Morgunblaðið - 28.11.1996, Blaðsíða 9

8 C FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1996
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1996 C 9
TÖLUR í nýrri skýrslu OECD
um rekstur banka og spari-
sjóða í aðildarríkjunum gefa
til kynna að íslenska banka-
kerfíð sé óhagkvæmara og dýrara í
rekstri en bankar og sparisjóðir á hin-
um Norðurlöndunum. Rekstrarkostn-
aður mældist um 4,8% af heildareign-
um bankanna hér á landi á árinu 1994,
eða tvöfalt hærri en í Danmörku.
Hreinar vaxtatekjur sem endurspegla
vaxtamun, þ.e. mun á milli inn- og
útlánsvaxta, mælast á sama hátt hlut-
fallslega hærri hér en í nágrannalönd-
unum. Þá reyndust framlög í afskrift-
arreikning útlána hærri hér á árinu
1994, en í nágrannalöndunum og á
heildina litið var afkoma íslenskra
banka hlutfalislega slök í samanburð-
inum.
Otal fyrirvarar
En talsmenn bankanna benda á að
setja þurfí ýmsa fyrirvara við þennan
samanburð OECD milli landa og jafn-
vel hafi verið settar fram rangar full-
yrðingar í umræðu í tengslum við töl-
urnar. Þeir benda á að erlendis kunni
bæði fjárfestingarlán og húsnæðislán
að vera innan bankakerfisins. Það
þýði að efnahagsreikningurinn sé mun
stærri erlendis og öll hlutföll kostnað-
ar og tekna þar með lægri en hér á
landi. Bankamenn hafa sömuleiðis á
það bent að það skipti einnig máli
hvenær hin ýmsu lönd hafi gengið í
gegnum bylgju útlánaafskrifta og líta
þurfi yfir nokkurra ára tímabil. Þeir
segja ekki rétt að bera afskriftarfram-
lag banka saman á árinu 1994, því
þá hafi bankar erlendis verið búnir
að ganga í gegnum mjög alvarlega
kreppu. Hún hafí komið fram seinna
hér á landi. Ástandið hafí sömuleiðis
verið mjög misjafnt hjá einstökum
stofnunum á íslandi á árinu 1994 og
ósanngjarnt að yfirfæra hremmingar
Landsbankans á því ári yfir á allt ís-
lenska bankakerfið.
Þá þykir það ekki standast að halda
því fram að kjör viðskiptamanna séu
þeim mun hagstæðari eftir því sem
vaxtamunurinn sé lægri, eins og gert
hafi verið í umræðum á Alþingi. I því
sambandi er bent á að hér á landi
hefur Landsbankinn verið með lægst-
an vaxtamun, en sparisjóðirnir með
hvað hæstan vaxtamun. Þetta þarf
þó alls ekki að stafa af því að kjörin
séu lakari hjá sparisjóðunum, heldur
getur þetta eingöngu stafað af mis-
munandi samsetningu viðskipta-
mannahópsins. Jafnvel þótt sparisjóð-
imir og Landsbankinn væru með ná-
kvæmlega sömu kjör á öllum tegund-
um útlána væri vaxtamunurinn ekki
hinn sami. Á það er ennfremur bent
að mikill munur sé á vaxtamuninum
í Danmörku eftir því hvort stórir eða
litlir bankar eigi í hlut. Nákvæmlega
hið sama eigi við í samanburðinum á
milli landa.
Kostnaðarhlutföll dregin í efa
Af hálfu bankamanna er jafnframt
dregið í efa að eðlilegt sé að styðjast
við hlutfall rekstrarkostnaðar af nið-
urstöðutölu efnahagsreiknings. Slík
hlutföll geti gefið ranga mynd af þróun
mála því þótt efnahagsreikningurinn
dragist saman þurfí það ekki að þýða
að kostnaður sé að hækka. Miklu rétt-
ara sé að notast við hlutfall kostnaðar
af tekjum („eost-to-income ratio“) og
það sé raunar sú stærð sem stuðst sé
við á erlendum verðbréfamörkuðum við
mat á hagkvæmni banka.
Loks er bent á að erlendis hafi
bankakerfíð oft gífurlega fjármuni til
umráða í 3-5 daga vaxtalaust áður
en þeim er komið til skila, en þetta
er stundum nefnt „flot“. Slíkt sé ekki
fyrir hendi hérlendis því öllum fjár-
munum sé komið til skila samdægurs.
Þannig er hver fyrirvarinn nefndur
á fætur öðrum um samanburðinn á
hagkvæmni banka í OECD-skýrslunni
sem sýnir nauðsyn þess að fara betur
ofan í saumana á tölunum. Nokkrir
viðmælendur Morgunblaðsins í banka-
kerfínu viðurkenndu þó að alltaf mætti
gera betur og ná fram hagræðingu. í
því sambandi er m.a. horft til þess að
renna megi íjárfestingarlánasjóðunum
saman við bankakerfíð, hagræða í
útibúanetinu og auka rafræna greiðsl-
umiðlun til að ná betri árangri.
Bankakerfinu þröngur
stakkur sniðinn
Guðmundur Hauksson, sparisjóð-
stjóri Sparisjóðs Reykjavíkur og ná-
grennis, hefur annað sjónarhorn á
bankakerfíð en margir aðrir banka-
Samanburðarfræði
bankakerfisins
Fréttaskýring
Er íslenska bankakerfíð dýrasta og óhagkvæm-
asta bankakerfí Norðurlandanna eða gefa sam-
anburðartölur í nýrri skýrslu OECD ranga
mynd af stöðu mála? Gagnrýnendur íslenska
bankakerfísins hafa gripið á lofti óhagstæða
útkomu þess í OECD-skýrslunni, en banka-
menn hafa snúist til vamar og segja þetta
vafasöm samanburðarfræði. Kristinn Briem
kynnti sér þau viðhorf sem eru uppi í þessu máli.
kerfið væri komið inn í bankana, þá
væri efnahagsreikningurinn stærri og
samanburðurinn öðruvísi."
Viðskiptaráðherra minnti á að fé-
lagsmálaráðherra hefði skipað nefnd
til þess að kanna leiðir til að koma
húsnæðislánakerfinu inn í bankakerf-
ið. Ríkisstjórnin væri einnig að vinna
að því að sameina fjárfestingarlána-
sjóðina, Fiskveiðasjóð, Iðnlánasjóð og
Iðnþróunarsjóð og þannig að fækka
lánastofnunum. Þá benti hann á að
skiptar skoðanir væru um hvort lána-
sjóðirnir eigi að fara inn í bankakerf-
ið eða vera sjálfstæðir. Þau sjónarmið
væru á mörgum stöðum í Evrópu að
mikill veggur ætti að vera á milli við-
skiptabankaumhverfisins og fjárfest-
ingarlánakerfisins."
Hins vegar sagði Finnur að hlutafé-
lagsvæðing ríkisbankanna myndi ekki
leysa úr þeim vandamálum sem hér
væru uppi. „Breytingin með hlutafé-
Morgunblaðið/Kristinn
MIKLIR álagstoppar skapast í bankakerfinu um hver mánaðamót, þar sem almenningur kýs fremur að
greiða reikninga yfir afgreiðsluborðið en að nýta sér skuldfærslubeiðnir í gírókerfinu. I nágrannalöndun-
um greiðir hins vegar þorri fólks sína reikninga með skuldfærslubeiðnum þannig að góð nýting skapast
í afgreiðsludeildum og bakvinnslu.
menn. Hann er nýlega kominn til
starfa í SPRON eftir að hafa verið
forstjóri Kaupþings um nokkurra ára
skeið. Hann segir bankakerfíð síður
en svo yfir alla gagnrýni hafið, en í
því felist hins vegar skekkja að nota
niðurstöðutölu efnhagsreiknings í öll-
um samanburði. „Stofnanir eru minni
hér á landi en erlendis. Það er ólíku
saman að jafna þegar verið er að
ræða um bankakerfið hér og það kerfi
sem er erlendis. Til skamms tíma hef-
ur bankakerfínu verið þröngur stakk-
ur sniðinn með lögum og reglum.
Sérstakir fjárfestingarlánasjóðir eru
starfræktir hér sem aftur á móti eru
hluti af bankakerfinu erlendis. Til við-
bótar kemur að uppsafnaður sparnað-
ur er einfaldlega hærri erlendis heldur
en hérlendis.
Þetta gerir það að verkum að niður-
stöðutölur efnahagsreikninga hjá
þeim bönkum sem verið er að nota
til viðmiðunar erlendis eru einfaldlega
miklu hærri, heldur en hér á landi.
Þess vegna hljóta fyrirtækin sem hér
eru borin saman að koma illa út.
Við þetta er að bæta að miklu
stærra hlutfall af starfsemi banka og
sparisjóða hér á landi er fólgið í ýmis-
konar greiðsluþjónustu heldur en er-
lendis. Það má benda á að tekjur og
afköst á hvem starfsmann hér á landi
eru mjög svipuð og erlendis.
Ég held að ef litið er á málin af
sanngirni þá sé bankakerfíð á ágætri
leið með að ná fram meiri hag-
kvæmni. Á það ber að horfa að hér
á landi var lítil samkeppni þar til fyr-
ir fáum árum. Bankareksturinn var í
mjög vernduðu umhverfi, þangað til
lögum var breytt. Bankar máttu ekki
ákveða útlánsvexti fyrr en árið 1986
og fram til þess tíma var umhverfi
þeirra meira og minna mótað af Seðla-
bankanum. Bankar sóttust áður eftir
því að opna sem flest útibú, en eftir
1986 þegar ný lög tóku gildi þá þurfti
að reka bankana eins og hver önnur
fyrirtæki. Það var ekki opnað eitt ein-
asta nýtt útibú um langt skeið.“
Guðmundur bendir á að þrátt fyrir
að bankakerfið eigi sér stutta sögu í
núverandi umhverfi hafi mikill árang-
ur náðst. „Það er búið að fækka stöðu-
gildum í bankakerfinu og stöðugt er
verið að tæknivæða þannig að afköst
og tekjur á hvern starfsmann vaxa
stöðugt. Bankakerfið hér á landi er
alls ekki jafn illa rekið og ætla mætti
af ummælum manna. En auðvitað
þarf að gera betur.“
Svipað fyrirkomulag
hér og í Danmörku
Gagnrýnendur bankakerfisins eru
þó ekki reiðubúnir að fallast á að fyrir-
varar bankamanna skýri til hlítar þann
mun á rekstrarkostnaði íslenska
bankakerfisins og bankakerfum Norð-
urlandanna sem fram kemur í skýrslu
OECD. í því sambandi má vitna til
orða Finns Ingólfssonar viðskiptaráð-
herra í utandagskrárumræðu á Al-
þingi í síðustu viku. Þar lýsti hann
því yfir að það væri ekki allskostar
rétt að fjárfestingarlánasjóðakerfið og
húsnæðislánakerfið væri inni í tölum
um bankakerfíð í Danmörku og Nor-
egi. „Staðreyndin er sú að í Danmörku
og Noregi er fyrirkomulagið mjög
svipað og hér á landi. Þar eru sjálf-
stæðir fjárfestingarlánasjóðir og sjálf-
stætt húsnæðislánakerfi, þannig að í
þessu tilfelli er verið að bera saman
tiltölulega sambærilega hluti. Hins
vegar er það alveg rétt að ef íjárfest-
ingarlánasjóðirnir og húsnæðislána-
lagavæðingunni verður sú að það hef-
ur verið komið á sambærilegum sam-
keppnisskilyrðum milli þessara við-
skiptabanka. Með því að auka hlutafé
í bönkunum er verið að styrkja eiginfj-
árstöðu þessara stofnana og gera þær
samkeppnishæfari en þær eru í dag.
Með þeim hætti getum við náð niður
rekstrarkostnaði og með þeim hætti
getum við einnig boðið minni vaxta-
mun heldur en er í boði í dag,“ sagði
viðskiptaráðherra.
Við þetta má bæta að vísbendingar
eru um að sami munur sé á milii ís-
lands og annarra landa á rekstri
bankakerfisins, jafnvel þótt fjárfest-
ingarlánasjóðakerfínu verði bætt við
bankakerfið, samkvæmt upplýsingum
Morgunblaðsins. Sama óhagkvæmnin
virðist vera fyrir hendi hjá fjárfest-
ingarlánasjóðunum og í bankakerfinu.
Væntanlega myndi þó nást fram nokk-
ur hagræðing ef fjárfestingarlána-
kerfið rynni inn í bankakerfið.
Lækkun eiginfjárhlutfalls
áhyggjuefni
Seðlabankinn lýsir yfír áhyggjum
vegna þróunar mála hjá innlánsstofn-
unum í nýlegri haustskýrslu sinni. Þar
kemur fram að eiginfjárhlutfall banka
og sparisjóða hefur lækkað á þessu
ári og var 9,63% í lok júní, en var
10,26% um áramótin. Þessi lækkun
stafar fyrst og fremst af hækkun á
svokölluðum áhættugrunni sem eig-
infjárhlutfallið er reiknað af. Seðla-
bankinn segir í skýrsiunni að lækkun
eiginfjárhlutfalls sé áhyggjuefni. „Á
næstu misserum verða bankarnir að
snúa þeirri þróun við. Vandséð er að
það verði gert með öðrum hætti, en
að auka hagræðingu í rekstri, þar sem
ólíklegt er að framlag til afskriftar-
reiknings muni lækka mikið á næstu
árum eða að auka megi vaxtamun,“
segir einnig.
Birgir ísleifur Gunnarsson, seðla-
bankastjóri, tekur undir það að setja
þurfí fyrirvara við allar samanburðar-
tölur á milli landa og hættulegt sé að
túlka þær með jafn ótvíræðum hætti
og gert hefur verið.. Gagnrýnin á
bankana sé að sumu leyti ósanngjörn.
„Langtímalán eru tiltölulega ódýr
hluti í starfsemi banka sem hér hjá
okkur hefur verið hjá fjárfestingarl-
ánasjóðum og Húsnæðisstofnun. Slík
atriði geta ruglað samanburð af þessu
tagi. Síðan verður að skoða t.d. hvort
verðbréfastarfsemi sé inni í tölunum.
Seðlabankinn hefur hins vegar haft
áhyggjur af því að afkoma lánastofn-
ana í heild sé ekki nægilega góð, þann-
ig að arðsemi eiginfjár bankanna sé
ekki nægilega mikil. Þeir verði að leit-
ast við að auka arðsemina. Það má
vafaiaust gera með fleiri en einum
hætti t.d. með því að skera frekar
niður rekstrarútgjöld. Ég held að
menn hljóti að líta mjög til útibúanets-
ins sem er vafalaust mjög dýrt í
rekstri. Síðan er spurning hvort bank-
amir hefji aðra starfsemi sem geti
aukið tekjur þeirra. Ég held að það
sé ekki líklegt að hreinar vaxtatekjur
og þjónustutekjur aukist frá því sem
verið hefur vegna aukinnar sam-
keppni.“
Bankaútibú í glæsibyggingum
Það virðist fyrst og fremst horft til
þess að ná megi frekari árangri í lækk-
un rekstrarkostnaðar í bankakerfinu
með hagræðingu í útibúanetinu, aukn-
um rafrænum viðskiptum og samruna
ijárfestingarlánasjóðanna við banka-
kerfíð. Rekstrarkostnaður bankakerf-
isins er nú um 13 milljarðar árlega
og hefur hlutfall rekstrarkostnaðar
af meðalstöðu efnahagsreiknings farið
hækkandi síðustu þrjú árin.
Útibúanetið er þungur baggi á
rekstrinum en bankar og sparisjóðir
reka samtals 180 afgreiðslustaði vítt
og breitt um landið. Viðmælendur
Morgunblaðsins sem þekkja vel til
aðstæðna í bankakerfinu benda á að
hægt sé t.d. að ná fram hagræðingu
á smærri stöðum á landsbyggðinni
með því að láta nokkurs konar gjald-
keraafgreiðslur leysa útibú af hólmi.
Þannig megi minnka húsnæði og
minnka mannskap. Spurt er af hveiju
útibú á úti á landi þurfi að vera í glæsi-
legri byggingu. Myndi ekki nægja að
hafa gjaldkerastúku í einu horni kaup-
félagsins á staðnum og nýta fjar-
skiptatæknina til að láta alla vinnslu
fara fram í Reykjavík?
Stjórnendum bankanna virðast hins
vegar þröngar skorður settar í þessu
efni. Laun og launatengd gjöld eru
einn stærsti liðurinn í rekstrarkostn-
aðinum, en þessi liður nam rúmum 5
milljörðum hjá viðskiptabönkunum á
árinu 1995 og tæpum 1,2 milljörðum
hjá sparisjóðunum. Stöðugildin hjá
bönkum og sparisjóðum voru 2.553
talsins í lok árs 1995 og hafði einung-
is fækkað um 21 á undangengnum
tveimur árum. Sú stefna hefur verið
við lýði að standa mildilega að fækkun
fólks og forðast í lengstu lög miklar
uppsagnir starfsfólks.
Þessu tengjast hinir miklu álags-
toppar sem myndast í bankaafgreiðsl-
um um hver mánaðamót og hafa
reynst mjög kostnaðarsamir. Þór
Gunnarsson, formaður Sambands ís-
lenskra sparisjóða hefur bent á í þessu
sambandi að Islendingar nýti sér ekki
gírókerfið til fulls eins og í öðrum
löndum. Þeir noti ekki svokallaðar
skuldfærslubeiðnir í gírókerfinu og
komi þar af leiðandi og greiði gíró-
seðla yfir afgreiðsluborðið um hver
mánaðamót. Slík færsla kosti t.d. 25
krónur norskar í Noregi fyrir hvern
greiðsluseðil. Ef reikningar séu hins
vegar settir í umslag með skuldfærslu-
beiðni kosti færslan ekkert. Allur þorri
fólks í samanburðarlöndunum hafi
þennan hátt á, þannig að góð nýting
skapist á starfsfólki í afgreiðsludeild-
um og bakvinnslu.
Aukin sjálfvirkni
sparar útgjöld
Guðmundur Hauksson, sparisjóðs-
stjóri SPRON, bendir á að ekki sé
nægjanlegt að líta einungis á útgjalda-
þróun bankakerfisins því ýmis verk-
efni hafí bæst þar við t.d. með tilkomu
gírókerfisins á sínum tíma og þeirri
greiðsluþjónustu sem nýlega hafí ver-
ið tekin upp. Bankakerfið hafi sparað
vinnandi fólki og þjóðinni allri mikinn
tíma og þar með skapað hagræðingu
og sparnað í þjóðfélaginu.
„Ég tel að aukin sjálfvirkni eigi eft-
ir að spara mjög mikil útgjöld í rekstri
banka og geti leitt til þess að viðskipta-
vinir þurfi sjaldnar að koma í afgreiðsl-
ur banka og sparisjóða. Það leiðir aftur
til mikils spamaðar, ekki aðeins í
starfsmannafjölda heldur einnig hús-
næði, tæknibúnaði og öllu því sem fylg-
ir hveijum starfsmanni. Hins vegar
verður að ætla að þessi þróun taki
nokkum tíma. Það verður að líta á
þessa þróun sem langtímamál."
Á það er jafnframt bent í bankakerf-
inu að ekki nægi að hagræða og spara
í rekstri t.d. með fækkun starfsfólks.
Vegna mikilla breytinga í umhverfi
fjármálastofnana sé einnig þörf á að
skapa svigrúm til ráðninga á vel
menntuðu fólki sem geti tileinkað sér
ný vinnubrögð. Það sé æskilegt að
breyta samsetningu starfsliðs í ein-
hveijum stofnunum. Loks bentu sumir
viðmælendur Morgunblaðsins á að það
gæti ekki talist við hæfí að hafa þijá
bankastjóra í ríkisbönkunum. Það sé
þó ekki aðeins vegna kostnaðarins sem
af því hlýst, heldur hljóti að vera heppi-
legra að einn stjómandi ráði ferðinni
í hveijum banka og beri ábyrgð á
rekstrinum gagnvart bankaráði.
Fækkun fyrirsjáanleg
í íslandsbanka
Nýjustu fréttir af þessum vettvangi
eru þær að íslandsbanki hyggst taka
starfsemi útibúa bankans til endur-
skoðunar. í máli Vals Valssonar,
bankastjóra á haustfundi bankans í
síðustu viku kom fram að stefnt sé
að því að útibúin verði fyrst og fremst
sölu- og þjónustumiðstöðvar, en áður
fyrr voru útibúin afgreiðslustöðvar.
„Til að auðvelda þeim þetta nýja hlut-
verk verða ýmis verkefni sem unnin
hafa verið í útibúunum og ekki snerta
þjónustu við viðskiptavini á staðnum
færð til sérhæfðra deild. Bakvinnsla
allra útibúanna á höfuðborgarsvæðinu
hefur nú verið sameinuð á einn stað.“
Fram kom að örar tækniframfarir
hefðu leitt til þessarar endurskoðunar
á stefnumótun bankans. Rúmlega 500
fyrirtæki nota nú beina tölvutengingu
milli sín og bankans eða svokallaða
Skjálínu og notendur Heimabanka Is-
landsbanka em nú rúmlega 2.500 tals-
ins. Debetkortin hafa í vaxandi mæli
komið í stað tékka. Þá eru sjálfvirkar
færslur nú 45% allra færslna, en þetta
hlutfall var einungis 5% árið 1991.
Valur sagði í samtali við Morgun-
blaðið að á undanförnum sex árum
hefði útibúum verið fækkað umtals-
vert og væru nú 32, en hefðu verið
40 þegar flest var. Starfsfólki hefði
fækkað um 30% eða hátt í 300 manns.
„Það er enn fyrirsjáanleg fækkun á
fólki sem gerist jafnt og þétt meðal
annars vegna aðgerða sem við erum
með í gangi núna og sjáum fram á
að verði gripið til á komandi misser-
um,“ sagði hann.
Skrapp starfsmaður þinn
á pósthúsið?
Láttu okkur um fyrirhöfnina
Fyrirtækjaþjónusta Póstsins er ný þjónusta sem veitir fyrirtækjum aðgang að öruggu og hraðvirku dreifikerfi Póstsins
og fjölbreyttri þjónustu hans. Sérstakur póstsölumaður, sem fyrirtæki fá til þjónustu við sig, sér um að koma pósti
til og frá fyrirtækinu, annast pökkun, frímerkingar og annað sem viðkemur póstþjónustu, allt eftir þörfum og óskum
hvers og eins. Póstölumaðurinn getur einnig útfyllt tollskýrslur, boðsent skjöl, gögn, gíróseðla o.fl.
Póstsölumaðurinn heimsækir fyrirtækin einu sinni eða tvisvar á dag, allt eftir þörfum þeirra, og alltaf er hægt
að ná sambandi við hann. Póstsölumaðurinn er á ferðinni alla virka daga milli kl. 08.00 og 17.00.
f dag stendur Fyrirtækjaþjónusta Póstsins öllum fyrirtækjum á höfuðborgarsvæðinu,
Akranesi, Akureyri, Sauðárkróki og í Reykjanesbæ til boða. Allar nánari upplýsingar fást
á póst- og símstöðvum á ofangreindum stöðum. Einnig eru veittar upplýsingar um
Fyrirtækjaþjónustuna í símum: 550 6072, 550 6073 eða 550 7006.
FYRIRTÆKJAÞJÓNUSTA PÓSTSINS
Þjónusta............alla leiö
POSTUR OG SIMI
GoldStar símkerfi, traust í erli dagsins
htf[
Fyrstu kynni viðskiptavina af Mest seldu símkerfi Rúmlega 1200fyrirtæki og
nýju fyrirtæki eru oftast í á íslandi stofnanir hafa kosið símkerfifrá
gegnum símann. Þaufyrirtæki , mf—u Istelhf
uoici5car
semvelja GoldStar símkerfin
frá ístel hf eru því
í góðum málum.
Því ekki að slást í hóp þeirra
„ 5. .. . j. sem skapa starfsmönnum
Gœði, oryggi oggoðþjonmta s(mm fc,gilJa vimumðstöðu.
SÍÐUMÚLA 37 - SÍMI 588 2800
Fax 568 7447
I
Gott fólk/ SlA -188