Morgunblaðið - 03.12.1996, Blaðsíða 1
Ljóð er oðferð til að muna Árni Ibsen 2/ Eins konar landnám Guómundur Andri 3/ Líkamanum hleypt inn
Pushkin og Súsanna 4/ Raddir góóra bóka Ísiendingasögur 4-5 Jénas Þorbjarnarson Geróur Kristný
Bjarni Bjarnason Andri Snær 6-7/ Ný skáldsaga Ishiguros 8/
MENNING
LISTIR
ÞIÓÐFRÆÐI
BÆKUR
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1996
B
BLAÐ
Hneigðir og duldir
í bókum dagsins
Ýmsar hneigðir og duldir koma upp á yfír-
borð íslenskra bókmennta í jólaflóðinu miðju.
Þröstur Helgason skoðaði tilvitnanir á
fremstu síðu, unga höfunda á bás, ævisögur
látinna og hina feminísku flóðbylgju.
✓ #.
ÞAÐ felst ákveðið lítillæti i því að vitna til
óþekktari skáldanna og- einnig svolítill
frumleiki. Hver hefði til dæmis búist við
því að Hrafn Jökulsson ætti eftir að verða
efni í tilvitnun á fremstu síðu skáldsögn.
Nýjar bækur
• VERÖLDIN e r leiksvið, orð-
snilld Shakespeares í úrvali Helga
Hálfdanarsonar, er komin út.
Enska leikskáldinu William
Shakespeare var ekkert mannlegt
óviðkomandi. í þessari bók hefur
þýðandi hans á íslensku, Helgi
Hálfdanarson, tekið saman fræg-
ustu ummæli skáldjöfursins um
ástina, fegurðina, konurnar og
skáldin svo dæmi séu tekin. Þetta
er uppsláttarrit með tilvitnunum
þar sem viðfangsefnunum er rað-
að niður í stafrófsröð.
Útgefandi erMál ogmenning.
Veröldin er leiksvið er 248 bls.,
unnin í Prentsmiðjunni Odda hf.
Kápumynd hannnði Kristín Ragna
Gunnarsdóttir. Verð bókarinnar
er 2.480 kr.
• GILGAMESKVIÐA er í þýð-
ingu Stefáns Steinssonar, en kvið-
an er einn elsti bókmenntatexti
mannkynsins.
Gilgameskviða greinir frá afrek-
um nafntogaðs hetjukonungs í Me-
sópótamíu hinni fornu. Hún er full
af ævintýrum og samfundum við
einkennilegar verur, guði jafnt sem
menn. Höfuðstef kviðunnar eru þó
mannleg samskipti og tilfinningar.
„Stefin eru með fornu, mesópóta-
mísku sniði en búa þó yfir innileik
sem snertir lesandann enn, meira
en þijú þúsund árum síðar,“ segir
í kynningu.
Stefán Steinsson hefur um ára-
bil unnið að þessari þýðingu og
hann fylgir henni úr hlaði með ítar-
legum formála um tilurð og varð-
veisju kviðunnar.
Ú tgefandi er Mál og menning.
Gilgameskviða er 220 bls., unnin í
Prentsmiðjunni Odda hf. Verð:
2.480 kr.
NÚ VIRÐIST enginn rithöf-
undur vera maður með
mönnum nema byrja bók
á tilvitnun, jafnvel fleiri
en einni. Guðmundur Andri Thors-
son vitnar bæði til Steins Steinars
og Williams Blake í íslandsförinni
og Bragi Ólafsson hefur bæði
Gottfried Benn og Tim Krabbé
fremsta í Nöfnunum á útidyrahurð-
inni. Einar Kárason vitnar til Hall-
dórs Laxness en hann hefur senni-
lega verið hvað vinsælastur á
fremstu síðum bóka undanfarin ár,
slagar að minnsta kosti hátt upp í
Biblíuna. Einar Örn Gunnarsson tek-
ur klausu upp úr Biblíunni í Draug-
asinfóníu sinni. Annars má greina
tvær meginhneigðir í þessum tilvitn-
unum; menn vitna ýmist til lítt
þekktra höfunda - en vafalaust stór-
merkilegra - eða einhverra af höf-
uðpaurunum; hvorttveggja á að vera
til merkis um að höfundur bókarinn-
ar sé víðlesinn og upplýstur.
Það felst ákveðið lítillæti í því
að vitna til óþekktari skáldanna og
einnig svolítill frumleiki. Hver hefði
til dæmis búist við því að Hrafn
Jökulsson ætti eftir að verða efni í
tilvitnun á fremstu síðu skáldsögu;
Vigdís Grímsdóttir kemur okkur á
óvart með þessum hætti fremst í
ástarsögunni Z og fyrir vikið finnst
manni í upphafi lestrar að allt gæti
gerst í þessari bók.
Orð stórskáldanna eiga hins veg-
ar að útvíkka merkingarheim og
skírskotun bókarinnar, gera hana
meiri og merkilegri. Þau eru líka
eins konar viðvörun eða fyrirboði
um að hér sé ekki verið að bera
fram neitt lítilfjörlegt léttmeti; nú
er von á stórtíðindum! Þannig fyllt-
ist maður gríðarlegri eftirvæntingu
þegar maður las orðin úr Hamskipt-
um Kafka áfyrstu síðu Lávarðar
heims eftir Ólaf Jóhann Ólafsson:
„Einn morgun þegar Gregor Samsa
vaknaði heima í rúmi sínu eftir óró-
legar draumfarir, hafði hann breyst
í risavaxna bjöllu." En lávarðurinn
sá náði aldrei að skríða úr skugga
þessa kvikindis.
Hér er ekki rúm til að skoða fleiri
dæmi um tilvitnanir á fremstu síðu
en er þessi íþrótt ekki farin að snú-
ast upp í einhvern hallærisgang?
Ungir höfundar á bás
Ungir höfundar eru áberandi á
bókamarkaðnum fyrir þessi jól,
bæði vegna þess að þeir eru fleiri
nú en oft áður og vegna þess að
þeir hafa sumir verið færðir í áber-
andi búning, verið markaðssettir á
markvissari hátt. Skýrasta dæmið
er útgáfan á þríeykinu hjá Máli og
menningu; Kristjáni B. Jónassyni,
Gerði Kristnýju og Andra Snæ
Magnasyni. Þau mynda flokk, flokk
ungra höfunda, þau eru ný og fersk
eins og búningurinn gefur berlega
til kynna; skærir litir á glansandi
kápu, frumleg mynd af höfundum.
Ætli ungir höfundar séu orðnir
að eins konar bókmenntastofnun
með þessu? Eru þeir orðnir að sér-
stöku bókmenntalegu fyrirbæri sem
hér eftir verður tekið út úr, haft
sér? Og skyldi maður þá eiga að
fagna því?
Ævisögur látinna
Bretar eru líklega duglegastir
allra þjóða að skrifa ævisögur lát-
inna manna. Einkum hafa þeir ver-
ið ákafir í rannsóknum sínum á lífi
skálda fyrri tíma, er skemmst að
minnast fjölda bóka sem komu þar
út um ævi Jane Austen á síðasta
ári. Auðvitað eru þessar bækur
misvel unnar og ekki alltaf mark á
þeim takandi en þær vekja iðulega
mjkla athygli og koma umræðu af
stað um þau skáld sem þær fjalla
um.
Hér á landi eru ævisögur einkum
skrifaðar um menn sem eru enn í
fullu fjöri og hafa bækur af þessu
tagi því ekki átt mikið upp á pall-
borðið. í flestum tilvikum hefur
mönnum þótt nægja að fjalla um
ævi og verk höfunda í formálum
að kvæðasöfnum eða af öðrum við-
líka tilefnum. Þær bækur sem þó
hafa komið út hafa allar verið mjög
vandaðar og miklar um sig; sem
dæmi má nefna Steingrím Thor-
steinsson eftir Hannes Pétursson,
Skáldið sem sólin kyssti eftir Silju
Aðalsteinsdóttur um Guðmund Böð-
varsson og Væringinn mikli eftir
Gils Guðmundsson um Einar Bene-
diktsson. Allar eru þessar bækur
skemmtilegar aflestrar þótt þær búi
kannski ekki yfir áræðni breskra
systra sinna. En þær mættu verða
öðrum hvatning til að fylgja í kjöl-
farið.
Feminíska flóðbylgjan
Flóðbylgja rita um feminísk fræði
skellur nú á landinu. Loksins, loks-
ins!, segja sumir. Aðrir snúa sér
undan og láta sem ekkert sé. Stærst
þessara rita er Litteratur og kjonn
i Norden sem inniheldur fyrirlestra
frá tuttugustu IASS-ráðstefnunni
sem haldin var hér á landi árið
1994 og er ritstýrt af Helgu Kress.
Bók Dagnýjar Kristjánsdóttur,
Kona verður til, er fyrsta doktorsrit-
gerðin um íslenskar kvennabók-
menntir og má vænta mikils af
henni. í henni er fjallað um skáld-
sögur Ragnheiðar Jónsdóttur fyrir
fullorðna og dregnar inn í umræð-
una kenningar um kynmenningu,
sálgreiningu og sögu. Konur og
kristsmenn nefnist svo safn erinda
kvenna um sögu, guðfræði, bók-
menntir, félagsfræði og fleira. Síð-
ast en ekki síst skal nefnd bók
Helgu Kress, Fyrir dyrum fóstru,
sem er safn sjö greina frá árunum
1977-1996 um konur og kynferði í
íslenskum fornbókmenntum.
Þetta eru miklir doðrantar og
verður gaman að sjá hvar þessi
fræði eru stödd; hvort íslenskir fem-
inistar hafi fundið einhvern sam-
hljóm, hvort þeir hafi komist að því
hvað feminismi er, hvort þeir hafi
bælt einhveijar duldir eða kannski
grafið aðrar úr djúpunum.