Morgunblaðið - 19.12.1996, Blaðsíða 10

10 B FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Kostnaðar-
stjómun
- ABC/ABM
Sjónarhorn
Kostnaðarútreikningur samkvæmt ABC-
aðferðinni er ekki lokalausn vandamála, seg-
ir Páll Rúnar Pálsson, heldur eykur aðferð-
in nákvæmni við verðlagningu
Rætur velgengninnar liggja
í því hvernig menn stjórna og
þeim fjárfestingum sem lagt er í
Stjórnun: Skipulag, aðferðir og upplýsingar.
Fjárfesting: Framleiðsutækni, mannauður, markaður og áhætta.
Aðföng ý
Kostnaðarvaldur Verkefni Árangursmæling
AB —*—i Viðfangsefni C - aðfer ð/n
BARÁTTA fyrirtækja við
það að ná forskoti fram
yfir keppinauta sína á
tímum aukinnar sam-
keppni er erfið, því viðvarandi tekj-
uskortur er miðað við framleiðslu-
getu og líftími vöru og þjónustu
styttist. Ásjóna sjálfvirkninnar birt-
ist sífellt í nýrri mynd svo sem í
„kerlingabananum" í rækjuvinnslu,
sem er pillunarvél sem leysir fólk
af hólmi. En þar með er ekki öll
sagan sögð. Kaupendur vænta
vöruúrvals, aukins notagildis og
lægra vöruverðs, á sama tíma og
samkeppni vex. Með öðrum orðum
rekstrarumhverfið verður flóknara
og erfiðara viðfangs.
Þessi atriði hafa meðal annars
valdið því, að kostnaðarsamsetning
hefur gjörbreyst á tiltölulega fáum
árum í þá veru, að beinn fram-
leiðslukostnaður minnkar á sama
tíma og byrði óbeins kostnaðar vex.
Vandamál tengd duldu tapi
Aukin byrði óbeins kostnaðar
lýsir sér á þann hátt, að eldri verð-
lagningaraðferðir hafa haft til-
hneigingu til þess að ofmeta kostn-
aðarverð vara sem eru einfaldar í
framleiðslu og eru framleiddar í
miklu magni. Þessar vörutegundir
taka til sín lítinn óbeinan kostnað,
þ.e.a.s. annan kostnað en bein laun
og beint efni við framleiðslu. Þær
eru með einfalda aðfanganotkun
og þurfa yfir höfuð lítinn stuðning
yfirstjórnar fyrirtækisins, t.d.
vegna markaðssetningar.
I hinu tilfellinu, sem getur verið
skaðlegt, er um að ræða vanmat á
kostnaðarverði. Einkenni slíkra vara
eru flóknar framleiðsluaðferðir og
fjölbreytt aðfanganotkun. Söluverð-
ið er tiltölulega hátt og varan þarf
mikinn stuðning yfirstjómar. Obeinn
kostnaður er hlutfallslega hár.
Menn hafa nefnilega lent í vand-
ræðum við framleiðsluákvarðanir
vegna þessa. Þeir hafa veðjað á
rangan hest vegna ónógra upplýs-
inga. Tökum dæmi: Fyrirtæki nokk-
uð framleiðir fjórar afurðir. Það fer
út í framleiðslu á þeirri fimmtu og
kemst að því að kostnaðarverð vör-
unnar er 1.000 kr. og ákveður að
selja vöruna á 1.500 kr. Fyrirtækið
telur sig því vera að græða 500 kr.
á hverri seldri einingu. Eftirspurnin
vex mikið og stjórnendur ákveða
að beina meira af framleiðslukröft-
unum í nýju vöruna á sama tíma
og þeir draga úr framleiðslu á hin-
um fjórum. Að nokkrum misserum
liðnum fer að gæta lausafjárerfið-
leika og við næsta uppgjör er ljóst
að fyrirtækið er rekið með umtals-
verðu tapi. Með ABC greiningu
komast menn hins vegar að því, að
kostnaðarverðið er 2.000 kr., en
ekki 1.000 kr. og því er ljóst að
söluverðið nær ekki kostnaðarverði.
Þessi atburðarás er ekki ný bóla.
Það er af þessum sökum sem
nýjar verðlagningaraðferðir hafa
litið dagsins Ijós vegna aukinnar
óvissu um rétta niðurstöðu eldri
aðferða. ABC aðferðafræðin (Acti-
vity Based Costing) gefur betri
mynd af kostnaðarverði vöru og
þjónustu. Hún tekur til alls kostnað-
ar, en ekki bara hluta hans. í þessu
liggur munurinn.
Upplýsingar og forskot
Aukið samkeppnisstig veldur auk-
inni kostnaðarvitund fýrirtækja þeg-
ar til lengri tíma er litið. Með kostn-
aðarstjómun (Activity Based Mana-
gement) er unnt að stytta með-
göngutímann til muna. Bæta fram-
leiðni fyrr en ella og stuðla þannig
að aukinni arðsemi, hvort heldur sem
er fyrirtækja eða stofnana.
Upplýsingar eru dýrmætar og
geta gert gæfumuninn í lífsbarátt-
unni. Kostnaðarstjórnun er bein-
skeytt samkeppnisvopn. Með upp-
lýsingum sem slík greiningaraðferð
færir okkur er unnt að einbeita sér
að arðbærustu vörunni eða þjón-
ustunni og láta keppinautunum eft-
ir þær lítt arðbæru eða þess vegna
að láta þeim eftir óarðbæra við-
skiptavini á markaðinum.
Upplýsingar og ákvarðanir skilja
á milli feigs og ófeigs. Það er sjald-
gæft að fyrirtæki missi forskot á
önnur vegna fyrirhafnar stjórnenda
og starfsmanna. Hitt er þó algeng-
ara að orsök vandans liggi í því að
menn taka stöðugt verri ákvarðanir
en samkeppnisaðilarnir vegna
ónógra upplýsinga. Réttar upplýs-
ingar eru forsenda þess að unnt sé
að taka réttar ákvarðanir. Þannig
má geta sér til um það að enginn
mæti til vinnu í þeim tilgangi að
gera mistök. Það er af og frá. Sé
upplýsingaöflun slök eða gæði upp-
lýsinga léleg ræðst afkoman af
heppni en ekki af dómgreind og það
er afar ólíklegt að menn séu alltaf
heppnir um alla tíð. Fyrr eða síðar
kemur skellurinn.
Hlutfallslegir yfirburðir og
velgengni
í fýrrahaust birtist grein í tímarit-
inu The Economist um niðurstöður
rannsókna á sambandi auðlindanýt-
ingar og þjóðartekna. Meginnið-
urstaða rannsóknarinnar er sú, að
vöxtur og velgengni þjóða ræðst
einkum af því hvernig þjóðir spila
úr þeim auðlindum sem þær hafa,
en ekki af þvi hversu mikið þær eiga
af þeim. Þannig komust höfundamir
að því að neikvætt samband væri á
milli vaxtar þjóðartekna og útflutn-
ings á óunnum auðlindum. Þetta
skýrir hvers vegna sumum þjóðum
vegnar betur en öðram eða hvers
vegna sumar þjóðir hafa hlutfalls-
lega yfirburði fram yfir aðrar. Þetta
á fullt erindi til okkar.
Með sambærilegum hætti er unnt
að lýsa vexti og velgengni fyrir-
tækja. Hvernig stendur á því að
sumum fyrirtækjum vegnar betur
en öðram? Svarið liggur í tvennu
að mínu mati. Annars vegar í því
hvemig menn stjóma og hins vegar
i því hvemig staðið hefur verið að
fjárfestingum. Lítum á myndina.
Fari þau tilfelli saman að fjárfesting-
ar séu rangar og stjómun slök er
líklegt að arður minnki svo mikið
að gjaldþrot hljótist af. Til þess að
arður fari vaxandi þarf tvennt til:
góða stjórnun og réttar íjárfesting-
ar. Stjómun fýrirtækja ræðst af
skipulági þess, stjórnunaraðferðum
og upplýsingum sem menn nýta sér.
Fjárfestingar ráðast af framleiðslu-
tækni á hveijum tíma, gæðum
mannaflans, markaðsaðstæðum í
framtíðinni og þar með áhættu.
Samsvöranin við rannsóknina sem
greint var frá er augljós. Til þess
að arður vaxi þurfum við að nýta
betur en áður það sem við höfum í
höndunum og það geram við með
betri stjórnun. Á því veltur vel-
gengni okkar í framtíðinni. Til þess
að menn nái árangri þarf réttar
upplýsingar og kostnaðarstjómun
með ABC/ABM aðferðum er öflugt
tæki til þess að ná því markmiði.
ABC-aðferðin
Upphaf ABC-aðferðarinnar er að
finna í reikningshaldi, en síðari ár
hefur aðferðin fyrst og fremst verið
notuð við kostnaðarstjómun og
teygir anga sína inn á ný svið svo
sem í markaðsmálum (marketing)
og framleiðslustjórnun (operations
management).
Kostnaðarstjómunin er því heppi-
legur grandvöllur til þess að nýta
þekkingu á fleira en einu sviði og
gagnast því til stefnumótunar.
Kostnaðarútreikningur sam-
kvæmt ABC-aðferðinni er ekki loka-
lausn vandamála, heldur eykur að-
ferðin nákvæmni við verðlagningu.
Það sem aðgreinir ABC-aðferðina
frá hefðbundnum verðlagningarað-
ferðum er áherslan á verkefni (at-
hafnir) sem eiga sér stað innan fyrir-
tækja og kostnaðarvalda verkefn-
anna. Viðfangsefnið getur verið allt
annað en framleiddar einingar, t.d.
framleiðslulínur, viðskiptavinir,
markaðir, skurðaðgerðir, sjúklingar,
lánsumsóknir og þar fram eftir göt-
unum. Menn geta einnig notast við
deiidir eða afurðir ef þeir kjósa svo.
Aðalatriði er að aðferðin dregur
fram allan kostnað. Kostnaðurinn
við verkefnin hlýst af aðfanganotk-
un og upphæð kostnaðarins ræðst
af kostnaðarvaldi. Kostnaðarvaldur
getur t.d. verið fjöldi pantana, fjöldi
lánsumsókna, fjöldi útsendra reikn-
inga, lengd símtala, fjöldi færslna í
bókhaldi, o.s.frv. Munurinn á hefð-
bundnum aðferðum og ABC er fólg-
inn í því að einstakar deildir era
ekki kostnaðarstaðir og magnstærð-
ir era ekki skiptigrandvöllur óbeins
kostnaðar heldur verkefnin sem unn-
in era.
Höfundur er starfsmaður
Skýrr hf.
Endur-
skoðunar-
skrifstofan
Bókun
20 ára
ENDURSKOÐUNARSKRIF-
STOFAN Bókun sf. Hamraborg
1 í Kópavogi, fagnar um þessar
mundir 20 ára afmæli sínu.
Félagið var stofnað árið 1976
og hefur frá upphafi starfað á
i sama stað í miðbæ Kópavogs
og var reyndar meðal fyrstu
fyrirtækja til að hefja þar
starfsemi á sínum tíma.
Verkefni skrifstofunnar
hafa frá upphafi verið fjöl-
breytt á sviði endurskoðunar,
bókhalds auk margskonar
reikningslegrar aðstoðar og
s ráðgjafar fyrir fyrirtæki og
einstaklinga. Meðal viðskipta-
vina skrifstofunnar má telja
GUÐMUNDUR JÓELSSON, Snorri G. Tómasson, Jón H. Skúlason
og Guðmundur Jens Þorvarðarson.
verslunarfyrirtæki, útgerðar-
og fiskvinnslufyrirtæki, sveit-
arfélög, einstaklingsfyrirtæki
o.m.fl. og er þá að finna um
landið allt, segir í frétt.
Eigendur skrifstofunnar eru
þeir Guðmundur Jóelsson lög-
giltur endurskoðandi, Guð-
mundur Jens Þorvarðarson
löggiltur endurskoðandi og Jón
H. Skúlason löggiltur endur-
skoðandi. Auk þess er Snorri
G. Tómasson aðili að skrifstof-
unni með starfsemi á sviði bók-
halds og ráðgjafar. Starfsmenn
skrifstofunnar eru alls 12 og
er skrifstofan sú stærsta sinnar
tegundar í Kópavogsbæ.
PowerComputing
- umboð á Islandi
NÝTT fyrirtæki, Add-
Tækni ehf., hefur tek-
ið við umboði fyrir
MacOS samhæfðar
tölvur frá PowerCom-
puting og stefnir að
því að bjóða MacOS
tölvur á hagstæðara
verði en Apple miðað
við afköst.
PowerComputing
var fyrsta fyrirtækið
sem fékk leyfi hjá
Apple til framleiðslu á
MacOS tölvum. Hefur
fyrirtækið náð því að
vera fyrst á markað-
inn með nýjungar og framleiðir
nú hraðvirkustu einkatölvuna,
PowerTower Pro 225. Auk þess
framleiðir PowerComputing tölvur
af öllum stærðum á hagstæðu
verði miðað við afköst, að því er
segir í frétt. Fram kemur að hjá
AddTækni geti kaupendur sérsnið-
ið eigin tölvu með þeim búnaði og
fylgihlutum sem þeir óska eftir og
greiði aðeins fyrir
þann búnað.
Eigendur Add-
Tækni ehf. eru Páll
Ólafsson og tvö fyrir-
tæki, en annað þeirra
er í eigu Sörens Olsson
og Ole Skarin sem
komu við sögu á upp-
gangstímum Apple í
Evrópu. AddTækni
selur beint til notenda,
en til greina kemur að
semja við dreifingar-
aðila. Fyrirtækið mun
kynna vörur á alnetinu
fyrst og fremst og svo
og með verðlistum, auglýsingum
og dreifibréfum.
í tilefni af opnun umboðsins eru
hraðvirkustu tölvurnar seldar á
sérstöku tilboðsverði og einnig er
fyrirtækið með jólatilboð á minni
tölvunum. Nánari upplýsingar um
tölvurnar og fyrirtækið er að fínna
á alnetinu:
http://www.skima.is/addtaekni/
PÁLL Ólafsson,
eigandi AddTækni ehf.