rifjar upp
tvær ferðir sínar til
Kristjánssunds í
Noregi.
í kynningu seg-
ir: „Guðjón
Sveinsson segir
hér óvenjulega
ástarsögu af Is-
lendingi í erlendri
höfn. Hún er meitlaður óður um
tregann sem býr í bijósti allra
þeirra sem eiga sér bæði líf og
dána drauma. Brot úr dagbók sjó-
manns er sérstæð og eftirminnileg
saga, í senn hugljúf og Ijóðræn,
spennandi og áhrifarík."
Útgefandi er Æskan. Bókin er
127 bls., prentuð hjá Ásprenti/Pob
á Akureyri. Pétur Behrens hann-
aði kápu, Guðmundur Ingólfsson
Ijósmyndaði hana.
Tolkien myndskreyttur
BOKMENNTIR
Myndabók
HUGARLENDUR
TOLKIENS
eftir ýmsa myndlistarmenn og
J.R.R. Tolkien í íslenskri þýðingu
Þorsteins Thorarensen.
Fjölvaútgáfan 1996.
ÓHÆTT er að fullyrða að Fjölva-
útgáfan í Reykjavík hafi tekið til
óspilltra málanna í útgáfu á verkum
enska rithöfundarins J.R.R. Tolkiens
(1892-1973). Fyrir þremur árum
kom út í íslenskri þýð-
ingu Þorsteins Thorar-
ensens fyrsta bindi
Hringadróttinssögu og í
kjölfarið fylgdu annað
og þriðja bindi verksins
með jöfnu millibili. Fyrr
á þessu ári birtist í einni
bók úrval ljóða Tolkiens
úr Hringadróttinssögu í
þýðingu Geirs Kristjáns-
sonar og nú hefur útgáf-
án bætt um betur og
sent frá sér bókina Hug-
arlendur Tolkiens í sam-
starfi við bókaútgáfu
Harper Collins í London.
Hugarlendur Tolkiens
mætti kalla sýnisbók valinna mynd-
skreytinga við sögur eftir skáldið.
Þetta er glæsileg bók í stóru broti
sem inniheldur fimmtíu og átta lit-
prentaðar myndir eftir sextán mynd-
listarmenn af ýmsu þjóðerni. Fremst
í bókinni er að finna stutt æviágrip
Tolkiens og stóra ljósmynd af honum
brosandi með pípu. Aftast í bókinni
eru greinargerðir um listamennina
þar sem ferill þeirra er rakinn í stuttu
máli og þeir lýsa hver með sínum
hætti hvað það er sem heillar þá við
þessar sögur. Margir þessara lista-
manna hafa hlotið ýmsar viðurkenn-
ingar fyrir myndskreytingar oghald-
ið sérstakar sýningar á þeim. í máli
þeirra allra kemur fram sú skoðun
að heimsmynd þessara
sagna sé með ólíkind-
um, margslungin og
heillandi.
Bókin er sérstök að
því leyti að í henni
gegnir myndskreyting-
in stærra og veiga-
meira hlutverki en frá-
sögnin sem er að vissu
marki sett til hliðar og
aðeins höfð til uppfyll-
ingar í útskornum og
gamaldags ramma. Til
samanburðar hverri
mynd fylgir lítið texta-
brot úr ýmsum sögum
Tolkiens en einkum þó
Hringadróttinssögu. Með þessum
hætti er hægt að segja að lesandinn
fái að sjá það sem fyrir augu ber
og þannig skapast svigrúm hjá hon-
um til að máta sína eigin mynd við
túlkanir þessara listamanna. Það
kallar á innbyrðis samræðu myndar
og texta sem í felstum tilfellum er
bæði gefandi og heillandi.
Myndskreytingar hollenska mál-
arans Cor Bloks vekja sérstaka at-
hygli í þessari bók, einkum fyrir þær
sakir hversu einfaldar og barnslegar
þær eru. Þær draga úr hefðbundinni
og staðlaðri hetjutúlkun þessara
sagna en ýta að sama skapi undir
frelsi ímyndunaraflsins og fantasíu
með einföldum pensildráttum. Af
öðrum listamönnum mætti nefna Ted
Nsmith sem framkallar með góðum
árangri „raunsæi" þessara verka,
Alan Lee sem að öðrum ólöstuðum
dregur fram dulúðina og hrollinn og
Timothy Ide sem með nákvæmum
dráttum skýrir hvert smáatriði í
sviðsmyndinni.
Gildi þessarar bókar er til jafns
fólgið í útliti hennar og innihaldi
enda er hún bæði falleg og innihalds-
rík. Hún hlýtur að vekja athygli á
sögum Tolkiens og í sjálfu sér mætti
túlka hana sem einlæga þakkargjörð
til skáldsins frá myndlistarmönnum
og útgefanda.
Jón Özur Snorrason
J.R.R. Tolkien
1
*
é.