Morgunblaðið - 01.12.1996, Page 6

6 B SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Astín og ísland
Aseinni árum
hefur okkur
opnast sýn til
nokkurra kvenna
sem ástin dró til
íslands til að lifa í okkar samfé-
lagi og örlaga sumra þeirra, svo
sem þeirra sem giftust nokkrum
af okkar þekktustu myndlistar-
mönnum, svo sem dönsku kon-
urnar þeirra Jóhannesar Kjar-
vals, Gunnlaugs Schevings og
Þorvaldar Skúlasonar, sem fá-
tæktin hrakti tilbaka. Nefna má
fleiri, svo sem Tove, fyrri konu
Sigurjóns Olafssonar, og nú konu
Erros, Bat Yosef, sem segir sínar
endurminningar í einni af jóla-
bókunum. Þar er líka önnur bók
konu, Liliane Zilberman Þórodds-
son, sem ástin dró til íslands og
á vit dramatískra örlaga. Bat
Yosef og hún eiga það sameigin-
legt að vera af gyðingaættum.
Er það út af fyrir sig fróðlegt
að sjá hvaða og hvert rætur toga.
Dr. Kári Stefánsson sagði um
unga íslenska vísindamenn í við-
tali í blaðinu sl. sunnudag, að
þetta sé fólk sem af einhverjum
undarlegum ástæðum vill alltaf
búa á Islandi.
Þótt margar aðrar af nýju
bókunum bíði betri tíma og mað-
ur láti sér í bili nægja að heyra
kafla í upplestri höfunda á bóka-
þingum, þá lagðist ég um síðustu
helgi í „Bláu trén í Friðheimum"
sem Liliane lét af sjúkrabeði í
París senda nokkrum kunningj-
um af bókaskammti sínum hjá
forlaginu. Hún hafði hlakkað svo
til að geta gefið okkur bókina
sjálf og komið til íslands við út-
komu hennar, þegar hún í sumar
fékk krabbamein og er í meðferð
í einangrun. Heitstrengir samt
að komast hingað um jólin. Enn
einu sinni hafa örlögin gripið inn
í líf hennar. Einn anginn af rótum
hennar teygir sig nefnilega af
ástríðuþunga til Islands. Og það
er ekki síður fróðlegt að sjá
hvemig þau bönd bundust svo
sterk og hvemig Island og við
Islendingar koma fyrir í jákvæð-
um augum ungrar Parísarstúlku
sem kemur hér og setur sig niður
hjá okkur.
Sjálf hefi ég komið að og stikl-
að á staksteinum í lífi hennar,
jafnvel áður en hún sjálf kom
ferðamaður til íslands og féll
fyrir garðyrkjubónda, eldri en
hún sjálf, og hugsjónum hans að
græða landið. A Parísarárunum
við sendiráð íslands hringdi sím-
inn einn góðan veðurdag og
nunna á sjúkrahúsi í Suður-
Frakklandi tilkynnti að þar væri
deyjandi íslendingur, Njáll Þór-
oddsson kennari. Trukkur hafði
ekið utan í hann á reiðhjóli og
dregið hann langar leiðir í möl-
inni svo að af væri allt hold á
rassi, lærum og baki. Pétur Bene-
diktsson sendiherra var staddur
í Genf og fór snarlega til að hitta
þennan íslending. En Njáll tók
að rétta við öllum til furðu. Við
héldum öll mikið upp á þennan
sérstæða, fróða kennara. Mörg-
um áram síðar heimsótti ég svo
Njál og ungu
frönsku konuna
hans, Liliane, í
sælureitinn þeirra í
Friðheimum austur
í Biskupstungum, þar sem þau
höfðu byggt sér fallegt hús með
sundlaug, umkringt tijám og
gróðri. Það var reglulegur friðar-
reitur. Þau voru ástfangin, höfðu
gift sig í París og farið í hnatt-
reisu. Eina að þau voru barn-
laus, en skömmu seinna tóku þau
lítinn móðurlausan dreng í fóst-
ur. Þetta sýndist hið fullkomna
sælulíf. En bandarískur trúar-
söfnuður OASPE náði æ meira
tangarhaldi á Njáli, sem sökkti
sér niður í pælingar og hvarf á
vit þeirra. Ég hafði viðtal við
Njál um þetta mikla hugsjónamál
hans, en verð að viðurkenna að
lítið botnaði ég í þessari nýstár-
legu kenningu um sköpunarsögu
jarðar.
Saga Liliane er mikil örlaga-
saga. Drenginn gat hún ekki tek-
ið með sér og skildi allt sitt eftir
hans vegna. Enn gripu örlögin
inn í. Nokkru seinna tók alzheim-
er að heija á Njál. Næst hitti ég
Liliane fyrir í Tel Aviv í Israel.
Vængbrotin og með upprifnar
íslensku ræturnar reyndi hún að
skjóta rótum sínum í hugsjóna-
landi ísraela, þótt ekki iðkaði hún
gyðingatrú. Ræturnar í Frakk-
landi, þar sem hún fæddist og
ólst upp, voru stuttar og lítið
hald. Faðir hennar og móðir vora
rúmensk-ísraelskt flóttafólk und-
an gyðingahatri í landi sínu.
Læknirinn faðir hennar hafði
stundað sérnám í röntgenlækn-
ingum í Þýskalandi. Þau héldu
fyrst til Ítalíu, og síðan til Frakk-
lands, þegar Mussolíni elfdist.
Þar var læknirinn svo forsjáll að
koma sér í lítið þorp uppi í flöllum
með litlu fjölskylduna sína áður
en Þjóðveijar hertóku Frakkland
og gyðingaofsóknir lágu í loftinu.
Þar földust þau. Hann var mjög
virtur læknir og látinn þegar
dóttir hans stóð vegalaus á kross-
götum.
En Liliane þreifst ekki í ísrael
innan um stöðugt stríð og
spennu, svo hún sneri við til
Parísar eftir 12 ár. Þegar hún
kom svo hingað í heimsókn eftir
20 ára fjarvera hafði hún hand-
ritið að sögu sinni á íslandi með-
ferðis, sem Sigurlaug Bjarna-
dóttir þýddi úr frönsku. Þar kem-
ur fram hve ísland er stór hluti
af Liliane, þó örlögin slitu hana
héðan. Og það sem mér finnst
svo stórkostlegt er hve jákvæð
hún er eftir allar þær hremming-
ar sem yfir hana hafa gengið.
Það er fróðlegt að sjá hvernig
hlutimir hér komu konu með svo
ólíkan bakgrunn fyrir sjónir. Hún
segir frá Islandi af ástríðu og
ákafa og öðru vísi en við norður-
álfufólk temjum okkur.
Allt hljómar þetta eins og
skáldsaga, spennusaga. Þó ég
þekkti hana í brotum, sem þarna
er fyllt inn í, veit ég að það er
blákaldur veruleiki, í nokkrum
ljóma þrátt fyrir allt.
eftir Elínu Pálmadóttur
MANNLÍFSSTRAUMAR
TEEKHÍ/Var þab miklu aflmeira öllum kjamorkusprengjum?
Orkumál Gríms-
vatnahlaupsins
ORKAN er hér kemur fram er aðeins brot af orku hlaupsins
mikla, en kemur fram í samþjappaðra og sýnilegra formi.
SVARIÐ við spurningunni er af-
dráttarlaust og stutt: Já. Orka
vatnsins, sem losnað hefur úr læð-
ingi við að vatnið rann út í sjó er
einkum bundin hæðarmissinum. Ef
gert er ráð fyrir að meðalhæð
vatnsforðans sé um 1.450 metrar
fyrir hlaup, er þessi orka margfeldi
rúmtaksins í lítram, hæðarinnar og
tölunnar 10, sem er fallhröðunin.
Það lætur nærri að þetta gefi fimm-
tíu þúsund billjónir júla. Þá er geng-
ið út frá að rúmmál vatnsins sé um
3,5 rúmkílómetrar. Það segir les-
andanum ekkert, nema hann viti
hvað orkueiningin júl er. Fróðlegra
væri að bera þetta saman við ýmis-
leg fyrirbrigði sem lesanda er tamt
að gera sér í hugarlund. Vatns-
magnið sem rann fram er svipað
og það sem rennur fram í öllum
ám íslands á einni viku. Orkan er
ekki fjarri því að vera jöfn þeirri
orku sem allar virkjanir Islands
framleiða á einu ári. Fróðlegast er
þó að bera hana saman við orku
kjarnorkusprengjunnar.
Hiroshimasprengjan var mesta
grand sem mönnum hefur
verið búin. Bandaríkjamenn höfðu
í henni 53 kg af úraneldsneyti.
Vegna ófullkomleika sprengjunnar
sprakk aðeins um
1 kg af henni.
Þetta er vegna
þess torleysta
tæknilega vanda-
máls að geta
skellt öllu elds-
neytinu saman í
einn klump á
augabragði. Úr-
anið hefur þann eiginleika að sé
stór klumpur af því saman kominn
í heild þá springur hann. Minni
klumpar tolla þó ósprangnir, séu
þeir ekki hver nærri öðrum.
Sprengingin fer fram þannig að
þessum minni klumpum er safnað
saman í einn stóran. Þeim þarf að
safna saman á örlitlu sekúndu-
broti. Gerist það ekki nógu snöggt
eru hlutar úransins sprungnir áður
en seinustu klumparnir eru komnir
á staðinn. Þetta var reynt að gera
með því að sprengja með venjulegu
sprengjuefni til að ýta klumpunum
saman, en gekk ekki sem skyldi.
Hafi eitt kg ummyndast, er það
um eða innan við eitt prómill þar
af sem ummyndast aftur sam-
kvæmt hinni frægu jöfnu Ein-
steins: E = Mc2. Sé gert ráð fýrir
að eitt gramm ummyndist, verða
til um eitt hundrað billjónir júla,
eða margfalt minna en í Gríms-
vatnahlaupinu. En: Grímsvatna-
hlaupið var ógeislavirkt, og: þótt
það sé tilkomumikið, sjá menn
ekki orkuna. Hvað verður af henni?
Lítið hefur verið gefið út af
eftir Egil
Egilsson
ÞIÓDLIFSÞANKARÆrfólki veitt nœgileghjálp í áfóllum?
Þeir verða að missa sem eiga
SANNARLEGA gætir eins konar
sjávarfalla í lífí mannsins, ýmist er
flóð eða fjara, meðlæti eða mótlæti.
Þótt það sé stundum sagt að sterk
bein þurfi til þess að þola meðlæti
vita allir að oftast reynir enn meira
á þolrifin að mæta miklu mótlæti.
Mestu áföllin í lífí fólks tengjast
vafalaust missi af einhveiju tagi eða
ógnun um slíkt. Missir bams er
mikið mótlæti, um það er ekki deilt.
Ekki er hægt að gera neitt til þess
að taka sársaukann frá fólki sem
missir bam eða stendur andspænis
þeirri slíkri ógn en það er hægt að
hjálpa fólki til þess að vinna úr sárs-
aukanum. Nú er fólki að verða æ
betur ljóst að áfallahjálp kemur
mörgum yfir erfiðasta hjallann. Til
mín hringdi kona og kvaðst undrast
það að svo til engin áfallahjálp væri,
svo hún vissi til, í boði fyrir það
fólk sem á böm á Vökudeild Bam-
aspítala Landspítalans.
Samkvæmt upplýsingum frá
Vökudeild er a.m.k þrenns
konar áfallahjálp í boði við deildina.
í fyrsta lagi heldur
starfsfólk stuðn-
ingsfundi einu
sinni í viku fyrir
þá foreldra sem
eiga börn á deild-
inni, í öðru lagi
geta foreldrar rætt
við sjúkrahúsprest
Guðlaugsdóttur ef þeir vilja og ;
þriðja lagi getur fólk fengið tíma
hjá sálfræðingi eða geðlækni ef það
telur sig þurfa á slíkri aðstoð að
halda. Það er ákaflega einstaklings-
bundið hvað fólk þarf mikla aðstoð
þegar það stendur andspænis mót-
læti sem þessu, svo og er einstakl-
ingsbundið hvað fólk vill af slíkri
hjálp eða getur nýtt sér.
Þeir sem eru ekki trúaðir telja
sig stundum ekki eiga neitt vantal-
að við prest, enn aðrir vilja alls
ekki eiga nein samskipti við sál-
fræðinga eða geðlækna en flestir
ættu að geta nýtt sér stuðnings-
fundi með starfsfólki. Þótt fólk
þiggi enga áfallahjálp af hálfu spít-
alans þá er ekki þar með sagt að
það sé eitt með sína sorg og sinn
kvíða. Mjög margir leita til náinna
ættingja og vina til þess að ræða
þessi erfiðu og viðkvæmu mál. Oft-
ar en ekki gefst sá stuðningur vel
sem þeir fá þar, enda hefur fólk
skipst á að sálusorga hvað annað
á Islandi frá því að land byggðist.
Það sem skiptir kannski höfuðmáli
þegar áföll dynja yfir er að fólk
loki ekki inni þær margvíslegu til-
finningar sem þá fara að bijótast
um innra með því. Nauðsynlegt er
að fínna þessum tilfinningum far-
veg og leyfa þeim að komast upp
á yfirborð. Best af öllu er að geta
umbreytt hugsunum sínum í orð og
þannig komið þeim frá sér, skoðað
þær og dregið lærdóm af því sem
maður sér.
Ef áfallahjálp stendur undir nafni
hjálpar hún fólki til þess að veita
sorg sinni útrás á heilbrigðan hátt
og kemur þannig í veg fyrir að það
falli í þá gryfju að leggjast í sorgar-
dekur. Fátt er hættulegra þegar til
lengri tíma er litið en sorgardekur.
Til þess að komast hjá því verður
fólk að skilja að lífið er saman sett
af mótlæti og meðlæti og því leng-
ur sem fólk lifir því líklegra er að
það þurfi að reyna hvort tveggja
oft og mörgum sinnum. Mikill sann-
leikur er fólginn í því orðtaki að
þeir verði að missa sem eiga. Þegar
fólk skoðar annars vegar þá stað-
reynd að í lífinu skiptist á mótlæti
og meðlæti og svo hitt að það að
eiga eitthvað dýrmætt felur í sér
möguleikann á að missa það af því
að lífið er hverfult þá ætti niður-
staðan að verða sú að missir sé
eðlilegt fyrirbæri þótt sársaukafull-
ur sé.
Allir vita að sár á líkamanum
gróa ef þau eru hrein og ekkert illt
kemst í þau. Svipað má segja um
hin andlegu sár. Þau gróa ef þau
eru hrein og ekkert illt kemst í
þau. Þess vegna er nauðsynlegt að
fólk fái alla þá aðstoð sem möguleg
er til þess að hreinsa út allt sem
gæti sest í sárið og valdið því að
það greri ekki. Áfallahjálp er tæki
til þess að hreinsa andleg sár og á
að gagnast fólki þannig, að það
geti haldi sárunum hreinum meðan
þau eru að gróa. Æskilegt er að
láta einskis ófreistað til þess að
veita sem flestum hjálp sem verða
fyrir illvígum áföllum. Slík hjálp
skilar sér vafalaust margföld til
samfélagsins aftur í formi heil-
brigðara og hamingjusamara fólks.