Morgunblaðið - 04.12.1996, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 4. DESEMBER 1996 37
Kvennabarátta í kreppu?
TRYGGJA lög jafnan rétt
kvenna og karla? Ætlun mín er að
reifa stuttlega helstu hugmyndir
sem hafa verið uppi á þessu sviði
en þar má einkum greina þrjár
stefnur. í upphafi börðust konur
fyrir formlegu jafnrétti á við karla,
t.a.m. jöfnum kosningarétti. Síðar
var farið að hampa eiginleikum
kvenna og leggja áherslu á það sem
aðgreindi þær frá körlum og sér-
stökum reynsluheimi kvenna. Þær
fóru að grundvalla baráttu sína á
efnislegum rétti kvenna, þ.e. að til
þess að raunverulegt jafnrétti
næðist yrðu lög að taka á því mis-
rétti sem konur væru beittar, ekki
væri nóg að berjast fyrir formlegu
jafnrétti. Það hefði sýnt sig að lög
tryggðu ekki jafnan rétt karla og
kvenna, heldur mismunuðu konum
og hygldu körlum m.a. vegna þess
að þau væru karllæg.
Að undanförnu hefur gætt vax-
andi gagnrýni á þessa „aðgreining-
arstefnu". Því er mótmælt að hægt
sé að álykta út frá sameiginlegri
reynslu kvenna því hún sé ekki til.
Fjöldi kvenna geti aldrei samsamað
sig þeirri kvenímynd sem „reynslu-
heimsfeministarnir" hafi skapað.
Lögð er áhersla á mikilvægi túlkun-
ar og sú skoðun gagnrýnd að lög
séu karllæg þar sem það sé aðeins
túlkun, lög þjóni ekki eða þurfí
ekki að þjóna körlum frekar en
konum, heldur eigi konur að túlka
iögin sér í hag.
Gagnrýnin á
mannréttindakerfið
En hvernig endurspeglast þessar
kenningar í mannréttindaumræð-
unni? Fjöldi karla og kvenna hefur
beint sjónum sínum að mannrétt-
indum sem leið til að rétta hlut
kvenna. Femínistar sem berjast
fyrir formlegum réttindum kvenna
hafa hampað samningi Sameinuðu
þjóðanna um afnám allrar mismun-
unar gagnvart konum frá 1979 sem
þær telja mikilvægan til þess. Aðr-
ir segja mannréttindakerfið karl-
lægt, það hafi orðið til fyrir tilstilli
karla og þróast í veröld karla og
þurfi því heildarendurskoðunar við
til þess að það geti mætt þörfum
kvenna. Þannig gangi fyrrnefndur
samningur Sameinuðu þjóðanna út
á afnám allrar mismununar gagn-
vart konum í skilningi karla og
gefi því litla vísbendingu um hvað
gætu verið kvenréttindi. En þessar
skoðanir hafa svo aftur verið gagn-
rýndar fyrir að vera eingöngu sjón-
armið ákveðins hóps kvenna, þ.e.
hinnar dæmigerðu hvítu, mennt-
uðu, vestrænu, millistéttarkonu en
ekki tekið mikið tillit til fjölbreyti-
leika kvenna.
Hins vegar má spyija hvort rétt
sé að krefjast sérstakra réttinda í
alþjóðalögum eins og þar sem
gengið er út frá kúgun kvenna sem
sammannlegu vanda-
máli. Með kvenna-
samningum var at-
hyglinni beint að rétt-
indum kvenna og því
misrétti sem þær hafa
verið beittar og sem
slíkur var hann konum
mikils virði. Nú 17
árum síðar vakna hins
vegar spurningar um
mikilvægi hans í jafn-
réttisbaráttunni. T.d.
má spyrja hvort
kvennasamningurinn
endurspegli einungis
undirokun kvenna með
því að gera réttindi
þeirra að eins konar
málamiðlun með óskýru orðalagi
án þess að vera nokkurt framfara-
spor þeim til handa? Ég held því
ekki fram að samningurinn vinni
gegn konum en vil þó nefna tvö
dæmi af mörgum um veikleika
hans. í alþjóðasáttmála um borg-
araleg og stjórnmálaleg réttindi frá
1966 segir t.a.m. í 3. gr. að ríkjum
beri að tryggja jafnrétti karla og
kvenna til þeirra réttinda sem upp
eru talin í samningnum, m.a. rétt-
inn til að kjósa í 25. gr. samnings-
ins. í 7. gr. kvennasamningsins
segir aftur á móti að ríki skuli
gera allar viðeigandi ráðstafanir til
að afnema mismunun gagnvart
konum í opinberu lífí og stjóm-
málalífi, og sérstaklega tryggja
konum til jafns við karla réttinn
til að kjósa. Sé orðalag
kvennasamningsins
borið saman við orða-
lag samnings um af-
nám alls kynþáttamis-
réttis frá 1966 má
glöggt sjá að orðalag
hins síðamefnda er
mun afdráttarlausara.
T.a.m. segir í 5. gr.
hans að aðildarríkin
skuli tryggja rétt allra
til vinnu án nokkurrar
mismununar. Aftur á
móti segir í 11. gr.
kvennasamningsins að
aðildarríkin skuli gera
allar viðeigandi ráð-
stafanir til að tryggja
jafnrétti karla og kvenna, einkum
réttinn til vinnu. Því má óneitan-
lega spyija, hvers vegna beijast
konur ekki fyrir rétti sínum á
grundvelli þessara svonefndu
„stóru“ mannréttindasáttmála?
Kvennabarátta í kreppu
Fjöldi karla og kvenna hefur
ekki fundið sér farveg innan
kvennabaráttunnar. Sjá má veik-
burða tilraunir í íslenskri pólitík til
að grundvalla réttindabaráttu
kvenna á fjölbreytileika þeirrra. Sú
tilraun fellur þó um sjálfa sig ef
ekki ganga aðrir fram fyrir skjöldu
en fulltrúar þeirra stjómmálaskoð-
ana sem grundvallaðar eru á frum-
stæðri einstaklingshyggju. Sett er
samasemmerki milli fjölbreytileika
Fjöldi karla og kvenna,
segir Ragnheiður
Elfa Þorsteinsdóttir,
hefur ekki fundið
sér farveg innan
kvennabaráttunnar.
kvenna og frelsi einstaklingsins en
í þeim leik eru konur óhjákvæmi-
lega dæmdar úr leik því misréttið
sem konur eru beittar er falið að
baki slagorðinu um frelsi einstakl-
ingsins.
Kvennabarátta sem byggir á
eðlislægum mismun karla og
kvenna á hiklaust undir högg að
sækja vegna þeirrar afstæðis-
hyggju sem nú er ríkjandi. Því verð-
um við að staldra við og spyija
okkur hvort æskilegt sé að halda
baráttunni áfram með það að leið-
arljósi að skapa ákveðna kvení-
mynd ólíka körlum. Það þjónar
a.m.k. ekki tilgangi að efna til
skoðanakönnunar um eðli karla og
eðli kvenna þar sem spurningamar
fela í sér svörin og gera ekkert
annað en að endurspegla og við-
halda viðteknum hugmyndum um
kynin og hlutverk þeirra. Hvað lög
varðar er ljóst að þau tryggja kon-
um nú þegar formlegt jafnrétti. Því
verðum við líka að spyija okkur
hvort rétt sé að halda kvennabar-
Ragnheiður Elfa
Þorsteinsdóttir
Halló, jafnrétti
Framsóknarmenn
héldu glæsilegt flokks-
þing nú fyrir
skemmstu. Flokks-
þingið markaði tíma-
mót í tvennum skiln-
ingi, áttatíu ára far-
sælt starf að baki og
á þinginu var mörkuð
stefna til móts við
framtíðina.
Hlutur kvenna í
flokknum hefur vaxið
á undanfömum ámm
og nú samþykkti
flokksþingið jafn-
réttisáætlun fyrir árin
1996-2000. Með sam-
þykkt tillögunnar hef-
ur Framsóknarflokkurinn, fyrstur
íslenskra stjómmálaflokka, mótað
sér markvissa stefnu í jafnréttis-
málum.
Innan Framsóknarflokksins hafa
konur átt greiða leið til að koma
skoðunum sínum á framfæri, segja
má að samþykkt jafnréttisáætlun-
arinnar sé eðlilegt
framhald af viðhorfum
flokksmanna, þ.e. að
leita þurfi allra til-
tækra ráða til að virkja
konur til ábyrgðar-
starfa fyrir flokkinn
og fyrir land og þjóð.
Til að fylgja eftir
jafnréttisáætlun
Framsóknarflokksins
verður skipuð sérstök
jafnréttisnefnd þar
sem verða fulltrúar frá
Landssambandi fram-
sóknarkvenna, Sam-
bandi ungra framsókn-
armanna, þingflokki
auk framkvæmda-
stjóra flokksins.
Þá skal á vegum flokksins starfa
jafnréttisráðgjafí sem heyrir undir
framkvæmdastjórn, hann mun
verða flokksfélögum, kjördæmis-
ráðum, þingflokki og félagsmönn-
um öllum til ráðgjafar í jafnréttis-
málum.
Elín R.
Líndal
Með jafnréttisáætlun
Framsóknarflokksins
sýnir hann, að mati
Elínar R. Líndal, skiln-
ing sinn á samtímanum.
Þá er kjördæmissamböndum
gert að skila upplýsingum til jafn-
réttisnefndar um hvernig þau og
flokksfélögin ætli að ná markmið-
um jafnréttisáætlunarinnar 1996-
2000, en flokkurinn hefur sett sér
það markmið að aldamótaárið verði
hvorki hlutur karla né kvenna í
starfi á vegum flokksins lakari en
40%. Við skipan í nefndir, starfs-
hópa og stjórnir á vegum flokksins
skal við það miðað að hlutur kynj-
anna sé sem jafnastur.
Við röðun á framboðslista skal
beita aðferðum sem tryggja það
að hlutur kynjanna verði sem jafn-
astur í fulltrúatölu á Alþingi og í
sveitarstjómum. Þá er og ráðgert
að upplýsingar verði reglulega
kynntar um hlutfall kynjanna í
stofnunum flokksins, Alþingi, ráðu-
áttunni áfram á grundvelli rétt-
indabaráttu þrátt fyrir að það hafí
verið mikilvægt í upphafí hennar.
Hinn virti breski fræðimaður, Carol
Smart, fullyrðir t.a.m. að það að
krefjast sérstakra réttinda til
handa konum kunni jafnvel að
vinna gegn þeim, sérstaklega þegar
um er að ræða réttindi sem ekki
hafa átt sér hliðstæðu. í raun gaeti
það viðhaldið kúgun kvenna. Ég
get tekið undir þessi sjónarmið af
þeirri ástæðu einni að meðan enn
er ekki farið að þeim lögum sem
hafa verið sett um jafnrétti kynj-
anna kann að vera til lítils að setja
lög er varða sérréttindi til handa
konum til að ná fram jafnrétti og
leggja allt sitt traust á þess háttar
úrræði. Slík löggjöf hefur varla' ~
nokkra þýðingu aðra en að endur-
spegla stöðu kvenna. Dæmi um það
er löggjöf um jákvæða mismunun
sem hefur aldrei verið beitt. Annað
dæmi er kvennasáttmáli Samein-
uðu þjóðanna sem minnst var á hér
áðan en leiða má rök að því að
hann veiki réttindi kvenna sem
finna má í hinum stærri og viða-
meiri mannréttindasáttmálum. Því
má nefnilega ekki gleyma að meg-
inreglan um jafnrétti kynjanna er
ein af grundvallarmannréttindum
sem m.a. má finna í íslensku stjórn-
arskránni og öllum helstu alþjóða-
samningum Sameinuðu þjóðanna,
þ. á m. mannréttindayfirlýsing-*^
unni. Ekki dugir þess vegna að
bíða eftir viðhorfsbreytingu. Venju-
lega þarf ekki viðhorfsbreytingu tii
að farið sé að lögum. Nema hvað
varðar jafnrétti kynjanna.
Höfundur er lögfræðingur.
neytum og sveitarstjórnum og
gerður samanburður milli ára.
Lög og reglur Framsókna'K ~
flokksins, kjördæmasambanda og
framsóknarfélaga verða yfírfarin
með það að markmiði að tryggja
jafna þátttöku og stöðu kynjanna.
Jafnframt mun fræðsla um jafn-
réttismál og leiðir til árangurs
verða virkur þáttur í starfí jafnrétt-
isráðgjafans. Jafnréttisnefnd mun
í árslok árið 2000 veita viðurkenn-
ingu þeirri flokksstofnun sem best
hefur staðið sig við framgang áætl-
unarinnar.
Eins og sést á þessu ágripi um
jafnréttisáætlunina hefur Fram-
sóknarflokkurinn sett sér skýr
markmið og markað sér leið til að
ná árangri. Með samþykki áætlurm
arinnar sýndi flokkurinn í verki
skilning sinn á samtímanum, þjóðin
þarf á viðhorfum og þekkingu
beggja kynja að halda til að skapa
réttlátara þjóðfélag með manngildi
í öndvegi.
Höfundur er varaþingm.
Framsóknarflokksins
Norðurlandskjd. vestra og
form. Jafnréttisráðs.