Morgunblaðið - 18.12.1996, Síða 3
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐTAL
MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1996 C 3
íshákarl í Stykkishólmi stundar veiðar og vinnslu á beitukóngi
Þolir ekki margar
viimslur í hveijum fírði
_____Tilraunaveiðar og -vinnsla á beitukóngi í Stykkishólmi lofa góðu._
Stjómarformaður íshákarls telur þó ekki gmndvöll fyrir stómm flota og
mörgum vinnslum í hverjum fírði, þá geti farið eins fyrir þessari nýjung
og ígulkeravinnslunni. Helgi Bjarnason skoðaði fyrirtækið
----------—-------------------3----------------------------------------
og ræddi við Pétur Agústsson.
Morgunblaðið/Helgi bjamason
PÉTUR Ágústsson fylgist með þegar Guðrún Antoníussen pakkar beitukóngi til útflutnings.
FYRIRTÆKIÐ íshákarl hf. var
stofnað fyrir þremur árum af Pétri
Ágústssyni skipstjóra í Stykkis-
hólmi og Sigurði Halldórssyni flug-
stjóra í Luxemborg í þeim tilgangi
að heíja verkun hákarls á nýjan
hátt. Hugmyndin var að frysta há-
karlinn nýjan og selja þannig.
„Áður en það varð að veruleika
kom ígulkeraævintýrið upp og við
tókum þátt í því. Áttum bát og
gerðum tilraunir til að veiða með
plógi fyrir íslensk ígulker hf. Þegar
það fyrirtæki tók sig upp og flutti
til Njarðvíkur vaknaði áhugi á því
hér að halda þessari vinnslu. Við
komust í samband við stórt fyrir-
tæki, norsk-japanskt, og tókum upp
samvinnu við það um vinnslu ígul-
kera fyrir Japansmarkað," segir
Pétur en hann er stjórnarformaður
íshákarls hf.
Miklll darraðardans
Pétur segir að íshákarl hafi verið
þrjár vertíðir í ígulkeravinnslunni.
„Þetta gekk sæmilega en ekkert
umfram það. Það spruttu upp 20
vinnslur og geigvænleg samkeppni
varð um hráefnið. Vinnsiurnar
sprengdu sig á verðinu. Ég hef stað-
ið í ýmsum viðskiptum en aldrei
lent í öðrum eins darraðardansi,“
segir Pétur. Síðan hættu ígulkerin
að veiðast og ævintýrið hefur endað
illa hjá mörum vinnslum.
„Átján bátar voru á ígulkeraveið-
um á Breiðafirði þegar mest var
en hráefnið fór að stórum hluta til
vinnslu annars staðar. Það kostaði
lítið að útbúa sig á veiðarnar og
sjómennirnir höfðu það gott á með-
an þeir voru að klára ígulkerin en
nú situr hver bátur uppi með tæki
sem kosta hálfa til eina milljón en
nýtast ekki í annað.
Við vöruðum við ofveiði en stjórn-
völd treystu sér ekki til að gera
nauðsynlegar rannsóknir og grípa
inn í þróunina. í athugun sem gerð
var í vor kom svo í ljós að ígulker
voru nánast uppurin á svæðinu. Enn
er töluvert af ígulkerum en þau eru
búin á öllum þeim svæðum sem
gáfu nýtanlegt hráefni.
Það hvernig fór fyrir ígulkerun-
um er dæmi um hugsunarhátt ís-
lendinga. Þó að ég sé maður fijáls-
lyndis á öllum sviðum verð ég að
benda á þetta sem dæmi um það
hvað gerist ef hvergi er gripið inn
í og menn fá að ganga stjórnlaust
um auðlindina. ígulkerin eru stað-
bundin tegund og ég hefði viljað
að það væri gert að skilyrði fyrir
veiðunum að hráefnið kæmi tii
vinnslu hér á staðnum, nema sann-
að væri að nóg væri til af þeim.
Þessar hugmyndir mættu mikilli
andstöðu," segir Pétur.
Mokveiði á beitukóngi
Meðan á ígulkeraævintýrinu stóð
voru Pétur og félagar að hugsa um
aðra vinnslumöguleika. „Beitu-
kóngur varð fljótt ofarlega í huga
okkar. Ég var lengi fiskiskipstjóri
og vissi að eitthvað væri til af hon-
um hér í Breiðafirði. Ég vissi líka
að hann hefur verið veiddur lengi
í ýmsum Evrópulöndum og að ein-
hver markaður væri fyrir afurðirn-
ar,“ segir hann.
Við undirbúningsathuganir var
málið fyrst kannað hjá tengilið fyr-
irtækisins í Japan og beitukóngur
sendur þangað til reynslu. Hann
þótti hins vegar of smár fyrir Jap-
ansmarkað og ekki varð úr viðskipt-
um. „Fyrir ári barst síðan fyrir-
spurn frá Suður-Kóreu en þar er
stærsti markaður fyrir beitukóng í
heiminum. í framhaldi af því gerð-
um við samning við þarlent fyrir-
tæki, fyrir milligöngu sölufyrirtæk-
is í Bandaríkjunum, og við fórum
tveir til að kynna okkur markaðsað-
stæður."
Vinnslutæknin var þekkt og því
var farið í gegnum aðferðir við veið-
arnar, þegar salan hafði verið
tryggð. Skýrslur eru til um fyrri
tilraunir sem gerðar hafa verið til
að veiða og vinna beitukóng frá
1986. Fyrst voru gerðir út smábát-
ar frá Akranesi og kuðungurinn
handunninn_ með sérstökum hætti.
Fyrirtækið íslenskur skelfískur hf.
í Sandgerði tók þá við, festi kaup
á vinnslulínu og lét veiða kuðung,
meðal annars undir Vogastapa.
Vinnslan hætti vegna þess að veið-
arnar brugðust. Tilraunir í smærri
stíl hafa víðar verið gerðar.
Á vegum Ishákarls hófust til-
raunaveiðar í lok mars, með nýrri
tegund af gildrum sem reynst höfðu
vel í Bretlandi. Keyptar voru 100
gildrur til að byrja með og þær
reyndar í tvo mánuði. „Við settum
okkar eigin bát á veiðar í júlí. Hann
fiskaði strax mjög vel og í kjölfarið
fóru tveir aðrir bátar á þessar veiðar
og lögðu upp hjá okkur. Núna eru
þeir orðnir Qórir með 5.600 gildrur
alls. í september var veiðin komin
upp í 6-8 tonn á dag og stundum
meira, sannkölluð mokveiði."
í smærra lagi
íshákarl kom sér upp vinnslu á
tiltölulega ódýran hátt með því að
setja saman vinnslulínu úr gömlum
tækjum. „Það er auðvelt að tækni-
væða þessa vinnslu með því að
kaupa sér ný tæki en við lögðum
ekki í það,“ segir Pétur. Afkasta-
getan var lítil til að byija með og
hafðist ekki undan að vinna úr
kuðungnum sem bátarnir báru að
landi. Unnið var að endurbótum og
núna er vinnslan komin í það horf
að hægt er að vinna allan beitukóng
sem berst að. Frá upphafi hafa
verið unnin um 500 tonn af kuð-
ungi sem þýðir hátt í 100 tonn af
afurðum miðað við meðalnýtingu. Á
bilinu 15 til 20 manns hafa atvinnu
af beitukóngsveiðum og -vinnslu.
Er það heldur færra en í upphafi
þegar þetta var unnið meira í hönd-
unum.
Ágætt verð hefur fengist fyrir
afurðirnar, 4-6 Bandaríkjadalir fyr-
ir hvert kíló, og segir Pétur að
vinnslan borgi sig. Hins vegar hefur
verðið farið lækkandi að undan-
förnu og segir hann að það stafi
af birgðasöfnun í Kóreu vegna
óvenju góðrar veiði í Bretlandi. Nú
eru Bretarnir hættir veiðum og von-
ast Pétur til að verðið stígi aftur.
„En við verðum að búa okkur und-
ir breytilegan markað. Islenski
beitukóngurinn er fyrir neðan með-
allag að stærð en hefur fengið góð-
ar einkunnir fyrir ferskleika og
bragðgæði. Stærðin veldur því að
okkar vara verður fyrr fyrir barðinu
á verðlækkunum en afurðir sem eru
í efri hluta markaðarins," segir
Pétur.
Fiskurinn er fluttur út frosinn. í
Suður-Kóreu er hann seldur niður-
soðinn og borinn fram með sósu sem
aðalréttur. Einnig er beitukóngur-
inn boðinn sem nasl á börum, bæði
í Kóreu og Japan, og segir Pétur
að hann virðist vinsæll í því formi.
Tiltölulega lítil neysla er á þessari
afurð í Evrópu en fer vaxandi.
Beitukóngur úr Stykkishólmi hefur
verið prófaður á veitingastöðum hér
á landi og líkað vel, að sögn Pét-
urs. Hugmyndin er að selja hann
einnig í verslanir.
Sveiflur í vel&I
„Þetta er sýnd veiði en ekki gef-
in,“ segir Pétur og bendir á að
sveiflur séu í veiðunum. Beitukóng-
urinn er ginntur í gildrur með fiski.
Hann étur ekki á tímgunartímanum
og því veiðist lítið á því tímabili.
Talið er að það standi yfir í þtjá
mánuði en gallinn er bara sá að
ekki er vitað nákvæmlega hvenær
það kemur. Pétur segir að talið
hafi verið að tímgunartíminn væri
ekki fyrr en eftir áramót en nú
þegar væri farið að draga úr veið-
inni og því væri líklegt að komið
væri inn á þetta tímabil. „Það er á
mörkunum að veiðamar séu hag-
kvæmar eins og er en við verðum
að halda stöðugt áfram fyrsta árið
til þess að fá yfirlit yfir sveiflurn-
ar,“ segir Pétur.
Hann tekur undir þau orð að
mikið vanti upp á rannsóknir á lifn-
aðarháttum og kjörlendi beitu-
kóngsins og að fá svarað spuming-
um um það hvar sé hægt að veiða
hann, í hve miklum mæli og hve-
nær. íshákarl er í góðu samstarfi
við Hafrannsóknastofnun og sendir
henni skýrslur um veiðarnar og
beitukóng_ til rannsóknar.
Pétur Ágústsson lítur svo á að
þó fyrirtækið hafi náð góðum tökum
á veiðum og vinnslu sé þessi nýja
grein sjávarútvegs enn á tilrauna-
stigi. Hann segir að mesta spurn-
ingin sé um afrakstur miðanna.
„Þegar við byrjuðum áætlaði Haf-
rannsóknastofnun að veiða mætti
2.500 tii 3.000 tonn af beitukóngi
allt í kringum landið. Helmingur
kjörlendis hans er í Breiðafirði og
reiknaði maður með að hér mætti
veiða 1.250 til 1.500 tonn. Vísinda-
menn Hafrannsóknastofnunar hafa
fylgst með okkur og eru enn sömu
skoðunar. Ég taldi að þeir væru
varkárir og trúði því innst inni að
hægt yrði að veiða mun meira. Að
fenginni reynslu sýnist mér þó að
áætlun Hafrannsóknastofnunar
hafi verið raunhæf og stofninn þoli
ekki meiri veiði.“
Spá í gildrur fyrir 90 milljónlr
Brautryðjendastarf íshákarls við
nýtingu beitukóngs hefur vakið at-
hygli og heyrst hefur af áhuga hjá
fleiri aðilum á Snæfellsnesi og víða
um land að hefja veiðar og vinnslu.
Pétur segist hafa heyrt af þessu
þó fæstir hafi leitað eftir upplýsing-
um hjá sér. Telur hann afar misráð-
ið ef settar verða upp margar verk-
smiðjur í hveijum firði og stór floti
sendur á beitukóngsveiðar. „Það
virðast sumir halda að kuðungurinn
sé til í ógurlegu magni, tugum þús-
unda tonna. Ég vildi að svo væri
en ég held að þeir hljóti að byggja
þessar væntingar eingöngu á vikt-
arskýrslum bátanna sem stunda
þessar veiðar."
Pétur hefur orðið var við að mik-
ið hefur verið spurst fyrir um kaup
á gildrum erlendis, jafnvel fyrir
tugi milljóna kr. Hann segir að sam-
anlagðar fyrirspumir sem hann veit
af erlendis bendi til að verið sé að
spá í 90 milljóna kr. fjárfestingu í
gildmnum eingöngu. Með þeim
væri hægt að veiða 15 þúsund tonn
af kuðungi. „Sagan frá ígulkeran-
um myndi endurtaka sig ef af þessu
yrði. Munurinn er bara sá að við
sögulok sætu menn uppi með miklu
dýrari tæki sem ekki væri hægt að
nýta til annars." Pétur telur að
áhuginn hafí heldur dvínað við verð-
lækkunina og minnkandi veiðar að
undanförnu. „Það er að mínu mati
heillavænlegast að rúlla þessu í
nokkur ár til að sjá hvað við getum
gert úr þessu," segir Pétur.
Vanur að leggja allt undir
Pétur Ágústsson var fiskiskip-
stjóri í tuttugu ár og hefur nýtt sér
þá reynslu við hugmyndavinnu í
fyrirtæki þeirra félaga. „Það er allt-
af mikið spjallað um borð í skipun-
um en fáir era tilbúnir að fórna
öllu sínu til að láta reyna á_ hug-
myndirnar í framkvæmd. Ég er
orðinn vanur þessu. Hef verið í út-
gerð og ferðaþjónustu og oft orðið
að leggja allt undir. Ég lít svo á
að tækifærin sem hver og einn fær
í lífinu séu ekki svo mörg að ástæða
sé til að geyma þau um of.“
Hann viðurkennir að það sé
spennandi að takast á við ný verk-
efni, eins og hann hefur verið að
gera með þátttöku í íshákarli og
fleiru. „Þetta er gaman, ef maður
hefur taugarnar í lagi.“ Uppbygg-
ing beitukóngsvinnslunnar hefur
kostað 30 milljónir kr. íshákarl fékk
styrki frá sjóðum sjávarútvegs og
iðnaðar til að gera veiðitilraunir en
það var lítil upphæð miðað við heild-
arkostnaðinn. Starfið hefur fyrir-
tækið því þurft að fjármagna að
mestu með lánsfé.