Morgunblaðið - 15.12.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Mínningar
í ótæka tíð
Allt gengur svo hratt fyrír sig að stjómmála-
menn mega ekki vera að því að bíða þar til
sagan er orðin saga, heldur segja söguna,
meðan hún er enn að gerast. Sigrún Davíðs-
dóttir fræddist um stjómmál af lestri
tveggja nýrra danskra bóka af þessu tagí
o g komst einnig að því að fæstir stjómmála-
menn geta keypt sér súkkulaði hjálparlaust.
ÉR ÁÐUR fyn- urðu
stjómmálamenn ekki
ráðherrar og flokksfor-
menn fyrr en þeir voru
komnir yfir miðjan aldur og sátu
þá lengi. Þegar þeir voru komnir
með annan eða báða fætur í gröfína
voru ævisögur eða sjálfsævisögur
skrifaðar til að styrkja hinn óbrot-
gjama minnisvarða. Nú á dögum
verða menn hins vegar ráðherrar
og flokksformenn á unga aldri og
fara að segja sögu sína meðan hún
er enn að gerast. Þannig er það
að minnsta kosti í Danmörku, þar
sem tvær jólabókanna eru um eða
eftir stjómmálamenn í fullu fjöri.
Mennimir tveir em býsna ólíkir og
það eru bækumar líka.
Tveir blaðamenn hafa skrifað
bók um Niels Helveg Petersen
utanríkisráðherra, Niels Helveg
Petersen - manden og magten.
Efnið fengu þeir meðal annars frá
viðfangsefninu, sem einnig hefur
lesið bókina yfir. Hinn er Uffe
Ellemann-Jensen formaður
Venstre, stærsta danska flokksins
ef marka má skoðanakannanir, en
hann hefur skrifað Din egen dag
er kort, minningabók um tíu ár sín
í starfinu, sem Helveg tók við af
honum. Bókin um Helveg er harla
mögur og getur varla talist annað
en einhver póiitískur leikur hans,
en bók Éllemann-Jensens er
skemmtileg fróðleiksnáma um
dönsk og evrópsk stjórnmál skrifuð
í persónulegum anda höfundar,
sem ætlar sér þó að geyma sér
eitthvað í hin eiginlegu ævisögu-
skrif síðar meir.
Bók í óþökk margra
Höfundar Helveg-bókarinnar,
,þeir Michael Kristiansen og Thom-
as Larsen, hafa áður skrifað bók
um Poul Schliiter, fyrrum forsætis-
ráðherra og formann íhaldsflokks-
ins, en þeim skrifum vildi Schlúter
ekki koma nálægt og kallaði bók-
ina andstyggileg skrif. Hvort þeir
tvímenningar hafa sagt við Helveg
að þeir myndu skrifa bókina með
eða án hans samþykkis og hann
þá látið tilleiðast að aðstoða þá
skal ósagt látið. Bókin er sundur-
laus og illa skrifuð, er öll í nútíð
eins og smábarnabók og ekki er
alltaf ljóst hvar hugsanir Helvegs
enda og hugsanir höfundanna
byija. Kannski það skipti þá litlu,
þar sem Helveg hefur lagt blessun
sína yfir að bókin segi rétt frá.
Hið rétta í málunum er þó alltaf
umdeilanlegt. Þungamiðja bókar-
ERLEIMT
NIELS Helveg Petersen utanríkisráðherra stígur
hjálparlaust inn í leigubíl í Kaupmannahöfn. Bók
tveggja blaðamanna um hann þykir heldur rýr.
UFFE Ellemann-Jensen á íslandsmiðum 1991.
Hann gefur í nýútkominni bók sinni til kynna að
líf stjórnmálaleiðtoga liggi víðs fjarri venjulegu lífí.
innar er frásögnin af formanns-
kjöri Jafnaðarmannaflokksins
1992, þegar Poul Nyrup Rasmuss-
en núverandi formaður og forsæt-
isráðherra steypti Svend Auken
núverandi umhverfisráðherra úr
stóli. Þessari frásögn tók Nyrup
augljóslega illa og sagði stuttur í
spuna að hann myndi þetta öðru-
vísi, án þess að fara nánar út í þá
sálma.
Auken var krónprins Anker
Jorgensens 1987 og gjörólíkur
Nyrup, sem þá var enn hagfræð-
ingur utan við hina pólitísku
strauma. Auken hallast til vinstri,
hefur á sér gáfumannabrag og er
skjótur og ör. Nyrup hallast til
hægri, hefur á sér embættis-
mannasvip, virðist þungur í hugs-
un og er óskýr í orði. Þegar kom
fram á veturinn 1991-92 og tíunda
stjórnarár hægriflokkanna var
ljóst að Auken naut ekki trausts í
litlu flokkunum, til dæmis í flokki
Helvegs. Helveg áleit stjórnarsam-
starf jafnaðarmanna og róttækra
óskastöðu, en örvænti um að
Auken yrði nokkurn tímann treyst
til stjórnarmyndunar.
Helveg segir Nyrup hafa spurt
sig í desember 1991 hvort hann
ætti ekki að taka slaginn við
Auken og það leist Helveg vel á,
því hann áleit Nyrup hafa það sem
Auken vantaði. Opinberlega sagð-
ist Nyrup þó standa að baki
Aukens fram undir flokksþingið í
apríl 1992. Það er þessi tvískinn-
ungur Nyrups, sem honum hentaði
illa að væri rifjaður upp, fyrir utan
að mörgum flokksbræðrum hans
þótti óviðeigandi að leiðtogi eins
flokks blandaði sér á þennan hátt
í innanflokksmál annars flokks.
Bókin kom sér mjög illa fyrir Nyr-
up, sem hefur annars einstakt lag
á að lenda í óþægilegum málum
og er því kannski ekki eins traust-
ur leiðtogi og Helveg og fleiri von-
uðust eftir.
Kapphlaup Ellemann-Jensens
og Jóns Baldvins
í bók Uffe Ellemann-Jensens
eru engar æsilegar uppljóstranir,
en því meira af áhugaverðri rakn-
ingu hans á erlendum og innlend-
um stjórnmálaatburðum. Fyrir ís-
lendinga er áhugavert að hann
segir frá kapphlaupi sínu og Jóns
Baldvins Hannibalssonar um að
viðurkenna Eystrasaltsríkin, með-
an Svíar og Finnar voru tregir í
taumi. Að sögn Ellemann-Jensens
stóðu íslendingar best að vígi, því
Ellefu aldir
í hjarta
Evrópu
A þessu ári hafa Ungveijar minnzt þess með
ýmsu móti, að ellefuhundruð ár eru liðin
síðan forfeður þeirra námu land á ungversku
sléttunni. Auðunn Arnórsson lýsir hér nokkr-
um hliðstæðum ungverskrar og íslenzkrar
sögu og hátíðahöldum í Ungveijalandi.
MINNISVARÐINN við Hetjutorg í Búdapest, sem reistur var
árið 1896. I kringum súluna í miðju eru höfðingjar hinna sjö
ættbálka Ungverja (Magyara), sem námu landið, steyptir í brons.
Á milli súlnanna eru styttur af helztu konungum og leiðtogum
Ungvetja á liðnum öldum.
SAGA Ungverja á sérjmsar
hliðstæður við sögu Islend-
inga. Á þessu ári hafa Ung-
veijar minnzt þess með
ýmsu móti, að 1.100 ár eru liðin frá
því forfeður þeirra komu ríðandi
austan úr álfu og slógu sér niður á
sléttunni sunnan Karpatafjalla, þar
sem nokkru fyrr höfðu verið bæki-
stöðvar Atla Húnakonungs. Þennan
atburð kalla þeir Iandnám, rétt eins
og íslendingar nefna þau tímamót,
þegar forfeður þeirra hófu að sigla
austan frá Noregi til eyjunnar í
norðri, sem gerðist um svipað leyti.
Forfeður Ungveija og íslendinga
áttu það sameiginlegt, að vera
heiðnir og herskáir, eins og snemm-
kristnum þjóðum Evrópu er enn í
fersku minni. Ungveijar og íslend-
ingar voru lika að mörgu leyti sam-
stíga í menningarlegri aðlögun sinni
að háttum annarra Evrópuþjóða; í
báðum löndum var kristni lögtekin
árið 1000, báðar þjóðir hófu um
svipað leyti að nota hið latneska
stafróf til að skrá texta á eigin
tungumáli, sem gerðist hjá báðum
í klaustrum, þar sem bókmenning
og fræðastörf áttu sitt athvarf um
aldir. Auk þess bjuggu báðar þjóðir
öldum saman við yfirráð erlendra
konunga.
Mikil barátta einkennir einnig
sögu beggja þjóða í ellefu aldir, en
á ólíkan hátt. Erfiðasta barátta ís-
lendinga var alla tíð við öfl náttúr-
unnar, á meðan Ungveijar háðu
marga hildina á vígvellinum. Land
þeirra stóð af sér hemað tartara
og Tyrkja, Habsborgara og Rússa,
og að hafa talizt til þeirra sem
töpuðu báðum heimsstyijöldum.
Eftir fyrri heimsstyijöldina voru
landamæri Ungveijalands dregin
þannig, að það tapaði tveimur þriðju
hlutum landssvæðis síns, og þriðj-
ungur ungversku þjóðarinnar lenti
utan þeirra. Þar af leiðandi búa enn
í dag stórir ungverskir minnihluta-
hópar í öllum nágrannalöndum
Ungveijalands nútímans, nema
Austurríki.
í tilefni af landnámsafmælinu var
á árinu sérstaklega efnt til samtals
um 600 menningarviðburða í land-
inu, sem kostað var minnst 700
milljónum króna til. Óþarfi er telja
upp hér allar þær sýningar, ráð-
stefnur og aðra viðburði sem fram
hafa farið á árinu, en nefna má að
Jóhannes Páll II páfi sótti Ung-
veijaland heim í júní sl.; haldin
voru alþjóðleg kóramót og tónlistar-
hátíðir, þriðja heimsþing finnsk-
úgrískra þjóða og fleira.
Fjögurra daga
afmælisveizla í ágúst
Hápunktur hátíðahaldanna var
dagana 17.-20. ágúst, þegar efnt
var til fjögurra daga langrar „af-
mælisveizlu" í höfuðborginni Búda-
pest, með ótal sýningum, málþing-
um framámanna í menningarlífi,
stjórnmálum og vísindum og fleiri
viðburðum, en ungverska þjóðþing-
ið hafði lýst 19. ágúst sérstakan
minningardag landnámsins. Mikil
tónlistar- og danshátíð fór fram
þessa daga á risastóru sviði sem
byggt var á Dóná í hjarta borgar-
innar.
Eina af þungamiðjum minningar-
viðburðanna myndar sérstök hátíð-
arsýning þjóðminjasafnsins í Búda-
pest undir yfirskriftinni „saga Ung-
veijalands,“ sem 150 innlendir og
erlendir sérfræðingar undirbjuggu
í tvö ár. Sýningin var sett upp í
þremur áföngum. Fyrsti áfangi
beinir sjónum að landnámsmönnum
miðalda, lífsháttum og menningu
ættbálkanna sjö, sem mynduðu
ungversku þjóðina. Annar áfangi
fjallar um aldirnar þar á eftir fram
á nitjándu öld, og þriðji áfangi, sem
opnaður var seint í október á fer-