Morgunblaðið - 26.11.1996, Side 1

Aó skyggnast undir yfirboróió Eysteinn Björnsson/2l LifsSns tré Böóvar Guómundsson3/ Gott ad rambq á góóa
sögu Bragi Ólafsson/4 Menn Orkar og Drýsildjöflar Tolkien/ 5 Daqbækur Pushkms 6/7 Skipsdagbækur oq
forlqgatrú Guójón Sveinsson/7 Lofgjöró einfaldleikans Ólafur Jóhann/8
orjjtmWfi í> ií)
Bókablað, haus
MENNING
LISTIR
ÞJÓÐFRÆÐI
BÆKLR
B
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS ÞRIÐJUDAGUR 26. NOVEMBER 1996
BLAÐ
Lagst á dauð skáld
Yondur skáldskapur
og spillt hugarfar
Breskir bókmenntagagnrýnendur stunda
fimleika, eru íþróttamenn orðsins. Sá
er mestur sem nær Englandsmeti í ill-
kvittni. Jóhann Hjálmarsson víkur að
þessu í tilefni umsagnar eftir skáldið
Craig Raine um nýútkomnar bækur eftir
nóbelsskáldið Jósef Brodskí.
JÓSEF Brodskí er sagður skara fram úr í meðalmennsku.
Nýjar bækur
Sögur og
kvæði af
guðsmóður
MARÍUKVER - Sögur og kvæði
af heilagri guðsmóður er komið
út. Maríukver hefur að geyma
Maríu sögu, úrval jarteina eða
kraftaverkasagna af Maríu, valin
Maríukvæði, bænir, hómilíu og
fleiri texta sem eru gefnir út í
aðgengilegum búningi og með
nútímastafsetningu.
Maríu saga hefur ekki áður
verið prentuð á íslandi. Hún er
lífssaga Maríu guðsmóður og hef-
ur lengi verið rómuð fyrir stíl og
lærdóm. „Inn í frásögnina af ævi
Maríu er ofið heimspekilegum og
guðfræðilegum skýringum sem
gerir söguna einstaka innan evróp-
skrar Maríuhefðar,“ segir í kynn-
ingu. Meðal jarteina er ein íslensk
sögn - Frá konu í Kirkjubæ.
Flest Maríukvæðin í bókinni eru
í hópi yngri Maríukvæða og ort á
15. og 16. öld. Yngst þeirra eru
Máríuvísur síra Einars í Eydölum.
í inngangi er gerð grein fyrir
helstu þáttum Maríudýrkunar á
miðöldum og fjallað sérstaklega
um Maríu sögu, jarteinasögur af
Maríu og Maríukvæði. Útgáfuna
önnuðust Ásdís Egilsdóttir, Gunn-
ar Harðarson og Svanhildur Ósk-
arsdóttir.
Útgefandi er Hið íslenska bók-
menntafélag. Maríukver er gefið
út ísömu ritröð ogíslensk hómilíu-
bók og Nýja testamenti Odds Gott-
skálkssonar. Kápumyndir þeirra
hefur Jón Reykdal listmálari gert.
Bókin er prentuð í Prentsmiðjunni
Odda og kostar 3.990 kr.
BÓKMENNTAUMRÆÐAN
breska er stundum með
öðrum hætti en við eigum
að venjast, getur orðið
vægðarlaus og persónuleg. Þetta
helgast af því að í greinum og rit-
dómum í helstu bókmenntaritum
og bókablöðum dagblaða eru skáld
og gagnrýnendur að skrifast á og
ekki síst bókmenntafræðingar sem
viðra kenningar í von um að þær
vekji athygli og gangi jafnvel upp.
Þessi skrif geta orðið þannig að
þau eru nær óhugsandi á íslandi
þar sem menn freista þess, að vísu
með misjöfnum árangri að rök-
styðja það sem þeir hafa fram að
færa. Bretar eru töluvert fyrir fim-
leika í skrifum og hafa mjög gaman
af fullyrðingum og staðhæfingum.
Margt bendir til þess að þeir séu
að taka upp þá iðju af endurnýjuð-
um krafti að afhausa fræga höf-
unda og þá helst dauða.
Ljóðabók eftir T.S. Eliot sem
ekki var ætluð til útgáfu, Inventions
of the March Hare: Poems 1909-
1917 (útg. Faber), var gefin út
nýlega og voru nokkrir gagnrýn-
endur fljótir að finna í henni gyð-
ingahatur. Philip Larkin, dáð skáld,
hefur verið skorinn niður við trog
og var þó nógu dauður fyrir, vegna
kynþáttafordóma og afbrigðilegrar
kynhneigðar sem menn telja að
megi lesa úr bréfum hans, að auki
hafí hann verið illa innrættur. Það
eru fáir sem sleppa.
Nóbelsskáld léttvægt fundið
Nýjasta dæmi um iþrótt breskra
bókmenntamanna er ritdómur eftir
skáldið Craig Rain um tvær bækur
eftir Jósef Brodskí, en hann lést sem
kunnugt er í janúar á þessu ári.
Þessi „afhausun" verður afar áhri-
farík vegna þess að Brodskí fékk
Nóbelsverðlaun fyrir Ijóðlist og sá
sem einkum greiddi götu hans á
Vesturlöndum var enginn annar en
Wystan Hugh Auden, hið afar
breska skáld sem af einhveijum
undarlegum ástæðum hefur þó
fengið grafarró þótt af nógu sé að
taka úr einkalífi hans, óhófleg
áfengisneysla og samkynhneigð
meðal þess.
Grein Craigs Raine kom í Fin-
ancial Times 17. þessa mánaðar.
Tilefnið er útgáfa tveggja eftirlá-
tinna verka: ljóðabókarinnar So
Foith: Poemes og ritgerðasafnsins
On Grief and Reason (útg. beggja
bókanna Hamish Hamilton). Craig
Raine sem er gott skáld virðist ekki
hafa þolað frama Brodskís. Það
mun hafa komið illa við hann í hve
miklum hávegum Brodskí var hafð-
ur eins og viðbrögð við láti hans
sýndu. Hann sendir Alan Jenkins,
aðstoðarritstjóra The Times Liter-
ary Supplement, tóninn fyrir að
hafa sett verk Brodskís í fyrirrúm
og amast við því að Seamus Hean-
ey og Paul Muldoon ortu „hjart-
næm“ ljóð til minningar um liann
í blaðið. Næst hefur hann á hornum
sér að David Remniek skrifaði langa
lofgrein í New Yorker og skáldin
Anthony Hecht, Mark Strand, Carol
Rumens og Glyn Maxwell heiðruðu
minningu Brodskís í ljóðum í sama
riti fyrir skömmu.
Jósef Brodskí er miðlungsskáld
og tæplega það, að mati Craig
Raines, „skarar aðeins fram úr í
meðalmennsku". Það sem verra er
að vald hans á ensku er bágborið,
en skáldið orti og skrifaði á ensku
jafnframt því sem hann sagði ekki
skilið við móðurmál sitt, rússnesku.
í So Forth: Poemes og fleiri bókum
gerir Brodskí sig sekan um klúðurs-
legt málfar og á stundum ranga
málbeitingu, að mati Craigs og
hann vitnar til Roberts Hass og
Seamus Heaneys í því skyni að
styðja mál sitt. Ofnotuð orð, viðvan-
ingslegar endurtekningar í ljóði,
hreint út sagt vond enska er það
sem fer fyrir brjóstið á Craig.
Miklir andar og litlir
Brodskí sagði um velgjörðar-
mann sinn, Auden, að hann væri
„mesti andi tuttugustu aldar“. Sem
hugsuður er Brodskí grunnhygginn
og útjaskaður í augum Raines og
hann er naumlega hæfur gagnrýn-
andi. Niðurstaðan er að Brodskí
hafi verið taugaóstyrkt meðalmenni
í heimsklassa og blekkingameistari.
Hér verður ekki dæmt um ensku
Jósefs Brodskís. Ljóst var þó að í
ljóðum sínum á ensku reyndi hann
að túlka samtíð sína, óróleik og
öngþveiti í ljóðum sem voru ákaf-
lynd og_ spyijandi, gátu verið
herská. í einu af síðustu ljóðum
sínum orti hann eins og fleiri skáld
um það að lenda á rangri stjörnu;
heimur dagsins birtist honum sem
framandlegur.
Brodskí var eitt þeirra örfáu
skálda sem kunni að yrkja hátt-
bundið án þess að vera beinlínis
úreltur og hafði gaman af að tjá
sig með hástemmdum hætti. Þessi
slitni farangur fór á köflum í taug-
arnar á undirrituðum því að hann
gat minnt á annað skáld, W.H.
Auden, sem eins og svo margir
Bretar eru sífellt að riíja upp klass-
íska menntun og eru á kafi í goða-
fræði.
Það versta við Brodskí var það
sem hann lærði af breskum skáld-
um. Meðan Anna Akhmatova,
Mandelstam og önnur rússnesk
skáld voru leiðarljósin var tónninn
hreinn og óvenju sterkur. Sumar
greinar hans um bókmenntir eru
óvenju vel stílaðar og skáldlegar,
margfalt dýpri en yfirborðshjal
bresku bókapressunnar.
Eitt ljóðanna eftir Eliot í Inventi-
ons of the March Hare fjallar um
afgreiðslukonu í postulínsbúð sem
brosir gegnum falskar tennur Hún
er með blýant bak við eyrað og
sölumannsleg. Eliot yrkir:
Líf manns er máttvana, stutt og dimmt
það er ekki á ínínu færi að kæta liana.