Morgunblaðið - 01.12.1996, Qupperneq 8

8 B SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Soffi
Hörpuútgáfan hefur gefíð út bókina Soffa,
endurminningar Soffaníasar Cecilssonar,
útgerðarmanns og fískverkanda í
Grundarfírði. Hjörtur Gíslason hefur
skráð sögu Soffaníasar, en það er saga
manns sem brýzt úr örbirgð til áhrifa.
Soffanías hefur frá mörgu að segja og
er hér gripið niður í tvo kafla bókarinnar,
Iifið á Búðum og Teflt í tvísýnu.
barefli eða steini. Ég man alltaf eft-
ir því einu sinni, að ég var einn á
ferð með sjónum og sé hvar selur
liggur uppi á steini. Þá kom voðaleg-
ur veiðihugur að mér að ná selnum.
Ég læddist ofurrólega aftan að hon-
um án þess að hafa nokkurt barefli.
Ég barði því í hausinn á honum með
berum hnefanum. Hann vankaðist
nóg við höggið til þess að ég gat
gripið í afturhreyfana á honum, sleg-
ið honum við og drepið hann. Eg
var óskaplega ánægður með mig að
þessu þrekvirki loknu enda ekki
nema 10 ára.
Við vorum aðeins 10 og 11 ára
þegar móðurbróðir okkar Þorkell
taldi mömmu á að láta okkur fá
byssu. Þá var ákveðið að kaupa lít-
inn riffil á 40 krónur. Svo gerist það
að helvítið hann Hermann fellir
gengið og byssan hækkar og kost-
aði nú 50 krónur. Okkur leizt ekk-
ert á þessa miklu hækkun, því við
höfðum ætlað okkur að selja sel-
skinn, sem við áttum til að borga
byssuna og töldum okkur fá 40 krón-
ur fyrir það. Svo kemur byssan og
þá tókst að selja skinnið og um leið
kom í ljós að það hafði líka hækkað
um 10 krónur, svo þetta slapp allt
saman. Eftir að við fengum byssuna
Lengstaf þröngt í búi
Árið sem amma Soffía dó, 1936,
var kona á Kvíabryggju, sem var
nýbúin að missa manninn sinn. Hann
hafði reyndar ekki verið vel þokkað-
ur í sveitinni og átti konan erfitt
uppdráttar. Henni þurfti því að koma
fyrir á kostnað sveitarinnar. Hún
var boðin út og hlaut sá, sem minnst
bauð. Mamma var með lægsta til-
boðið, eina krónu á dag, en hæsta
tilboðið var fjórar krónur. Auðvitað
fékk mamma kerlinguna og hafði
hana í húsi í nokkur ár, enda mun-
aði um 365 krónur á ári. Svo kom
að því að við bræðurnir gátum farið
að vinna meira og leggja meira af
mörkum til heimilisins, vorum farnir
að fá svolítið úr sjónum. Hún fór
því frá okkur og til hreppstjórans,
sem fékk fjórar krónur á dag fyrir
að hafa hana, enda hafði gengið
verið fellt í millitíðinni.
Það var lengst af þröngt í búi
þessi fyrstu ár eftir að pabbi dó. Þó
nóg væri af æðarkollu við Grundar-
fjörðinn, bannaði mamma okkur allt-
af að veiða hana. Við vorum hins
vegar harðir á því, að okkur væri
það heimilt fyrst Hermann Jónasson
hefði skotið kollur. Það var góður
dagur, sem við náðum í tvær
æðarkollur. Fullorðni fuglinn
var orðinn svolítið þurr, en
ungamir voru góðir. Við tók-
um svo líka mikið af fugli í
Kirkjufellinu. Við tókum
mávsungana og malamúkka,
þegar ungarnir komu niður í
ágúst og náðu sér ekki á flug
af jafnsléttu. Múkkinn var
fyrst borðaður ferskur, en
síðan saltaður til að auka
geymsluþolið.
Þá tókum við egg þarna
uppi og þurftum þá að klifra
mikið í klettunum og létum
eggin síga niður í fötu. Egg-
in vom líka söltuð, sett í fötú
og kafsöltuð og þá dugðu þau
fram á slátt. Svo hrapaði féð
í einhveijum mæli á hverju
sumri og úr því var allt hirt,
sem ætt var, jafnvel þó það
væri svolítið gormengað. Það
væm líklega fáir, sem sættu
sig við þetta sem mat í dag.
Okkur varð aldrei misdæg-
urt, þó heilbrigðiseftirlitið
hefði líklega ekki samþykkt
Kirkjufellið sem sláturhús í
dag.
Fjallið var erfitt að klífa
og alls ekki fyrir lofthrædda
að fara á það. Þótt ég væri
ekki lofthræddur, var ég allt-
af hálfsmeykur og því var-
færinn í Kirkjufellinu. Þessu
var öfugt farið með Bæring bróður.
Hann var alveg óttalaus og virtist
ékki skynja neina hættu, þegar hann
þaut þarna brík af brík. Einhvem
veginn bjargaðist þetta þó alltaf þó
við ættum það til að lenda í slæmum
sjálfheldum, sem við sáum tæpast
út úr og vissum varla hvernig við
sluppum úr. Ég man sérstaklega
eftir því að einu sinni lentum við á
móbergssyllu í sótsvartri þoku. Þar
var afar erfitt að ná fótfestu og enn
þann dag í dag veit ég ekki hvernig
við sluppum þaðan.
Einu sinni var ég í Kirkjufellinu
að hausti til að smala fé með eldri
manni, Júlíusi Jakobssyni á Sæbóli.
Hann kallaði til okkar og sagðist
kominn í ógöngur. Ég ætlaði að
reyna að koma honum til hjálpar,
en þegar ég kom á staðinn þar sem
hann hafði gert vart við sig, var þar
enginn maður. Mér datt helzt í hug
að hann hefði hrapað niður, því ég
varð hans hvergi var. Nú var þyngri
þrautin að komast til baka og það
gat ég ekki nema fara yfir gjá, sem
í var klaka klammi. Ég tók það ráð
að hlaupa yfir í trausti þess að mér
skrikaði ekki fótur. Þetta lánaðist
og þegar ég kom niður, var gamli
maðurinn þar fyrir. Honum hafði
með einhverjum ólíkindum tekizt að
losna úr sjálfheldunni. Það er eigin-
lega ótrúlegt að ekki skyldi verða
meira um slys í fjallinu en eitthvað
varð um þau og þar hafa menn hrap-
að til bana. Árið 1938 stórslasaðist
maður af næsta bæ í fjallinu og
1942 hrapaði ungur maður þar til
bana.
Berhentur á selveiðum
Við áttum ekki byssu meðan við
vorum mjög ungir. Þá vorum við þó
búnir að því að rota nokkra seli með
lega stóra c hnífa áttum yið ekki.
Fregnir af þessu bárust svo út og
voru margir sem nutu þessarar lífs-
bjargar. Kjötið var saltað og spikið
brætt í stórum ullarþvottapotti.
Rengið var soðið og súrsað í tunnu
og lýsið var geymt á tunnu og notað
á lampa. Þá notuðum við lýsið líka
saman við málningarduft til að mála
húsið. Duftið var rautt og eiginlega
samlitt ryðguðu járninu á húsinu og
passaði því vel. Hins vegar varð sá
hængur á þessari blöndu að hún dró
til sín mikinn flugnasverm og varð
þessi húsamálning því einn allshetjar
flugnabani.
I annað sinn gekk hvalavaða á
land fremst á sandinum undan
Kirkjufellinu. Það voru um 32 hval-
ir, sem lentu svo langt upp á sandinn
að þeir komust ekki út, en nokkur
hundruð lónuðu fyrir utan. Við létum
strax vita af hvalrekanum og menn
dreif að í hópum á bátum til að reka
vöðuna á land. Það gekk illa þó lengi
væri verið að, enda gekk mönnum
erfiðlega að koma sér saman um það
hvar ætti að reka vöðuna á land,
því miklu máli skipti fyrir landeig-
endur hvar hvalur bæri beinin. Við
strákarnir drifum okkur hins vegar
á fjöruna og skárum fangamark
mömmu í alla hvalina, sem
voru uppi á sandinum svo
ekkert færi á milli mála hver
ætti þá. Þessi ráðstöfun kom
sér vel, því einn hvalinn rak
út og fannst hann við Stöð-
ina, en þar sem hann var
merktur kom hann líka í okk-
ar hlut. Þetta var auðvitað
miklu meira en við réðum við
og var kjötið selt víða og
nutu þess margir.
Það er orðin mikil breyting
nú frá þvi sem þá var, þegar
hvalreki var búhnykkur og
leyfilegt að sækja sér alla
björg í hafið. Nú er allt orðið
svo öfugsnúið að einhveijir
menn úti í heimi, sem lítið
sem ekkert vita hvað þeir eru
í raun og veru að gera, geta
leyft sér að koma í veg fyrir
að við nýtum okkur hval og
sel. Allir, sem vilja, vita að
við stefnum þessum stofnum
ekki í hættu með hóflegum
veiðum, en það mætti halda
að friðunarsinnar haldi að
hvalurinn sé einn í sjónum
og geri sér ekki grein fyrir
því, að vaxandi fjöldi hvala
og sela getur hreinlega étið
okkur út á gaddinn.
Árið 1934, um páskana, á
föstudaginn ianga, þegar var
stærsti straumur ársins, Góu-
gina, var mikið vestan rok
með og mörg skip komu inn undan
veðrinu, meðal annars 32 norskir
línuveiðarar. Þeir komu sér eins
langt inn á Hellnafellsvíkina og
mögulegt var til að liggja í vari. Þar
var eini staðurinn sem var skjól. Það
var óhemjumikill sjór og var tölu-
vert um landbrot, bæði á Búðum og
í Kirkjufelli. Brimið var svo mikið
um háflóð milli 7 og 8 um kvöldið,
að það gekk upp á húsið og yfir
það. Það fossaði ofan af því land-
megin, en húsið stóð á smáhól eða
kettasnös fram við sjóinn og mynd-
aðist tjörn fyrir ofan húsið. Þetta
hafði aldrei gerzt áður í manna
minnum og ég man eftir því að við
krakkarnir lágum úti í gluggunum
að fylgjast með briminu og svo hlup-
um við undan þegar það skall á
húsinu. Þetta er eitt það mesta brim
sem ég man eftir. Þessi skip lágu
svo inni á víkinni fram yfir páska
eða þar til veðrinu slotaði. Ég er
viss um að grunnur hússins hefur
verið um 8 metra fyrir ofan stór-
straumsflóð.
Hér er grípið niður í kaflanna
Teflt í tvísýnu, en þar segir Soffaní-
as frá svaðilförum á sjónum:
Skollið á aftaka rok
Síðasta árið, sem við vorum á
Búðum, fórum við Bæring á trillunni
okkar inn í Stykkishólm. Með okkur
voru tveir farþegar; fullorðinn maður
og dóttir hans. Á leiðinni úteftir
vorum við með nokkra poka af sem-
enti í bátnum og dálítið af girðingar-
staurum, sem maðurinn sem með
okkur var, átti. Þegar við komum
út undir Grundarfjörð er skollið á
sunnan rok. Við vorum komnir lang-
leiðina að klöppunum heima á Búð-
um svo sást vel til okkar. Þá stöðvað-
ist vélin, það kom sjór inn á hana
RÚSTIR húsanna á Búðum standa enn og kemur Soffanías þar stundum til að rifja upp gamlar minningar.
var nóg að borða. Byssan bjargaði
þessu alveg, því þá gátum við alltaf
skotið fugl og sel. Þegar við skutum
fyrsta selinn eftir að við fengum
byssuna, vorum við að synda í sjón-
um. Sandurinn er svartur og hitnaði
mikið og við vorum því mikið í sjón-
um. Selurinn var að forvitnast um
okkur þar sem við svömluðum í sjón-
um. Bæring, sem er ári eldri en ég,
hafði meira byssuleyfi en ég, sem
var bara aðstoðarskytta. Hann sótti
byssuna og ég sagði honum að leggja
hana á öxlina á mér til að fá stuðn-
ing vegna þess hve langt væri í sel-
inn. Bæi gerði það og steindrap sel-
inn. Ég spurði þá hvort hann vissi
hvers vegna svona vel hefði gengið
að drepa selinn. Hann sagðist bara
hafa miðað vel. „Ekki var það nú
alveg rétt,“ sagði ég þá. „Eg lyfti
öxlinni um leið og þú skauzt og
þess vegna hittir þú.“
Bundu hvalina saman
á sporðinum
Á afmælisdaginn minn, þriðja maí
1935, gerðist það um klukkan 10
um morguninn, að fimm höfrungar
komu æðandi á land og lentu upp í
stórgrýtinu fyrir neðan bæinn hjá
okkur. Okkur var mikill búhnykkur
að þessum hvalreka, en sáum jafn-
framt að þessi björg myndi tapast
út aftur, þegar félli að á ný, yrði
ekkert að gert. Við Bæring, 11 og
12 ára gamlir, sóttum því reipi og
bundum höfrungana, sem voru 5 til
6 metrar að lengd, saman á sporðun-
um svo þeir slyppu síður út. Við
þetta bjástur náði einn höfrungurinn
að vinda vel upp á sig og slá með
sporðinum á mig miðjan svo ég
þeyttist nokkra metra í burtu. Mér
varð þó ekki meint af og við sóttum
svo ljá til að skera hvalina, því nægi-
SYSTKININ á Búðum 1936. Kristín, Bæring,
Soffanías, Guðbjartur og Páll.
HJÓNIN Hulda Vilmundardóttir og Soffanías
Cecilsson í sextugsafmæli hans.