Morgunblaðið - 15.12.1996, Blaðsíða 13
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1996 13
ísland var hluti af Danmörku þeg-
ar Danir viðurkenndu Eystrasalts-
ríkin 1921, svo íslendingar voru
óbundnir af fyrri gerðum. Svíarnir
höfðu slæma samvisku því þeir
viðurkenndu yfirráð Sovétríkjanna
á sínum tíma og afhentu þeim
gullforða ríkjanna, sem geymdur
var í Stokkhólmi. Finnar höfðu
hins vegar haft nóg með sig og
vildu ekki dragast inn í deilur við
Rússa um Eystrasaltslöndin.
Það er reyndar fróðlegt að taka
eftir því hve litlar mætur Elle-
mann-Jensen hefur á utanríkis-
stefnu Svía og svokölluðu hlutleysi
þeirra, enda gekk stefna þeirra oft
á skjön við hina mjög svo NATO-
og Bandaríkjahollu línu Dana
sjálfra, hvort sem í stjórn hafa
setið hægriflokkar eða jafnaðar-
menn.
Múrinn, „nytsöm fífl“ og
friðarhreyfingarnar
Samskipti austurs og vesturs
eru Ellemann-Jensen hugleikin.
Hann segir frá ferðum sínum um
Austur-Evrópu á tímum kalda
stríðsins og aðdraganda
hrunsins þar, sem kom
þó jafnflatt upp á hann
og aðra. Þann 9. október
1989 var hann í heim-
sókn hjá þýskum góð-
vini sínum og starfs-
bróður Hans-Dietrich
Genscher og horfðu þeir á sjón-
varpsfréttir um uppþot í Leipzig.
Genscher óskaði að sér entist líf
til að sjá kommúnistastjórnina í
Austur-Þýskalandi falla og hélt að
Berlínarmúrinn hyrfi kannski um
aldamótin. Múrinn hvarf 9. nóvem-
ber 1989 og ári síðar voru Austur-
og Vestur-Þýskaland sameinuð. -
En það er eins og stundum hefur
verið bent á: Hvað voru leyniþjón-
usturnar að dunda sér fyrst þessir
atburðir komu manni eins og
Genscher á óvart? Þetta nefnir
Ellemann-Jensen ekki, en lýsir
undrun sinni á heillandi hátt.
En Ellemann-Jensen er líka
undrandi á því af hvetju svo fáir
hafa áhuga á að skoða skjölin í
austri og fræðast um áróður
kommúnistaríkjanna og verkfæri
þeirra í vestri. í þessu samhengi
nefnir hann friðarhreyfingarnar,
sem austrið hafi notfært sér ríku-
lega á síðustu árum kalda stríðs-
ins. „Það var alveg í anda hinnar
gömlu athugasemdar Leníns um
að nota „nytsöm fífl“ - þótt mörg-
um þyki það efalaust sterk og
særandi athugasemd að nota um
þá mörgu, sem fuliir hugsjóna og
góðs ásetnings köstuðu sér út í
friðarstarfið.“
Hann rifjar upp heimsókn leik-
skólabarna til sín í ráðuneytið
1984. Börnin sögðust vilja frið,
einn gutti vildi helst frið alveg fyr-
ir sig einan og fóstrurnar sögðu
að börnin vildu að nú færi stjómin
til NATO og sæi til þess að það
yrði friður í heiminum eins og þing-
ið vildi, „því þegar það eru 300
þúsund atvinnuiausir þá er
heimskulegt að nota peninga í her-
inn, ekki satt?“ Á eftir hugleiddi
ráðherrann heimsóknina og
hræðslutal fóstranna, en einmitt á
þessum tíma höfðu Sovétmenn
hætt þátttöku í afvopnunarumræð-
unum í Genf, samtímis því að þau
efldu „friðar“-áróðurinn á Vestur-
löndum ... sem ekki síst spilaði á
stríðshræðslu.
Ellemann-Jensen getur heldur
ekki setið á sér að ergjast yfir
þeim tvískinnungi, sem ýmsir á
Vesturlöndum sýndu í
samskiptum við erlend
einræðisríki og rifjar
upp heimsókn Anker
Jorgensens, þáverandi
formanns Jafnaðar-
mannaflokksins, til Kim
II Sung í Norður-Kóreu
1984. Þótt Anker hefði skjöl úr
utanríkisráðuneytinu um landið í
töskunni, kallaði hann þróunina
þar „mjög stórkostlega", þar sem
þjóðin „lifir góðu og heilbrigðu
lífi.. . Þetta hefur verið hægt, af
því þér, Kim II Sung forseti, hafið
vísað þjóð yðar veginn, sem fylgja
ber, af því þjóð yðar stendur að
baki leiðtoga sínum, en einnig af
því að þjóð yðar langar innilega
að byggja landið vel upp aftur . . .
Vilji þjóðar yðar og agi er á mjög
háu stigi.“ Blaðagrein heima fyrir,
sem Ellemann-Jensen kom af stað,
vakti enga athygli og sama er enn
uppi á teningnum að sögn Elle-
mann-Jensens. - Hann er vart einn
um að skilja ekki hvers vegna
blinda svo margra á áróður þess-
ara og annarra einræðisríkja vekur
engan áhuga.
Aðstoðin við Austur-Evrópu:
kjarkurinn brást
Frásögn hans af Evrópusam-
starfinu er áhugaverð yfirferð yfir
Bók Ellemann-
Jensens er
kin mesta
skemmti-
lesning
tugsafmæli uppreisnarinnar, varpar
ljósi á sögu Ungveijalands á tuttug-
ustu öld.
Einnig er riíjað upp, hvernig
þúsund ára afmælisins var minnzt
í lok síðustu aldar, þegar Ungveijar
drottnuðu ásamt Austurríkismönn-
um yfir stórum hluta Mið-Evrópu.
Meðal þess merkasta, sem gert
var til að minnast tíu alda land-
námsafmælisins árið 1896, var
1800 fermetra stórt viðhafnarmál-
verk, sem Arpad Feszty málaði með
hjálp aðstoðarmanna undir titlinum
„Koma Magyaranna".
Meðal hápunkta hátiða-
haldanna í ár er að þetta
merka listaverk hefur
loks verið gert aðgengi-
legt aftur eftir áratuga-
Ianga viðgerðarvinnu, en
málverkið skemmdist mikið í seinni
heimsstyijöld. Nú er það til sýnis á
einum helgasta stað ungverskrar
sögu, Opusztaszer, sem mun hafa
verið þingstaður höfðingja Ung-
veija á landnámsöldinni.
Samhliða landnámsafmælinu
hefur þess reyndar einnig verið
minnzt í ár, að ungversk skólastarf-
semi á 1000 ára afmæli, en hún
hófst árið 996 í klaustri benedikt-
ínareglunnar í Pannonhalma í norð-
vesturhluta landsins (nafníð vísar
til þess, sem landið var nefnt á
dögum Rómveija, Pannonía).
Enn stærri tímamót
um aldamótin
Þótt margt hafi verið gert í Ung-
veijalandi í ár til að minnast land-
námsafmælisins, má búast við því,
að það sé aðeins forsmekkurinn að
þeim hátíðahöldum, sem ráðizt
verður í á aldamótaárinu.
Auk kristnitökunnar markar ár-
talið 1000 stofnun konungsríkis í
Ungveijalandi, sem er nátengd
nafni Stefáns konungs I, sem Sil-
vester II páfi krýndi og er rnesti
þjóðardýrlingur Ungveija. Árið
2000 fagna Ungveijar því hvort
tveggja þúsund ára afmæli kristni-
töku og stofnun sjálfstæðs ríkis.
Að leiðtogar Ungveija skyldu á
þessum tíma kjósa að bindast hinni
vestrænu kirkju í Róm
má segja að sé táknrænt
fyrir þann veg menning-
arþróunar, sem þjóðin
hefur fylgt æ síðan, að
undanskildu því skamma
tímabili sem hún var
þvinguð til að tilheyra hinni komm-
únísku valdablokk Sovétríkjanna.
Undir vilja Ungveija til að nýta
hið tvöfalda aldamótaafmæli sem
tækifæri til að rifja upp hvernig
þeir bundust Evrópu ýtir það ann-
ars vegar, að aðeins fáein ár eru
liðin síðan þeir endurheimtu frelsi
sitt og fullveldi við upplausn
Austurblokkarinnar, og hins vegar
að þeir gera sér vonir um að sjá
drauminn um aðild Ungveijalands
að Evrópusambandinu ganga í upp-
fyllingu á sama tíma.
Í ESB-aðildinni sjá Ungveijar
táknræna merkingu, því þar með
álíta þeir landið loks hafa fundið
aftur til eigindar sinnar sem hefð-
bundins, borgaralegs Evrópuríkis,
jafnréttháu öðrum lýðfijálsum þjóð-
ríkjum álfunnar.
Ýmsar hlið-
stæður í ung-
verskri og ís-
lenzkri sögu
þróun þess síðan að Danir sam-
þykktu aðild 1972. Þótt hann sé
einlægur Evrópusinni er hann ekki
blindur á það sem aflaga hefur
farið. Um aðstoðina við Austur-
Evrópu segir hann að upp úr 1990
hafi verið haldin hver ráðstefnan
eftir aðra og sérfræðingar skrifað
skýrslur í tonnatali fyrir stórfé,
en á endanum hafi kjarkurinn til
hjálpar brugðist í Vestur-Evrópu
og Austur-Evrópulöndunum
gengið illa að komast inn á mark-
aðina.
Stj órnmálaleiðtogar
og venjulegt fólk
Fyrir þá sem hafa áhuga á sögu
Evrópu undanfarna áratugi, sagða
út frá dönsku sjónarhorni, er bók
Ellemann-Jensens hin mesta
skemmtilesning og þá ekki síður
fyrir þá, sem hafa gaman af hinu
persónulega sjónarhorni á heims-
málin. En dramatíkina í kringum
stjórnarskiptin 1992 drepur Elle-
mann-Jensen tæpt á. Þá sögu ætl-
ar hann vísast að segja síðar, því
andstætt Helveg Petersen virðist
hann álíta að satt megi kyrrt
liggja, að minnsta kosti enn um
hríð.
Ráðherrann fyrrverandi er ekki
danskur fyrir ekkert og hefur því
þroskaða kímnigáfu. Hann segir
frá því í lokin að mörgum fyrrver-
andi leiðtogum reynist erfitt að
hverfa aftur í raðir þeirra óbreyttu,
án ritara, bílstjóra og annarra
hjálparkokka, svo sjálfur hafi hann
gætt þess að missa ekki niður ein-
falda kunnáttu hvunndagsins eins
og ökukunnáttu og hæfileikann til
að fletta upp í símaskrá.
í Danmörku og víðar velta menn
iðulega fyrir sér hvort líf stjórn-
málaleiðtoga sé í raun ekki svo
frábrugðið lífi venjulegs fólks að
þeir geti vart skilið vanda þess.
Með fróðleik Ellemann-Jensens að
veganesti er óhætt að segja að líf
stjórnmálaleiðtoga liggi víðs fjarri
öllu venjulegu lífi. Næst þegar ber
fyrir augu langsetinn stjórnmála-
leiðtoga á fæti eða í sjónvarpi geta
lesendur spurt sig hvort þessi mað-
ur sé fær um að kaupa sér súkkul-
aði sjálfur. Ef marka má frásögn
Ellemann-Jensens getur viðkom-
andi það örugglega ekki. Eitt af
því sem greinir stjórnmálaleiðtoga
frá venjulegu fólki er að þeir eru
löngu hættir að ganga með skot-
silfur á sér ...
EXTASE
Leynlst jolagjöfin
hjá okkur....?
• Heilsukoddar . Þjálfunartæki
• Sessur • Yfirdýnur
Göngustafir . Eldhúsáhöld
[» ísbroddar ...og margt, margt fleira
Hjjá okkur færðu
gagnlegar jólagjafir
rrir alla fjölslcylduna
Opið virka daga kí. 10-17.
Póstsendum um land allt.
Hjálpartœhjabanhinn•
Verslun fyrir alla-
Hátúni 12. sími 562 3333, grænt númer 800 6233.
TILBOÐ í HLUTABRÉF
HRAÐFRYSTIHUS
ESKIFJARÐAR HF.
Landsbréf hf. óska hér með eftir tilboðum í hlutabréf
í Hraðfrystihúsi Eskifjarðar hf., að nafnverði 9.169.354.- kr.,
sem nú eru í eigu Eskifjarðarbæjar.
Hægt er að bjóða í bréfin í heild eða að hluta.
Allar nánari upplýsingar eru veittar á skrifstofu Landsbréfa hf.,
þar sem einnig liggur frammi útboðsauglýsing vegna sölu hlutabréfanna.
Tilboðum skal skila á skrifstofii Landsbréfa hfi, Suðurlandsbraut 24,
fyrir kl. 14.00, föstudaginn 20. desember, en þá verða þau opnuð
að viðstöddum þeim bjóðendum sem þess óska.
/
Askilinn er réttur tíl að taka hvaöa tilboði sem er
eða hafna öllum.
if
, LANDSBREF HF.
h, - 'h hx,
ESKIFJORÐUR
Suðurlandsbraut 24, 108 Reykjavík, sími 588 9200, bréfasími 588 8598.
LÖGGILT VERDBRÉFAFYRIRTÆKI, AÐILIAÐ VERÐBRÉFAÞINGl ÍSLANDS.