Morgunblaðið - 14.12.1996, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 14. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Tímamótasamningxir
Svargrein
í MORGUNBLAÐINU 11. og 12.
des. sl. birtust greinar eftir þá Pét-
ur Blöndal og Guðmund Gunnars-
son um frumvarp til laga um lífeyr-
isréttindi starfsmanna ríkisins.
Báðir greinarhöfundar ráðast af
alefii gegn frumvarpinu og finna
því allt til foráttu.
Gagnrýni Péturs
Pétur heldur því fram að frum-
varpið leysi ekki vanda lífeyriskerf-
is starfsmanna ríkisins þrátt fyrir
samtímagreiðslur í A-deild vegna
þess að skuldir gamla kerfisins séu
nú yfir 110 milljarðar og vaxandi.
Pétur sér enga lausn „nema að
opinberir starfsmenn sætti sig við
lægri laun vegna góðra lífeyrisrétt-
inda“. Pétur veit að umræddir
starfsmenn ríkisins hafa einmitt
þurft að sætta sig við lægri dag-
vinnulaun en ella til að fjármagna
þessi réttindi. Umsamin kjör hafa
tekið mið af þessu. í frumvarpinu
er einnig gert ráð fyrir að tekjur
lífeyrissjóðsins aukist sérstaklega
um 850 milljónir á ári og aflétt
verði takmörkunum á sjóðsstjórn
að leita öruggrar og hárrar ávöxt-
unar á eignum sjóðsins í framtíð-
inni með sama hætti og aðrir lífeyr-
issjóðir.
Pétur gefur í skyn að stjórn Líf-
eyrissjóðs starfsmanna ríkisins
(LSR) hafí hagað sér óábyrgt, þar
sem tryggingafræðilegar úttektir
hefðu átt að leiða til tillagna henn-
ar um hækkun iðgjalds. Skv. 9. gr.
laga um LSR á stjómin að gera
tillögur „um aðgerðir til að efla
sjóðinn" ef athugun sýnir að fjár-
hagur er ótryggur. Stjórn LSR hef-
ur látið gera tryggingafræðilegar
athuganir, síðast vegna 1995. Þessi
athugun sýnir að LSR á mikið úti-
standandi vegna áfallinna skuld-
bindinga, eða yfir 100 milljarða, en
þessar inneignir eru hjá tryggum
greiðendum, einkum ríkissjóði. Þær
inneignir eru ekki lakar tryggðar
en helstu eignir annarra lífeyris-
sjóða í ríkisverðbréfum. Þrátt fyrir
þetta gerir sjóðsstjórn þá tillögu að
felld verði brott 2. mgr. 25. gr.
gildandi laga sem veitir launagreið-
endum heimild til að draga vaxta-
tekjur frá skyldugreiðslum sinum
til LSR, enda býr enginn annar líf-
eyrissjóður við slíkan sjóðsleka
uppá 750 milljónir á ári. Asakanir
um óábyrga stjórnun eru fráleitar.
Það vekur hins vegar furðu að
tryggingafræðingar eins og Pétur
skuli ekki reikna ábyrgðir launa-
greiðenda á ógjaldfölinum skuld-
bindingum (með ríkisábyrgð) sem
eign!
Pétur heldur því einnig fram að
með frumvarpinu hafi mistekist að
gera lífeyrisréttindi sambærileg.
Þetta er alrangt. Frumvarpið felur
í sér að réttindi ríkisstarfsmanna
munu í framtíðinni byggja á sömu
grundvallarreglum og lífeyrisrétt-
indi í öðrum lífeyrissjóðum, þ.e. á
stigakerfi sem verður fjármagnað
með samtímagreiðslum. Það hefur
áreiðanlega ekki verið trú Péturs
að ríkisstjórnin hafi ætlað að svipta
sjóðfélaga réttindum og jafna rétt-
indi niðrávið. Forsætis- og fjár-
málaráðherrar hafa staðfest opin-
berlega að standa ætti við áunnin
réttindi og ávinnslurétt núverandi
sjóðfélaga og tryggja jafnverðmæt
réttindi í nýju kerfi. Þetta voru
markmiðin og þau hafa náðst.
Ófriðarbál
Guðmundar
Guðmundur Gunnarsson hefur í
frammi ýmsar rangfærslur um efni
frumvarpsins sem vekja furðu.
Hann heldur því t.d. fram að
„kostnaður vegna örorkulífeyris-
tryggingar í nýja lífeyrissjóðnum
mun eftir 3 ár, þegar
réttindi hafa skapast,
vaxa svo að iðgjald það
sem skattgreiðendur
verða að greiða vex iík-
lega úr 11,5% í ríflega
20%. Þessi fullyrðing er
algerlega órökstudd
enda alger firra. Valin-
kunnir tryggingafræð-
ingar hafa lagt á ráðin
um allar forsendur
vegna lífeyrisréttinda
og reiknað áhrif þeirra.
Guðmundur heldur því
einnig fram að makalíf-
eyrir verði betri í nýja
kerfinu en í því gamla.
Þessu er algerlega
öfugt farið. Fullyrðingar Guð-
mundar eru annað hvort byggðar
á mikilli vanþekkingu eða meðvit-
aðri tilraun til að vekja tortryggni
Um hvað snerist eigin-
lega, spyr Birgir Björn
Sigurjónsson, sam-
staða launamanna á síð-
astliðnu vori?
og andúð meðal almennings á
starfsmönnum ríkisins.
Guðmundur segir árslaun opin-
berra starfsmanna ekki lakari en
árslaun annarra launamanna og
þess vegna réttlæti ekkert mismun
í lífeyriskjörum. Réttindi starfs-
manna ríkis hafa byggt á dag-
vinnulaunum en ekki árslaunum.
Dagvinnulaun háskólamanna hjá
ríki eru 30-70% lægri en á almenn-
um markaði. Ýmsir hópar háskóla-
manna, t.d. læknar og verkfræð-
ingar, hafa samið sig undan LSR
og um leið undan því launakerfi
sem gildir fyrir þá sem eru í þessu
lífeyriskerfi. Guð-
mundur þekkir af
eigin raun þann kerf-
isbundna launamun
sem ríkir á milli
þeirra starfsmanna
Pósts og síma sem
eru á launakerfi
BSRB og í LSR og
hinna sem eru t.d. í
Rafiðnaðarsambandi
íslands og Lífeyris-
sjóði rafiðnaðar-
manna.
Þetta með launa-
samanburðinn er þó
ekki áhugavert í
sjálfu sér heldur hitt
að Guðmundur viður-
kennir ekki rétt stéttarfélaga opin-
berra starfsmanna til að gera sjálf-
stæðan kjarasamning um launa-
og lífeyriskjör. Hann segir frum-
varpið brot á jafnræðisreglu án
frekari útskýringa. Sennilega
meinar hann að stéttarfélög ríkis-
starfsmanna í BSRB og BHM og
vinnuveitendur megi ekki gera kja-
rasamning um annað en það sem
býðst öðrum stéttarfélögum, þ.e.
aðildarfélögum ASÍ. Ef þetta er
rétt skilið, þá er krafa Guðmundar
sú, að ríkinu og jafnvel öðrum
vinnuveitendum beri nú skylda til
að verða við kröfum stéttarfélaga
innan ASÍ um aukin lífeyrisréttindi
gegn tilsvarandi lækkun launa.
Þetta kann að hljóma sanngjarnt
en fæli í sér mikla skerðingu á
samningsrétti vinnuveitenda (sem
mér er ósárt um). Aðalatriðið er
þó að þessi hugmyndafræði á sér
enga stoð í jafnræðisregiu (stjórn-
arskrár).
Ef til vill meinar hann hitt að
frumvarpið takmarki kjarasamn-
ingsbundna aðild að nýja kerfinu við
tilgreind heildarsamtök. Skv. samn-
ingi BHM, BSRB og KÍ við fjármála-
ráðherra fá þeir sjálfvirka aðild að
Birgir Björn
Sigurjónsson
Menntagyðja í sárum
MIKIÐ má nú á
ganga til þess að þeir
sem orðnir eru út úr
heiminum verði fyrir
ónæði af veraldar-
vafstrinu.
Einn daginn hrökk
ég upp við að íslend-
ingar höfðu vikum
saman ekki um annað
rætt en þau uggvæn-
legu tíðindi að nú var
svo komið að gáfað-
asta þjóð í heimi var
í hópi þeirra stærð-
fræðifávita sem ekki
geta lagt saman tvo
og tvo. Þjóðarsáiin
tók þegar að greina
vandann:
a) Var skólakerfíð svo vitlaust
að ekkert varð af því numið?
b) Voru kennararnir svo vitlaus-
ir að þeir gátu ekkert kennt?
c) Voru gáfuðustu börn í heimi
Fylgstu meb í
Kaupmannahöfn
-kjarni málsins!
svo vitlaus að þau gátu
ekkert lært?
Gæðastjórnun
Ýmsir landstólpar og
forstjórar urðu
áhyggjufullir enda
hafði þeim ekki orðið
ágengt sem skyldi við
að koma á fót einka-
skólum fyrir börn sín á
kostnað ríkisins. En
þeir vissu svarið. Innan
skólakerfisins þurfti að
koma á gæðastjórnun.
Stilla það eins og leiser-
byssu með geiglaust
skot beint inn í æð
framtíðarinnar. Þetta
var einfaldlega það sem þeir gerðu
í sínum fyrirtækjum og sýndi alls
staðar frábæran árangur nema á
skattskýrslum.
Snjallræði, en ...
Gæðastjórnun er snjallræði
ef..:
a) Fyrirtækið getur haft eins
lengi opið og keppinautarnir (helst
líka á sunnudögum).
b) Fyrirtækið getur borgað það
rífleg laun að jafngott starfsfólk
fáist og keppinautarnir hafa (helst
betra).
Kjarvalsstaðir
Bækur, kort, plaggöt, gjafavörur.
Opið daglega frá kl. 10-18.
Menntagyðjan býr við
köld atlot, segir Krist-
ján J. Gunnarsson, og
er send sem þurfalingur
í misjafnar vistir sveit-
arfélaganna.
Gæðastjórnun er nefnilega eins
og öll önnur kerfi, - þar á meðal
skólakerfi, - einungis prump og
húmbúkk ef ekki eru fyrir hendi
starfskraftar sem færir eru um
framkvæmd hennar.
Verkefni fyrir úreldingarsjóð
Skólakerfi er eins og skip á regin-
hafí. Sé stefnan ekki stöðugt leið-
rétt með hliðsjón af veðri og vindum,
sjólagi og afdrift, mun þar að koma
að skipið sigli í strand.
En auðvitað þarf útgerðin að búa
skipið sæmilega að siglingatækjum
og kosta því til að ráða færa áhöfn
sem kann að taka réttan pól í hæð-
ina.
Þetta er afskaplega einfalt og
vandalaust og kostar ekkert, - nema
peninga.
Gæti ekki úreidingarsjóður, - sem
alltaf er að sökkva því úrelta og
kaupa nýtt í staðinn, fimmtíu pró-
sent stærra og afkastameira en vera
þyrfti, - gæti ekki þessi ágæti sjóð-
ur tekið að sér þetta verkefni?
Útgerð skólaskipsins
Úthald (þ.e. fjöldi sóknarára
mældur í kennslustundum) ís-
lenskra grunnskólanema getur
orðið allt að tveimur til þremur
árum styttra en gerist og gengur
hjá miður gáfuðum þjóðum, - eins
Krislján J.
Gunnarsson.
og t.d. þessum Singapaurum sem
virðast læra vel þótt lengi séu þeir
að því.
Þetta getum við staðreynt með-
an við ennþá eigum fáeina stærð-
fræðinga sem færir eru um að
leggja saman vikustundafjölda í
aldursflokkum barna- og unglinga-
skóla (grunnskóla) með skírskotun
til fjölda kennsludaga á skólaárinu
og bera saman við hliðstæður er-
lendis. En auðvitað dettur fæstum
í hug að tímalengdin (og tímafjöld-
inn) skipti nokkru máli þegar í
hlut eiga okkar súpergáfuðu
undrabörn. Þvert á móti hafa
landsfeður okkar ár eftir ár við
afgreiðslu fjárlaga nartað í hung-
urlús vesællar námsskrár til að
klípa eina kennslustundina úr þess-
ari námsgreininni, aðra úr hinni.
Og þá er nú ekki síðri viðurgern-
ingurinn við áhöfnina. Byrjunar-
laun íslenskra grunnskólakennara
eru eitthvað yfir 70 þúsund krónur
á mánuði og snöggtum hærri en
fátækrastyrkur í Reykjavík. Hins
vegar væri ógerningur fyrir þá
máttar- stóipa þjóðfélagsins sem
hafa um eða yfir milljón krónur í
mánaðarlaun að merkja að þar
væri nokkur munur á.
Og svo eru gagnrýnendur skóla-
kerfisins aldeilis undrandi yfir að
fólk með háskólamenntun í stærð-
fræði skuli ekki flykkjast í grunn-
skólana til að kenna, þegar það
getur fengið þreföld kennaralaun
við störf í tölvu- og viðskiptafræð-
um hjá fyrirtækjum úti í bæ. Hug-
sjón heilags Frans um veraldlega
fátækt er slök söluvara nú til dags.
Samt er það nú svo að þó að
kennarar teljist ekki til þeirrar
frumskógarelítu þjóðfélagsins sem
færust er um að bjarga sér með
kjafti og klóm þá er þetta fólk
furðu útsjónarsamt við að hafa til
hnífs og skeiðar. Vinna við eftirm-
iðdags- skúringar er stöðugt að
verða algengari að ógleymdri
sjóðnum sem eru í stéttarfélögum
innan þessara samtaka sem hafa
kjarasamningsbundna aðild við
vinnuveitendur að sjóðnum. Einstök-
um aðildarfélögum verður einnig
heimilt að semja sig út úr sjóðnum
í kjarasamningi. Ekki er ljóst hvort
nokkur vinnuveitandi annar en ríki
vilji semja við aðildarfélög BHM um
aðild að þessum sjóði; það þarf vissu-
lega tvo til. Lífeyrissjóðir á almenn-
um vinnumarkaði byggjast á kjara-
samningum stéttarfélaga. Með
frumvarpinu er verið að tryggja
sams konar réttarstöðu stéttarfélaga
innan BHM, BSRB og KÍ eins og
almennt gildir á almennum vinnu-
markaði. I því felst að komið er á
jafnræði sem ekki var fyrir hendi.
Guðmundur virðist ekki muna
eftir því að öll heildarsamtök stétt-
arfélaga sneru bökum saman á síð-
astliðnu vori til að veijast árásum
á réttindi launafólks, þar með töldu
skerðingarfrumvarpi um LSR. Nú,
þegar liggur fyrir frumvarp um líf-
eyrisréttindin, sem felur í sér
óskert verðmæti á iífeyrisréttind-
um starfsmanna ríkisins, þá gleðst
hann ekki með þeim heldur myndar
bandalag með vinnuveitendum
gegn frumvarpinu.
Lokaorð
Það vekur furðu að Pétur sem
er einn af höfundum þeirrar hug-
myndafræði að mynda beri sjóði
um lífeyrissparnað landsmanna
skuli ekki skilja meginefni tíma-
mótasamnings fjármálaráðherra
og samtaka opinberra starfs-
manna. Hitt er fremur sorglegt að
Guðmundur sem einn af forystu-
mönnum stéttarfélaga í landinu
skuli veitast að kjarasamningi
stéttarfélaga opinberra starfs-
manna um lífeyrisréttindi sem fel-
ur aðeins í sér varnarsigur um
óskert heildarverðmæti á lífeyris-
kjörum félagsmanna. Um hvað
snerist eiginlega samstaða launa-
manna á síðastliðnu vori?
Höfundur er framkvæmdastjóri
Bandalags háskólamanna.
sjoppuafgreiðslu á kvöldin.
Og það litla sem fæst fyrir þess-
ar kennslustundir að morgninum
er líka ofurlítil uppbót á launin.
Ekki veit ég hvort forstjórarnir
í gæðastjórnuninni væru ánægðir
með að starfsfólk þeirra byggi við
slíkan kost. Eða hvort þeir myndu
þá búast við að fyrirtæki þeirra
skiluðu hámarksafköstum.
Að gera eða gera ekki
Vitur maður hefur sagt að sá
geri ekkert af sér sem aldrei gerir
neitt. Þó eru það afstæð sannindi
eins og fleira.
í menntamálum hafa landsfeður
langtímum saman haft tilhneig-
ingu til að líta á þetta sem megin-
reglu, ef undan er skilið lofsvert
steinsteypuframlag þeirra til
skólabygginga er af sér getur
glæstar, en stundum svolítið inn-
antómar, menntahallir sem kjós-
endur komast ekki hjá að taka
eftir. Umfram það vilja peningar
til menntamála oft verða af skorn-
um skammti eftir að búið er að
þurrmjólka ríkissjóð til atkvæða-
kaupa og offjárfestinga.
Ráðamenn og almúgi verða að
gera sér grein fyrir að orðin ein
og sér hrökkva skammt, hversu
fallega sem þau eiga að lýsa fyrir-
myndar námsskránni eða allra nýj-
ustu skólaspekinni, - fögur orð
draga skammt ef athöfn fylgir ekki.
Það er þess vegna sem þjóðin hefur
núna vaknað við vondan draum.
Menntagyðjan
Hvers vegna skyldi íslenska
menntagyðjan vera svona döpur?
Þykja henni það köld atlot að vera
send eins og þurfalingur í misjafn-
ar vistir sveitarféiaganna? Er hana
farið að gruna að aðrar dísir hafi
verið landsfeðrum kærari en hún?
Höfundur er fyrrverandi
fræðslusljóri.