Morgunblaðið - 19.12.1996, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 1996 B 7
VIÐSKIPTI
stöðu til EMU. Eftir kosningamar
á næsta vori kunna að verða breyt-
ingar á efnahagsstjórn og þær
gætu leitt til hærri vaxta sem aft-
ur gætu valdið óróa á hlutabréfa-
markaði. Á þessu stigi er erfitt
er að gera sér grein fyrir afstöðu
nýrrar ríkisstjórnar til EMU.
Hagvaxtarslaki er enginn
í Bandaríkjunum en
nokkur í Evrópu
Almennt er hættan á megin-
landi Evrópu sú að ekki takist að
glæða hagvöxt og fjárfestingu
einkaaðila nægjanlega til að nýta
afkastagetu. Samkvæmt tölum
OECD er „hagvaxtarslakinn", þ.e.
vannýtt framleiðslugeta (e. output
gap) 1,6% í Þýskalandi, 2,1% í
Frakklandi og 1,5% á Ítalíu og 2%
á Spáni svo að nokkur dæmi séu
nefnd (til samanburðar má nefna
að vannýtt framleiðslugeta í
Bandaríkjunum er 0,1% eða næst-
um engin en 3,7% í Japan). At-
vinnuleysi í Evrópu er víða 10-11%
og hærra í Suður-Evrópu. Ríkin á
meginlandi Evrópu eru flest aðeins
á fyrsta eða öðru ári eftir lægð
og ekki er mikil hætta á þenslu í
bráð. Horfur á hlutabréfamarkaði
eru almennt góðar.
Vextir (nafnvextir og raunvext-
ir) virðast hafa lækkað nokkurn
veginn eins og kostur er á árinu
1996 og eru nú afar lágir. Ávöxt-
un á skuldabréfamarkaði er að
jafnaði best þegar vextir eru að
lækka vegna þess að þá myndast
gengishagnaður af markaðs-
skuldabréfum með föstum vöxt-
um. Skammtímavextir og vextir
af tíu ára ríkisskuldabréfum í
Bandaríkjunum eru 5,5% og 6,1%,
í Þýskalandi 3,2% og 5,8%, í Japan
0,4% og 2,7%, í Sviss 1,9% og 3,8%
og þannig mætti lengi telja. Hafa
verður í huga að verðbólga er lítil
(Bandaríkin 2,9%, Japan -0,7%,
Sviss 1,2%, Þýskaland 1,5%) og
naumast von um frekari lækkun.
í ríkjum þar sem allt gengur vel
(t.d. í Bandaríkjunum og Bret-
landi, þar sem vextir voru raunar
hækkaðir í september sl.) er hætta
á að raunvextir hækki á árinu
1997.
Ef lágir vextir nægja ekki til
að glæða framleiðslu og eftirspurn
nægilega hratt og hagvöxtur nær
sér ekki á strik á árinu 1997
(a.m.k. yfir 2%) er ekki víst að
horfur á hlutabréfamarkaði á
meginlandi Evrópu séu eins góðar
og vonir standa til. Á árinu 1997
eru nokkrar líkur á því að raun-
vextir fari hækkandi á alþjóðleg-
um markaði, hvort sem það verður
fyrir hækkandi nafnvexti eða
minnkandi verðbólgu og hækkandi
raunvextir hafa slæm áhrif á
ávöxtun á skuldabréfamarkaði
(vegna gengistaps) og að jafnaði
einnig vond áhrif í hlutabréfavið-
skiptum.
Árið 1997 fjórða árið í
uppsveiflu á Islandi
Af þessu leiðir að eigendur
hlutabréfa geta ekki verið
áhyggjulausir. Eftir mjög mikla
verðhækkun á hlutabréfum síð-
asta misserið, ekki síst í Banda-
ríkjunum og í Bretlandi, er mark-
aðurinn næmari en ella fyrir
hækkun raunvaxta. Þar er komið
í hagsveiflunni í þessum löndum
(sjá myndir) að því er ekki að
treysta að hagnaður fyrirtækja
geti haldið áfram að aukast og
hann gæti farið að dragast saman.
Það er því vissara að fara gætilega
í hlutabréfaviðskiptum á árinu
1997, í Bandaríkjunum vegna þess
hve liðið er á hagsveifiuna og í
Evrópu vegna þess að útlitið er
enn ekki alveg nægilega öruggt
vegna aðhalds í ríkisfjármálum.
Horfurnar í Japan eru í reynd
góðar. Sveiflurnar í hlutabréfa-
verði þar eru þó naumast fyrir þá
sem búa hérna megin á hnettinum.
Þjóðarbúskapur á íslandi er afar
háður viðskiptum við útlönd og
góðæri í efnahagsmálum í við-
skiptalöndunum. Árið 1997 verður
fjórða árið í uppsveiflu hér (sjá
mynd í vinstri dálki) en hún hófst
sumarið eða haustið 1993. Þá
hafði stöðnun ríkt allt frá árinu
1987 og tekjur flestra farið minnk-
andi og atvinnuleysi vaxandi.
Framleiðslugeta var
mjög vannýtt og það
jafnvel þótt fjárfesting
sem hlutfall af VLF hafi
verið komin niður í
15-16% á árunum 1993
og 1994 sem ekki nægir
einu sinni til að viðhalda
tækjum og búnaði.
Hagvöxtur á árinu
1997 gæti orðið yfir
meðallagi, t.d. 3-4%, en
í nýjustu spá Þjóðhags-
stofnunar (og Þjóð-
hagsáætlun) er reiknað
með 2,5%. Hve miklu
meiri en 3% aukningin verður á
næsta ári veltur á ýmsum þáttum
sem ekki eru komnir í ljós enn,
t.d. hver framvindan verður í sölu
á raforku til stóriðju og fram-
kvæmdúm þar að lútandi og
samnngum um álver. Almennt eru
horfur í atvinnugreinum lands-
manna góðar, eftirspurn eftir ís-
lenskum vörum og þjónústu í við-
skiptalöndum okkar vaxandi.
Helst er hætta á því að innlend
eftirspurn vaxi of hratt.
Heimilin þola ekki áföll
vegna mjög hárra og enn
hækkandi skulda
Nokkur óvissa ríkir í verðlags-
málum í upphafi ársins 1997 og
um afkomu fyrirtækja á árinu
vegna þess að samningar á vinnu-
markaði eru lausir um áramótin.
Á þessu stigi virðist líklegt að
samtök launafólks telji stöðugleika
meira virði en óraunhæfar kaup-
hækkanir sem ekki skila betri
kaupmætti til frambúðar. Afar
háar skuldir heimilanna, a.m.k.
25-30% umfram ráðstöfunartekjur
eins árs, gera að verkum að mörg
heimili þola ekki áföll í fjármálum
sínum. Ekkert tryggir afkomuna
betur en eins lítil verðbólga og
auðið er. Með lítilli verð-
bólgu er átt við 1,5% eða
minna, þar sem meðal-
verðbólga í ríkjum
OECD er um 2,5%, ef
til vill lækkandi, og
verðbólga í Evrópuríkj-
um þar sem hún er
minnst, er aðeins 0,5-1%
og ekki vaxandi.
Raunvextir á íslandi
m.v. skuldabréf til
margra ára eru lægri
nú í lok ársins 1996 en
þeir voru í ársbyijun (sjá
efstu myndina). í við-
skiptalöndunum virðist hækkun
vera í aðsigi á árinu 1997, með
hækkandi nafnvöxtum eða minnk-
andi verðbólgu eða jafnvel hvoru
tveggja. Á íslandi eru raunvextir
greinilega hærri en víða um lönd
og auk þess njóta fjárfestar fullrar
verðtryggingar (skuldarar sitja
uppi með verðbólguáhættu). Horf-
ur eru á því að jafnvægi ríki á
innlendum fjármálamarkaði á ár-
inu 1997 og breytingar í vöxtum
verði ekki miklar. Þannig munu
takast á áhrif til lækkunar vegna
vaxtamismunar gagnvart við-
skiptalöndunum og áhrif til hækk-
unar með aukinni fjárfestingu og
hækkandi raunvöxtum í útlöndum.
Eins og efsta myndin sýnir einnig
hafa raunvextir farið lækkandi
hægt og hægt frá árinu 1988.
Nokkrar horfur eru á því að áfram-
hald verði á þeirri þróun á næsta
ári.
Ónýtt afkastageta á
Islandi er allnokkur ennþá
Verðþróun á hlutabréfamark-
aði er háð fáeinum þáttum sem
enn eru óljósir: afkomu fyrirtækja
sem er háð niðurstöðu kjarasamn-
inga eftir áramótin og þróun
lánsfjárkostnaðar sem ræðst að
nokkru af vaxtaþróun í útlöndum.
Líklegast er að hlutabréfaverð
haldi áfram að hækka að meðal-
tali, að hluta vegna þess að ný
fyrirtæki bætast til skráningar
með hækkandi verði, að hluta til
vegna þess að verð á hlutabréfum
margra af núverandi fyrirtækjum
á markaði er engan veginn mjög
hátt. Líklegt er að velta á hluta-
bréfamarkaði haldi áfram að auk-
ast og allmikils fjár verði aflað
með nýjum útboðum ekki síður
en á árinu 1996.
Mörgum kann að sýnast þessar
horfur fyrir árið 1997 á fjármála-
markaði á íslandi vera fullar bjart-
sýni. En þjóðarbúskapur á íslandi
stendur traustari fótum nú en
nokkru sinni fyrr. Ónýtt fram-
leiðslugeta er töluverð (sjá neðstu
myndirnar í vinstri dálki) og fjár-
festing til að auka afköst á eftir
að aukast verulega á næstu tveim-
ur til þremur árum. íslendingar
eiga eftir að vinna upp töluvert
framleiðslu- og tekjutap frá stöðn-
unarárunum 1988 til 1993 og ekki
ástæða til að ætla annað en það
takist á næstu árum.
Höfundur er framkvæmdastjóri
VÍB - Verðbréfamarkaðs íslands-
banka hf.
Líklegt er að
velta á hluta-
bréfamarkaði
haldi áfram að
aukast og all-
mikils fjár
verði aflað
með nýjum út-
boðum ekki
síður en á ár-
inu 1996.
Mest seldi sendibíll á Islandi '96
El
HEKLA
Verð frá
1.361.446
kr. án vsk.
Volkswagen
Öruggur á alla vegu!