Morgunblaðið - 26.11.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 1996 B 3
Klassísk bylting
BÓKMENNTAVERÐLAUN Halldórs Laxness
voru veitt í fyrsta sinn nýlega. Þau féllu í skaut
Skúla Björns Gunnarssonar fyrir frumraun hans,
Lífsklukkan tifar. Verkið inniheldur 12 smásögur
sem skiptast jafnt niður á árstíðirnar fjórar.
Lífsklukkan tifar er klassískt verk. Ertu klass-
ískur höfundur?
„Eg er ekki byltingarsinnaður póstmódernisti.
Eg les módernísk verk jöfnum höndum en tel
mig meiri klassíker. Stór þáttur í að skrifa er
að elska orð og gæla við þau. Smásagan sem
bókmenntaform stendur nær lýrík og drama en
skáldsögu. Smásagnaformið hentar mér vel en
það byggist á lýríkinni sem blundar í mér. Að
meitla mál sitt er hegðun ljóðskálda og mér finnst
skemmtilegra að hafa allt hnitmiðað en að Iáta
móðan mása.“
Algengt einkenni ungskálda er hráleiki en hann
er ekki að finna í þessu verki. Er það bylting
þegar fyrsta verk höfundar er klassískt?
„Það er það að vissu leyti og kannski eru menn
vogaðir að velja slíkt verk sem verðlaunaverk.
Það er ekki endalaust hægt að finna eitthvað nýtt
í bókmenntum frekar en í öðrum listgreinum.
Myndlist er komin út fyrir sinn ramma og bók-
menntirnar stefna sömu leið. Bókmenntir geta
sótt ferskleika í fortíðina ekki síður en nútíðina.“
Lesandi verður strax var við margvíslega hringi
í sögunum. Sjónarhorn fer í hringi, hringrás vatns
er lýst, talað um hring án enda og sjóndeildar-
hringurinn nær allan hringinn.
Ert þú upptekinn af hringforminu?
„Hringurinn sem bókin sjálf er, kemur til af
því ég skrifaði fyrst stuttu sögurnar sem opna
hveija árstíð, síðan var hinum raðað inn eða þær
féllu eiginlega beint inn. Bygging bókarinnar er
meðvituð, hún er ein heild. Hringrás hverrar sögu
er hins vegar ekki alltaf meðvituð. Lífið sjálft er
hringrás og sögur sem fjalla um lífið verða hring-
laga, hvort sem höfundur vill það eða ekki. Dauð-
inn er svo stór partur af lífinu að það er ekki
hægt að slíta hann frá þegar skrifað er um lífið.
Þannig lokast hringurinn.
Titillinn myndar umgjörð um allar sögurnar
og visar um leið í hringrás lífsins sem er í sam-
ræmi við innihald verksins."
Lífsins tré
LÍFSINS TRÉ eftir Böðvar Guðmundsson er fram-
hald bókar hans Híbýli vindanna sem kom út í
fyrra og sagði frá Ólafi fíólín og för hans vestur
um haf seint á síðustu öld. „Það má segja að
þetta sé beint framhald af fyrri bókinni," segir
Böðvar, „en það mætti líka líta á hana sem sjálf-
stæða sögu því að hún fjallar bæði um persónur
sem komu fram í fyrri bókinni og svo fyrstu kyn-
slóðina í Kanada, börn innflytjendanna.“
„Ég hef verið að vinna að þessu verki í um
sex ár meira og minna. Hugmyndina að verkinu
fékk ég fyrst þegar ég var við kennslu vestur í
Kanada. Ég kom meðal annars til Winnipeg þar
sem ég hitti Vestur-íslendinga sem reyna að
halda tengslum við gamla landið og tala jafnvel
íslensku. Þegar ég kom heim uppgötvaði ég að
ég átti langafa og langömmu sem höfðu flutt til
Kanada laust fyrir síðustu aldamót. Það var til
mikið af bréfum á heimili mínu sem stafaði bæði
frá þeim og börnum þeirra. Vestur-íslendingar
skrifuðu heil lifandis ósköp af bréfum og það
hafði reyndar aldrei verið skrifað jafnmikið af
bréfum í mannkynssögunni eins og eftir að Þjóð-
verjar, Englendingar, Norðurlandabúar og aðrar
þjóðir fóru að flytja í stórum stíl vestur til Amer-
íku. Þá varð til bókrnenntalegt hugtak, Ameríku-
bréfin.
Ég settist niður og las þessi bréf. Þau voru
ótrúlega skemmtileg og fróðleg; þetta var heimur
sem ég hafði ekki hugmynd um og sá strax að
þarna var mikið efni í sögu. Síðan hef ég reynt
að viða að mér vitneskju um þetta fólk, ekki bara
forfeður mína heldur almennt um sögu þessara
flutninga. Útkoman er þessar tvær bækur.
Híbýli vindanna fjallaði um ástandið hér heima
fyrir á harðindaárunum í kringum 1880 þegar
allt var vægast sagt í kalda koli hérna. Það er
hreint ótrúlegt að sjá skýrslur frá þessum tima.
Það var vetur allt árið. Síðari hluti þeirrar bókar
fjallar svo um sjálft landnámið á Nýja íslandi.
Lífsins tré fjallar svo um fólkið sem fluttist ýmist
kornungt með foreldrum sinum vestur eða fædd-
ist þar. Jafnframt því að segja sögu þessa fólks
sem fór vestur hefur mér verið hugleikið að skoða
sambandið á milli þeirra sem fóru og þeirra sem
eftir urðu. Það var mikið um að fjölskyldur tvístr-
uðust; hluti barnanna fór með foreldrum sínum
en önnur voru sett í fóstur hjá vinum og ættingj-
um. Og þetta fólk vissi að það myndi aldrei sjást
aftur því að ferðalagið yfir hafið fóru fæstir nema
einu sinni á þessum árum.“
BÆKUR
SKÚLI Björn Gunnarsson
Ikvöld umlykur kyrrlátt húmið bæinn. Ljósastaur-
ar varpa daufri skímu um götur nema á stöku
stað þar sem suðar í einum og einum. Þunglama-
legt fótatak heyrist greinilega í kyrrðinni þar sem
ég sit við opinn glugga og les. Lít sem snöggvast upp
úr blaðinu og út um gluggann. Um leið gengur hann
fram hjá. Þrammar áfram með höfuðið bert og hendum-
ar keyrðar niður í vasana á svörtum ullarfrakkanum.
Skuggi sem fylgir fótataki sínu í átt til sjávar.
Ég sný mér aftur að blaðinu en næ ómögulega að
festa athyglina við fréttir og greinar um stríð og hörm-
ungar í fjarlægum löndum. Hvað varðar mann um
slíkt hér lengst norður á hjara veraldar? Síðustu vik-
urnar hefur þetta harmþrungna fótatak bergmálað
fyrir utan gluggann hjá mér á hvetju kvöldi. Alltaf á
sama tíma, þegar ég er nýbúinn að slökkva á sjónvarp-
inu eftir að hafa horft á fréttirnar og farinn að glugga
í blaðið.
Úr bókinni Lífsklukkan tifar.
BÖÐVAR Guðmundsson
Aþví er hvergi nokkurs staðar nein skýring
hvers vegna Jens Duffrín lenti á vist með
Mennónítunum í Steinbach. Þó fer það
ekki á milli mála að það var að undirlagi
Sighvats þingmanns. Nú kjósa Mennónítar
aldrei til þings, svo varla hefur Sighvatur leitað
þangað atkvæða, en hann vissi auðvitað eins og all-
ir aðrir sanngjarnir menn að hvergi á byggðu bóli
getur jafngrandvart fólk og þá. Líklega hefur hann
fært þetta í tal við Steinbach-bændur einhvern tím-
ann um haustið þegar þeir fluttu matvöru sína á
markað í Winnipeg, úrvals kál og akfeit hænsn ásamt
nýju brauði sem þeir kunna öðrum betur að baka.
Á markaðnum í Winnipeg höfðu þeir ávallt fasta
prísa á vörum sínum og þjörkuðu aldrei um verð.
Kæmi það fyrir að einhver reyndi að prútta við þá
tóku þeir ofan svarta hattkúfana og báðu Guð að
gæta viðkomandi.
Það er auk þess háttur Mennóníta að synja aldrei
nokkrum manni sanngjarnrar bónar enda réðust örlög
Jens Duffríns á farsælan hátt.
Úr Lífsins tré.
Nýjar bækur
Málið og
sköpunargáfan
ætlað að leiða það í ljós,“
segir í kynningu.
Ritið skiptist í tvo hluta
og nefnast þeir Leikur orð-
anna og Leikur heimsins.
“ = •= -« —-0. Sumt af efninu hefur
af því sem Þorsteinn hefur I hvergi birst áður t.d. nýj-
sett á blað í aldarfjórðung M asta ritgerðin Mál og sál.
um efni sem virðast lítt Útgefandi er Heims-
skyld við fyrstu sýn. Þorsteinn kringla, háskólaforlag Máls
„Annað er málið sem við Gylfason og menningar. Bókin er
tölum og merking þess og 247 bls., kápu gerði Erling-
hitt er sköpunargáfan. Þorsteinn ur Páll Ingvarsson og Prentsmiðj-
telur að mál og sköpun tvinnist an Oddi hf. sá um prentvinnslu.
saman á ýmsa lund og er bókinni Verð 3.480 kr.
UT ER komin bókin Að
hugsa á íslensku eftir Þor-
stein Gylfason, prófessor í
heimspeki við Háskóla ís-
lands. Hún er safn fjórtán
rite'erða otr nevmir maret
Þórsmörk
frá öndverðu
ÚT ER komin bókin Þórs-
mörk - Land og saga eftir
Þórð Tómasson, safnvörð í
Skógum. í bókinni er rakin
saga Þórsmerkur frá önd-
verðu, fjallað um búsetu,
landnýtingu, friðun og flest
annað sem viðkemur Þórs-
mörk.
í kynningu segir: „Þórs-
mörk skipar stóran sess í
huga þúsunda íslendinga,
enda er hún ein helsta perla ís-
lenskrar náttúru. Með þessari bók
Þórðar Tómassonar er bætt úr
brýnni þörf því ekki hefur áður
komið út bók um Mörk-
ina.“
Bókin er litprentuð og
eru í henni nærri 300 ljós-
myndir, teikningar kort.
Þórður Tómasson á að
baki nærri 50 ára feril sem
höfundur rita um þjóðleg
fræði og liggja eftir hann
yfir tuttugu bækur. Bókin
er öðrum þræði gefin út í
tilefni af 75 ára afmæli
höfundar á þessu ári.
Útgefandi er Mál og mynd.
Bókin er 304 bls. að stærð í brot-
inu 18,5x24,5. Verð 5.980 kr.
Þórður
Tómasson
Hjörtun
taka kipp
GETA englar talað dönsku? HHH|pUg| um skeið. Hér er dregin
heitir ný unglingabók eftir H|^^ Hj upp mynd af lífi unglinga
Þórð Helgason. Þetta er Hp ■ í efsta bekk grunnskóla.
fyrsta unglingabók Þórðar Ht 1 Sagan gerist á einni viku
en áður hefur hann sent frá ^B og fjallar bæði um gaman
sér nokkrar ljóðabækur og og alvöru mannlífsins,"
hlotið verðlaun fyrir smá- HH|°fir9|| segir í kynningu.
sögur og ljóð. Útgefandi er Mál og
„Erna er í tíunda bekk f/BsSMBSB menning. Bókin er 142 bls.,
og samræmdu prófin nálg- Þórður prentuð í Prentsmiðjunni
ast. Skyndilega birtist nýr Helgason Odda hf. og kostar 1.880
kennari, hjörtu stúlknanna kr. Ámundi Sigurðsson
taka kipp og Erna missir fótanna gerði kápu.
• TVÆR nýjar bækur sem skráð-
ar eru miðaðar við þarfir yngri
lesenda eru komnar út. Sögur og
kvæði úr öllum
heimshornum í
þýðingu Árna
Árnasonar og
Hjörleifs Hjart-
arsonar með
teikningum eftir
Önnu Cynthiu
Leplar og Stein-
músin eftir Jenny
Nimmo með
myndum eftir He-
len Craig, einnig í þýðingu Árna
Árpasonar.
1 bókinni Sögur og kvæði úr
öllum heimshornum segir af dýr-
um og fólki af ólíkum menningar-
svæðum heimsins. Bókins skiptist
í tvo hluta, í fyrri hlutanum eru
sögur af fólki en í seinni hlutanum
sögur af dýrum. Flest af því efni
sem bókin hefur að geyma birtist
hér í fyrsta sinn í íslenskri þýð-
ingu. Bókin er 104 bls.
Steinmúsin segir af mús úr
steini sem leikur stórt hlutverk í
lífi systkinanna Ellu og Jonna sem
fara með foreldrum sínum í sumar-
ferð. „Steinmúsin fjallar um þörf-
ina fyrir vináttu og tilfinningar
henni tengdar, tilfinningar sem
krefjast þess að vera tjáðar,“ seg-
ir í kynningu. Höfundar bókarinn-
ar hafa unnið til alþjóðlegarar
verðlauna fyrir bækur handa börn-
um. Steinmúsin er 62 bls.
Báðar bækurnar eru gefnar úr
af Barnabókaútgáfunni. Mynd- og
filmuvinnsla fór fram hjá Prent-
hönnun ehf., bókband hjá Flatey
hf, ísafoldarprentsmiðjan hf.
prentaði. Bóksala kennaranema
sér um dreifingu bókanna.
• Á MILLI landshorna II er
framhald fyrri bókar Sigurðar
Sigurmundssonar frá Hvítár-
holti sem lauk þar
sem höfundur var
17 ára. Héreru
árin aðeins 10 frá
því að fjölskyldan
tvístrast eftir árs
dvöl í Reykjavík
til ársins 1942 er
hann hóf búskap í
Hvítárholti.
Lýst er kosn-
ingum og pólitísk-
um átökum bæði norðanlands og
sunnan og koma margir við sögun
s.s. Sigurður Greipsson í Hauka-
dal, Steingrímur Steinþórsson,
skólastjóri á Hólumn og Jörundur
Brynjólfsson, alþingismaður.
Útgefandi er höfundur. Bókin
erlOl bls., prentuðíPrentsmiðju
Suðurlands ehf., Selfossi.