Morgunblaðið - 24.11.1996, Blaðsíða 4
4 C SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1996
FERÐALÖG
MORGUNBLAÐIÐ
Tveir Þjóðverjar í jarðvísindaleiðangri drukknuðu í Öskjuvatni árið 1907 - ný bók um málið
■
- , í. * ■- .
.1'- - ■ ' ■■ y_ _ . .
AUK myndar af Öskjuvatni prýðir bók Schroeders fjöldinn allur af fallegum ljósmyndum sem hann hefur tekið á ferðum sínum hér á landi.
Mörgum spurningum
ósvnrnð um dnuðdngann
í BÓKINNI Die Eisumschlungne
Spurensuche in Island er sagt frá
atburði sem gerðist hér árið 1907
er tveir menn sem voru í jarðvísinda-
leiðangri drukknuðu i Öskjuvatni. 1
bókinni er dregið í efa að þetta hafi
verið slys og gefið til kynna að um
morð hafi verið að ræða.
Árið 1907 gerðist sá atburður hér
á landi að tveir Þjóðveijar, sem voru
hér í vísindaleiðangri til að rannsaka
eldstöðvarnar í Öskju, drukknuðu í
Öskjuvatni. Þetta var jarðfræðingur-
inn Walther von Knebel og vinur
hans Max Rudolf sem var málari
og ætlaði að vinna fyrir hann vís-
indalega uppdrætti og teikningar.
Þriðji maðurinn sem var með í för-
inni var ungur námsmaður að nafni
Hans Spethmann sem dvaldi hér á
landi og var hann einn til frásagnar
um það sem hafði gerst í Öskju. Á
síðastliðnu ári var gefin út bók í
Þýskalandi, á vegum LundiPress,
sem ijallar um þennan atburð og er
eftir Frank Schroeder. Höfundurinn
er blaðamaður og rithöfundur, fædd-
ur árið 1960 og býr í Berlín. Schro-
eder hefur verið tíður gestur á ís-
landi og í bókinni eru fjöldi mynda
sem hann hefur tekið af landinu.
Ekki er ætlunin að rekja nema í
örstuttu máli innihald bókarinnar
sem er spennandi því mörgum spurn-
ingum er enn ósvarað um það hvern-
ig dauða tvímenninganna bar að.
En eftir því sem Spethmann segir
fóru þeir út á báti á Öskjuvatn og
drukknuðu en lík þeirra fundust
aldrei þrátt fyrir leit.
Fengu enga íslenska
leiðsögumenn
Knebel sem var virtur vísindamað-
ur í Þýskalandi hafði fengið styrk
til fararinnar meðal annars frá frá
Konunglegu Prússnesku vísindaaka-
demíunni í Berlín og frá Humbolt-
stofnunni. í bókinni er rakið hvernig
undirbúningurinn gekk fyrir sig en
ýmis ljón voru í veginum eins og að
ekki var hægt að fá íslenska leið-
sögumenn til fararinnar og erfitt var
að fiytja þungan bát sem þeir höfðu
meðferðis á hestum. Bátinn átti að
nota tii að fara út á Öskjuvatn til
að taka sýni úr vatninu. Þurfti tutt-
ugu og sjö hesta til fararinnar til
að bera farangurinn sem var auk
bátsins persónulegir munir, ýmis
rannsóknartæki, tjaldútbúnaður og
vistir. Það kemur fram að íslending-
ur, Ögmundur Sigurðsson að nafni,
sem færði þeim póst og vistir hefði
varað þá við bátnum. Taldi hann
ekki nógu þéttan og ætti báturinn,
sem seinna var kallaður Helvítibát-
ur, eftir að verða þeim að fjörtjóni.
Segir að þeir Knebel og Rudolf hafi
ekki gert mikið með þennan fyrir-
boða.
Frásögnum af atburöum ber
ekki saman
Spethmann segir svo frá að hinn
örlagaríka dag hafi þeir allir lagt
af stað samtímis. Þeir Knebel og
Rudolf hafi ætlað að fara út á Öskju-
vatn en sjálfur hefði hann gengið á
norð-austurhluta Dyngjufjalla.
Klukkan tíu um kvöldið kveðst hann
hafa komið að tjaldstæði þeirra og
furðað sig á að þeir væru ekki komn-
ir. Hann beið þar til klukkan tólf
að miðnætti en þá segist hann hafa
farið af stað til að leita þeirra í mið-
næturbirtunni. Gekk hann meðfram
norðurhluta Öskjuvatns en sá hvorki
til mannanna eða bátsins. Kveðst
aðeins hafa séð för í sandinum þar
sem bátnum hafði verið ýtt úr vör
út á vatnið. Næstu fimm daga seg-
ist Spethmann hafa verið einn í
Öskju en þá hafi Ögmundur komið
með póstinn. Þessar upplýsingar og
fleiri koma fram í yfirheyrslum hjá
þýska konsúlnum á Islandi. Þar er
einnig rakið það sem Ögmundur Sig-
urðsson segir um atburðinn. Segir
hann að þegar hann hafi komið upp
í Öskju hafí hann hitt þar fyrir,
Spethmann sem var illa á sig kom-
inn, örvinglaður og svefnlaus. Frá-
sögnum Ögmundar og Spethmanns
ber ekki alls kostar saman. Ögmund-
ur segir að Spethmann hafi sagt sér
að hann væri búinn að vera einn í
Öskju í eitthundrað og tuttugu
klukkustundir en í yfirheyrslunum
talar Spethmann um sextíu klukku-
stundir.
Heitkonan trúlr að
þeir séu enn á lífi
Heima í Þýskalandi átti Knebel
unnustu, Inu von Grumbkow að
nafni, sem var þrjátíu og fimm ára
gömul eða á svipuðu reki og Kne-
bel. Með Inu leyndist von um að
þeir Knebel og Rudolf væru enn á
lífi því líkin fundust ekki, þrátt fyrir
ítrekaða leit í Öskju og nágrenni.
Henni fannst líka undarlegt að jafn
góðir sundmenn og þeir voru, Kne-
bel og Rudolf, hefðu ekki getað synt
í land. Inu var bent á að vatnið hefði
verið aðeins 1-2 gráður heitt og tölu-
vert hvassviðri verið þennan dag.
Annað sem viðheldur von Inu er sá
möguleiki að þeir hafi gengið á
Vatnajökul sem var í um þrjátíu kíló-
metra fjarlægð og eitthvað hefði
getað hent þá þar sem tefði för
þeirra? Spethmann telur það ólíklegt
því þeir hefðu aldrei farið upp á jök-
ulinn öðruvísi en að láta hann vita.
í skeyti biður Ina Spethmann að
taka ekki upp tjöldin strax heldur
leyfa þeim að standa lengur ásamt
öllu sem í þeim er, vistum, svefnpok-
um, fatnaði og rannsóknartækjum,
þar á meðal öllum gögnum sem safn-
að hafði verið og niðurstöðum þeirra
rannsókna sem þegar höfðu verið
gerðar ef verið gæti að þeir rötuðu
til baka. En Spetmann hafði þá þeg-
ar leyst upp tjaldbúðimar og pakkað
öllu saman svo beiðni hennar kom
of seint.
í bréfi til Konunglegu Prúss-
nesku vísindademíunnar kvartar
Spethmann yfir því að Ina sé að
væna hann um slæleg vinnubrögð
varðandi allt þetta mál og að hún
geti ekki treyst honum. Telur hann
þetta mjög ómaklegt því hann hafi
lagt sig allan fram í leitinni að þeim
félögum. Við þetta bætist að þegar
Ina fær sendar persónulegar föggur
Knebels finnur hún filmu sem á er
handskrifuð dagsetning sem hún
telur án nokkurs vafa vera Kne-
bels, en dagsetningin stemmir ekki
því samkvæmt henni átti Knebel
að hafa verið látinn í tvær vikur
þegar skrifin voru gerð. Gat verið
að um morð hafi verið að ræða?
Þegar Ina ber þetta undir Spet-
hmann segir hann að hann hafi
skrifað dagsetninguna sjálfur en
ekki tekið myndirnar. Inu var farið
að gruna ýmislegt. Hafði Spet-
hmann ef til vill myrt þá Knebel
og Rudolf í þeim tilangi að geta
nýtt sér þær vísindalegur athuganir
og niðurstöður sem Knebel hafði
þá þegar komist að?
Eins og áður segir er ekki ætlun-
in að rekja allt innihald bókarinnar
en Ina von Grumbkow fer til íslands
ásamt vini Knebels, Hans Reck, sem
einnig var jarðvísindamaður og sam-
an reyna þau að komast til botns í
þessu undarlega máli. ■
Hildur Einarsdóttir.
Engir mið-
ar hjó
Lufthansa
Frá síðustu mánaðarmótum
hefur þýska flugfélagið Luft-
hansa hætt útgáfu sérstakra
farmiða vegna innanlands-
flugs félagsins. í staðinn er
notuð greiðslukort eða sér-
stök farþegakort.
Farþegar sem ekki hafa slík
kort geta þó fengið gömlu
farmiðana - enn sem komið
er að minnsta kosti. Til
reynslu verður ennfremur
hætt útgáfu á farmiðum í flugi
Lufthansa frá Þýskalandi til
London og Parísar. ■
Menning
►Sífellt fleiri ferðamenn
vilja upplifa eitthvað ann-
að en sól og strönd í fríum
sínum. Þeir vilja sjá undir
yfirborðið og kynnast rót-
um þess staðar sem þeir
eru að heimsækja hveiju
sinni. Þessi tegund ferða-
þjónustunnar kallast á
ensku „Culture Tourism“,
eða menningarferðaþjón-
usta og er talið að um 5%
ferðamanna teljist nú til
svokallaðra menningar-
ferðalanga. Hlutfallið fer
ört vaxandi.
►Á árlegri ferðaráð-
stefnu í Gautaborg 20.-23.
mars nk. verður lögð sér-
stök áhersla á þessa teg-
und ferðaþjónstunnar, en
til hennar telst m.a. það
sem tengist sögulegum
viðburðum, klaustur og
kirkjur, ljóð, tónlist, leik-
rit, klæðnaður, jafnvel
hana- og nautaat.
►Samkvæmt upplýsing-
um frá Evrópusamband-
inu er búist við að umfang
ferðaþjónustu í Evrópu
tvöfaldist fyrir árið 2000.
Aukningin er rakin til
meiri menntunar, meiri
frítíma og fjölgunar fólks
á eftirlaunum. Er talið að
stór hluti aukningarinnar
verði í menningarferðum.
Þátttakendur eru al-
mennt taldir vera velmeg-
andi, vel menntað fólk á
aldrinum 35-75 ára, aðal-
lega frá norður og mið
Evrópu og Bandaríkjun-
um. Vinsælust eru gömlu
menningarsvæðin í kring-
um Miðjarðarhafið en
Suð-austur Asía, Indland
og Suður-Ameríka eiga
vaxandi vinsældum að
fagna. ■