Morgunblaðið - 01.12.1996, Síða 9
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1996 B 9
og hún fékkst ekki í gang aftur.
Okkur rak nú út frá landinu og það
verður úr að við setjum upp dálítil
horn af segli til að sigla undan. En
við höfðum enga útsýn því sjóndeild-
arhringurinn var lokaður af rokgeyf-
unni. Eg tók það ráð að tína út sem-
entspokana til að létta bátinn, en
það tókst ekki betur en svo að það
var lítið annað en bréfið, sem fór
út, því pokarnir voru orðnir svo
blautir. Sementið var því eftir í bátn-
um og reyndum við að moka því út
með austurtroginu og höndunum.
Ég tók líka staurana, sem mynduðu
dálítið háfermi, en eigandanum féll
það ekki og kippti inn þeim sem sem
hann náði-til, þegar þeir runnu aftur
með síðunni. Hann lagði þá svo ofan
á stelpuna sína þar sem hún hnipr-
aði sig saman í skutnum. Við sigld-
um nú áfram með seglbleðiiinn og
stóðum í linnulausum austri til að
halda okkur ofansjávar. Skyndilega
fengum við á okkur stórsjó og vildi
þá farþeginn að við beittum upp í
báruna. Eg benti honum á að það
hefði enga þýðingu, við værum bara
með lítið seglhorn og báturinn myndi
fara flatur undir ölduna. Svo við
renndum undan en sáum þá í botn
og vissum að við hefðum verið að
fara yfir Flangagrunnið. Á þessu
seglhorni komumst við svo áfram
og þegar við eygðum land, vorum
við rétt fyrir framan Akurtraðir. Þar
köstuðum við út dreka og kom þar
svo að bátur, sem hjálpaði okkur
upp.
Systir okkar fór ríðandi frá Búð-
um inn í Grundarfjörð til að ná síma-
sambandi til að reyna að fá báta til
að leita okkar. Bátur, sem hét Örn,
var á snurvoð þarna skammt fyrir
utan Melrakkaey, en þar var skap-
legt veður. Þessi snörpu rok ná sjald-
an langt út, aðeins rétt út fyrir fjörð-
inn. Um borð í Erni var fullorðinn
maður, sem Halldór hét. Hann sagði
að það næði ekki nokkurri átt að
vera ef til vill að stefna í tvísýnu
við að leita að tveimur bölvuðum
strákfíflum. Það væri miklu dýrara
að missa fjögurra manna skipshöfn.
Hann var fljótur að reikna það dæmi,
gamli maðurinnn.
Ég heid að þetta hafí nú mátt
kallast háskaferðalag, en þó fann
ég ekki til neins ótta og þóttist viss
um að við kæmumst heilu og höldnu
undan rokinu.
Prestssonur og ölkær
Reykvíkingur
Mér er minnisstæð ferðin, þegar
við sóttum Þorstein til Reykjavíkur,
en það var fyrsti stóri báturinn, sem
ég var skipstjóri á. Þá var erfitt að
manna fiskibáta, en ég var búinn
að fá tvo menn auk okkar bræðra,
svo við vorum fjórir á. Þar að auki
hafði Halldór, sonur séra Jósefs á
Setbergi, beðið um far heim og var
hann fimmti maðurinn. Einhvern
veginn hafði mér borizt til eyrna að
annar skipvetjinn, sem ég fékk í
Reykjavík, væri talsvert ölkær, svo
þegar við vorum allir komnir um
borð í bátinn með farangur, vildi ég
strax láta úr höfn. Nú höfðu veður-
skeytin boðað norðaustan storm og
snjókomu, svo útlitið var ekki hag-
stætt. En í Reykjavík var þó enn
hið blíðasta veður og ýfulaust sunn-
an við flóann. Engin veðrabrigði
voru sjáanleg, en komið nær kvöldi.
Ég segi við strákana að sjálfsagt sé
að fara, við munum áreiðanlega
komast norður undir Nesið áður en
veðrið versni.
Norður á miðjan Faxaflóa er sama
blíðviðrið og engin breyting sjáanleg.
Ég segi þá við tvo strákana, prests-
soninn og annan Reykvíkinginn, að
nú skuli þeir standa vakt næstu þrjá
tímana, þá verðum við komnir lan-
gleiðina yfir Flóann og í hlé við
Nesið. En ég var rétt sofnaður, þeg-
ar reykvíski skipverjinn kemur niður
með miklu írafári og segir að ég
verði að koma upp strax, það sé
komið vitlaust veður. Ég hélt það
gæti ekki verið, báturinn haggaðist
ekki. Hann sagði það væri alveg
sama, skollið yæri á öskurok og stór-
hríðarbylur. Ég yrði að koma strax,
það væri ábyrgðarlaust að láta hann
og helvítis prestssoninn vera tvo á
vakt í þessu veðri.
Ég beið þá ekki boðanna og hrað-
aði mér upp. Þetta reyndist rétt vera,
það var komið hvítskafningsrok og
norðan dimmviðri. Við vorum norðan
til við miðjan Flóa og það tók 18
tíma að komast upp undir Nesið.
Við lentum þar undir Búðahraun og
lágum þar í vitlausu veðri í einn
sólarhring. Þá lægði storminn dálítið
svo við léttum og héldum áfram fyr-
ir Jökul. Hásetinn minn úr Reykja-
vík, sem frekar mundi hafa kosið
að sitja heima yfir ölkollunni en
standa í þessum stórræðum, hafði á
orði að það væri hryllilegt að vera
að beijast áfram á svona smáskel á
sama tíma og fjöldi stórra síldar-
skipa lægi í landvari sunnan undir
vegna veðurs. Okkur miðaði áfram,
en hægt að vísu. Þá gerðist það ein-
kennilega atvik, að til Grundarfjarð-
ar og Stykkishólms barst sú frétt
að frá Sandi hefði sézt bátur á sigl-
ingu inn með Nesinu. í Ólafsvík töldu
menn sig líka hafa séð bátinn, en
þá hafði gengið dimmt él yfir og
eftir það sást hann ekki meir. Litlu
seinna var farið að reka á land
ýmislegt, sem menn töldu að vera
mundi brak úr bát. Þessi frétt olli
miklum óróa hér heima og nærri lá
að menn yrðu undrandi, þegar okkur
bar að landi og ekkert reyndist að.
Við hrepptum að vísu versta veður,
en hvorki farviður né bátur hafði
orðið fyrir skemmdum. Systir mín,
sem var búsett í Stykkishólmi, var
þess fullviss að við værum ekki leng-
ur ofansjávar.
Sjór upp í hné
í bestikkinu
Ekki get ég sagt að ég hafí lent
í háska. Maður lenti þó oft í mjög
vondum veðrum og tvísýnu í miklum
brotum, en ekki þeim háska, sem
telja mætti til lífshættu. Menn
harðna við hveija raun. Þegar ég
var á Grundfirðingi nýjum 1957,
vorum við að draga línu. Við vorum
einskipa á sjó, sóttum kannski eitt-
hvað fastar en vera bar. Við vorum
að andæfa við baujuna, þegar bauju-
maðurinn kallar og segir mér að
koma, það hafi komið brot á bátinn
og brotið hann. Báturinn hafði ekki
hreyfst mikið svo ég var ekkert að
flýta mér, en þegar ég stökk fram
úr var sjór í bestikkinu upp undir
hné og það bunaði niður í káetuna
að aftanverðu. Vélstjórinn hafði ver-
ið fljótur upp, því öll lunningin öðrum
megin hafði brotnað og opnast niður
með styttunum og þar bunaði sjórinn
niður í kojuna hans. Við settum all-
ar dælur í gang og handdældum líka.
Allar stytturnar og lunningin stjórn-
borðsmegin voru farnar á um fjög-
urra metra svæði meðfram stýris-
húskappa. Við drifum í því að taka
segl og negla það yfir styttubrotin,
tókum allt smjörlíki og smjör, sem
við áttum til og mökuðum í þetta
og reyndum að loka þessu eins og
hægt var, þannig að dælurnar hefðu
við. Svo strengdum við þijá kaðla í
skarðið. Síðan drógum við alla línuna
og fiskuðum svona venjulega. Á
meðan kom aldrei sá sjór á bátinn
að það skipti máli.
Síðan var ætlunin að panta við-
gerð inni í Stykkishólmi, en þegar
við ætluðum að keyra þangað inn
gekk ekkert því dælurnar höfðu þá
ekki við. Ég ákvað því að hætta við
og setti á lens fyrir Jökul, því þá lak
mikið minna. Við pöntuðum svo við-
gerð í Slippnum í Reykjavík og ég
sagði þeim að ég vildi fá þetta gert
á einum sólarhring. Það væri ekki
meiri vinna en það. Þeir hefðu teikn-
ingu af bátnum og gætu smíðað all-
ar stytturnar og haft þær tilbúnar
til að reka í. Þeir voru á því að þetta
væri hægt. Bjóðin voru tekin í land
og ég lét beita línuna í Reykjavík
og Ingvar Vilhjálmsson tók fiskinn.
Eftir 18 tíma var viðgerð lokið
og við tókum bjóðin og keyrðum
vestur undir Jökul og lögðum þar.
Þá var veðrið ekki gengið betur nið-
ur en svo, að það var enginn bátur
á sjó. Við fengum því einn aukaróð-
ur út úr þessu. Mér þótti viðgerðin
ganga vel fyrir sig og við notuðum
tímann vel. Svona var þetta, vitleys-
an var svo mikil að maður gat ekki
stoppað. í þessu tilfelli hefði kannski
einhver aldrei farið í baujuna eða
skorið á línu eftir að brotið kom.
Mér fannst miklu betra að draga
iínuna til að fá kjark í strákana og
líta bara á þetta sem einstaka báru,
sem það reyndar var. Þetta var bara
einn hnútur, en þeir eru sumir svo
sterkir að sjórinn lemst eins og gijót
á bátana.
• Bókarheiti Soffí, 199 bls.
Höfundur Hjörtur Gíslason.
Utgefandi Hörpuútgáfan.
Leiðbeinandi verð kr. 3280.
Innrásin á Mars
FRÁ Mars
Verður sjálfbær þróun
innan lífhjúps Jarðar
ein af niðurstöðunum
af yfirtöku Mars?
Einar Þorsteinn
veltir þessu fyrir í
Veraldarvafstri sínu.
FÁTT hefur nú nýverið vak-
ið meiri opinbera tjáningu
meðal fulltrúa kerfisins
bæði af andlegum og veraldleg-
um toga en ályktanir dregnar
af loftsteini sem fannst á ísbreið-
unni á Suðurskautslandinu fyrir
einum sextán árum.
Ekki minni jarðveija-leiðtogi en
Clinton forseti lét það eftir vís-
indunum og NASA, geimferða-
hernaðar-stofnun Bandaríkj-
anna, að taka að sér að tilkynna
um þann möguleika, að líf hafi
verið á Mars fyrir þremur og
hálfum milljarði ára. Og skyndi-
lega er samfélag vitsmunavera
á Jörðinni hoppandi á öðrum
fæti, þegar svo augljós hlutur
og að líf fylgi efni, sé jafnvel
hluti af því fyrirbæri, fær stuðn-
ing, þótt jafnlélegur sé og gijót-
ið frá Mars.
í hraðri spólun alls þess sem
síðan hefur fyllt vísinda- og
hugmyndfræði dálka jarðar-
fjölmiðlanna er einkum tvennt
sem er þess virði að stilla aftur
yfir á - spilun Það eru þá
fyrst hugleiðingar andlegra
kennimanna um trúarleg áhrif
þessa. Sérstaklega spurningin
um hvaða trúarbrögð fylgi þá
hugsanlegu vitsmunalífi annars
staðar? Með öðrum orðum: Hver
eru hin raunverulegu alheims-
trúarbrögð, ef nokkur?
Hitt er svo sú einfalda en
jarðar-miðlæga skoðun að úr því
að svona mikil umferð loftsteina
er greinilega á milli reikistjarn-
anna geti annar „lífsvæddur"
loftsteinn fyrst hafa farið frá
Jörðu til Mars. Kveikt þar líf,
sem barst síðan aftur hingað?
Og við erum þá aftur lent þægi-
lega á okkar gamla góða núll-
reit í matador-spili tilverunnar.
Á þeim reit sem kirkjuvaldið í
Róm sællar minningar gerði
reyndar Jörðina að miðpunkti
alheims og samdi við sólina um
að snúast umhverfis þá miðju,
a.m.k. í hugum skjólstæðinga
þeirrar sérkennilegu valdastofn-
unar!
í Newsweek 23. september
96 er smellin grein um: Nýlend-
una á Himni, þ.e.a.s. Mars. Þar
er rætt um „neðanjarðar“-hóp
áhugamanna um jarðarvæðingu
reikistjörnunnar Mars. En það
þýðir einmitt að gera lífsskilyrð-
in á henni smátt og smátt sam-
bærileg við þau hér hjá okkur,
í þeim tilgangi að menn flytji
þangað alfarnir. Ekki er víst
hvernig umhverfis- og náttúru-
verndarfólk muni bregðast við
slíkum umhverfisröskunum? En
ef til vill er verndunar-hug-
myndafræði okkar einungis
bundið við egóistísk „heima-hjá-
mér“ sjónarmið?
Hvað sem hugsanlegum ný-
skýringum á þessum viðhorfum
öllum líður þá kemur hugtakið
sjálfbær þróun uppúr kafinu í
þessum umræddu nýlenduskrif-
um. Og það á þann hátt að við
gætum hugsanlega þurft að jarð-
arvæða Jörðina sjálfa, þ.e.a.s. til
baka til þess jafnvægisstigs sem
hún var á áður, t.d. fyrir iðnbylt-
inguna á átjándu öld. Þama er
sem sé lagt til að lífhjúpur Mars
verði eins konar tilrauna-„reitur“
sem við gætum notfært okkur til
þess að kanna hvemig á að koma
á sjálfbærri þróun hér hjá okkur!
En þar sem slík framkvæmd
tæki um 300 ár á Mars er nú
reyndar fremur ólíklegt að það
færi sameiginlegu mannkyni
Jarðar og Mars vel úr hendi.
Nema menn hugsi sér fram-
kvæmdina á eftirfarandi hátt:
Fyrst verði Mars jarðarvæddur
án mistakanna sem hér hafa
þegar verið gerð. Topparnir flytji
síðan þangað (það er jú svo dýrt
að fara í slík ferðalög) rétt áður
en lífhjúpurinn hér er ónýtur.
Þá verði líflaus Jörðin hvfld í
nokkur ár, svona eins og akur
sem hefur fengið of mikið að til-
búnum áburði! En eftir það byij-
að á að jarðarvæða Jörðina frá
núlli, byggt á reynslu Marsbú-
anna (Homo Mars-Sapiens) sem
héti þá reyndar líklega að mar-
svæða Jörðina!!!
En ekki er höfundur nýlendu-
hugmyndarinnar raunar á því
máli að sjálfbær þróun sé neitt
gamanmál sem er vissulega hár-
rétt viðhorf. Vonandi fyrirgefur
hann notkunina á því tilefni
nýrra viðmiðana sem hér býðst
og afhjúpar í leiðinni innstu gerð
okkar manneskjanna af mis-
kunnarleysi.- En hér gefst
vissulega einnig tilefni til þess
að ræða um hvað hin þekktu en
óskiljanlegu orð SJALFBÆR
ÞRÓUN snúast í raun. Því ekki
er víst að lesandinn geri sér neina
grein fyrir því hve vítt þetta
hugtak er?
Höfundurinn segir: „Tilvera
mannkynsins á Jörðinni er að
sjálfsögðu einnig langtímaverk-
efni og það er þýðingarmikið að
muna hvers vegna svo er. Fólk
mun einnig sem nú lifa hér eftir
500 ár og það verða allt skyld-
menni okkar. Þessi fjarlægu böm
okkar eiga skilið að fá afhenta
lífræna Jörð sem þau þurfa einn-
ig á sinn hátt að fara gætilega
með. Vegna þeirra þurfum við
að gera áætlun um sjálfbært líf
hér á Jörðinni."
En hvað þýðir þá sjálfbært líf?
Það þýðir ekki bara flokkun á
rusli eða gerð safnhauga. Eða
einhver vandamál landbúnaðar
eða sjávarútvegs. Það tengist
ÖLLUM gerðum okkar innan líf-
hjúps Jarðarinnar. Einkum þeim
sem snerta notkun á nútíma-
tækni. Þar sem að jafnvel ein-
földustu framkvæmdir okkar
eins og til dæmis að aka bíl,
hafa hver fyrir sig lítil áhrif. En
ef þær eru endurteknar nógu oft
og af nógu miklum mannijölda
geta allar þær mörgu sundurleitu
og að því er virðist saklausu
framkvæmdir orðið mannkyninu
að fjörtjóni. Og það er engin ein
„pilla" eða einföld tæknilausn
megnug þess að breyta þessu
ástandi, því miður.
Eitt augljóst dæmi er ófijó-
semin. Það er orðið ljóst að nokk-
ur efni í kringum okkur eða sem
við tökum inn og teljum skað-
laus, geta hægt og hægt, til
dæmis á 100 árum, gert mann-
kynið allt óftjósamt. Þá er stutt
í lokin. Þetta getur litið ótrúlega
út í ljósi offjölgunar mannkyns,
en stutt er öfganna á milli.
Okkur er því skylt að kynna
okkur þessi mál. Já, gera þau
að sjálfsögðu kennsluefni í skól-
um okkar. Hér er áríðandi mál
á ferðinni, iíka fyrir valdakerfi
íslensks þjóðfélags. Hvenær
megum við vænta þess konar
forgangs- eða „gælu- verkefna"?
Blað allra landsmanna!
- kjarni málsinv!