Morgunblaðið - 21.12.1996, Blaðsíða 30
30 LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Barokk-
sónatan,
fiðlan og
gítarinn
TÓNLIST
Illjömdiskar
ÍTÖLSK TÓNLIST
Laufey Sigurðardóttir, fiðla. Páll
Eyjólfsson, gfítar. Itölsk tónlist: Arc-
angelo Corelli, Sónata op. 5 nr. 8.
Giuseppe Tartini, sónata op. 1 nr.
10. Nicolo Paganini, sex sónötur op.
2. Hljóðritað í Áskirkju í júní 1996.
Upptaka og hljóðvinnsla: Halldór
Víkingsson. F.I.T. styrkti útgáfu
þessa hljómdisks. FERMATA. Hljóð-
ritun SKREF. Islenskir tónlistar-
menn. Dreifing: Japis.
HÉRNA fáum við loks sýnishorn
af fiðlusónötum frá barokktímanum
eftir meistara Corelli (1653-1713),
sem átti mestan hlut í að móta
barokksónötuna, en hann samdi
eiginlega aðeins tvær tegundir tón-
verka, concerti grossi og fiðlusónöt-
ur; „bókaorminn" Tartini (1692-
1770), sem samdi 187 sónötur fyrir
fiðlu og tölusettan bassa, og er sú
sem hér er leikin einna frægust
ásamt Djöflatrillusónötunni; og
súperstjörnuna Paganini (1782-
1840), sem er farinn að nálgast
„klassíkina" - ef ekki „popp“ síns
tíma. Þetta er undirrituðum nokkuð
langþráður diskur vegna dálætis
hans á barokktónlist, raunar er
þessi hljómdiskur mikilsvert fram-
lag í íslenskri hljómplötuútgáfu, þar
sem kammersveitir (stærri eða
smærri) hafa yfirleitt kynnt okkur
barokktónlistina (og það vel). Són-
ata Corellis er, eins og öll hans
verk, falleg, hrein og aristókratísk.
Tartini meira á ljóðrænu nótunum
og Paganini, næstum léttvægur í
samanburði, en með fín stef (í
bland) og flotta takta og tækni, sem
er djöfullegt að spreyta sig á en
skemmtilegt að hlusta á.
Hljómdiskurinn í heild þótti mér
mjög ánægjulegur, fallega leikið á
fiðlu og gítar. Laufey Sigurðardótt-
ir hefur að mínu mati þann tón og
stíl (góðan sans fyrir línu) sem fer
þessari indælu músik einstaklega
vel, túlkunin í senn falleg og frísk-
leg, hvort sem um er að ræða lát-
lausan (ekki léttvægan) trega og
hreinar línur eða tækniþrautir, fras-
eringar og flúr. Þó að hlutverk
Páls Eyjólfssonar sé eðli málsins
samkvæmt öllu minna er það ákaf-
lega fallega af hendi leyst.
Hljóðritun skínandi góð. Ein-
dregið mælt með hljómdiskinum.
Oddur Björnsson
Nilfisk
Silver
Jubile
M
5.000,-kr.
afmælis- ^
afsláttur
WAímælis-
tj módel í
fj lúxus-
'I útfærslu,
framleidd í
tilefni
90 ára
ufmælis
1 Nilfisk
/FOnix
HÁTÚNI6A REYKJAVlK SlMI 552 4420
Eru vísindin jafnvel trúarbrögð?
Morgunblaðið/Árni Sæberg
VIGFÚS Eiríksson og Torfi Sigurðsson
ER VIT í VÍSINDUM? heitir ný
bók sem þrír sálfræðinemar í
Háskóla Islands ritstýra og Há-
skólaútgáfan gefur út. Þeir eru
Andri Steinþór Björnsson, Torfi
Sigurðsson og Vigfús Eiríksson
en í febrúar og mars sl. stóðu
þeir fyrir fyrirlestrarkeðju undir
sömu yfirskrift og fengu Atla
Harðarson heimspeking, Einar
H. Guðmundsson dósent i stjarn-
eðlisfræði, Þorstein Vilhjálmsson
prófessor í vísindasögu og eðlis-
fræði, Þorvald Sverrisson vís-
indaheimspeking, Sigurð J. Grét-
arsson dósent í sálfræði og Þor-
stein Gylfason prófessor í heim-
speki til að velta spurningunni
fyrir sér. Bókin geymir svo sex
ritgerðir sem byggðar eru á fyr-
irlestrum sexmenninganna. í
samtali við blaðamann sögðu
Vigfús og Torfi að vísindaheim-
speki væri sameiginlegt áhuga-
mál ritstjóranna þriggja og
þangað megi rekja upphafið að
öllu saman. Mikael M. Karlsson
heimspekingur hjálpaði þeim sið-
an við að móta og setja saman
hugmyndirnar.
„Grunnforsendurnar sem vís-
indin gefa sér,“ segir Torfi, „eru
oft samþykktar gagnrýnislaust.
Það er mikil og almenn umfjöllun
um vísindi í fjölmiðlum, vitnað
til þess sem visindamenn eru að
gera og sagt frá nýjustu upp-
götvunum en það er sjaldnar
rætt um það hvað búi bakvið vís-
indin.“
„Og hvort það sé eitthvert vit
í þeim,“ segir Vigfús. „Þessu vild-
um við fá svör við og koma svör-
unum áleiðis. Með fyrirlestrun-
um og bókinni vildum við gera
efnið aðgengilegt og höfða til
almennings en ekki bara til sér-
fróðra. Koma umræðunni út fyr-
ir veggi háskólans og okkur tókst
það með fyrirlestrunum því þar
var alltaf kappfullt af fólki.“
„Höfundarnir koma úr ólíkum
fræðum og taka á þessari spurn-
ingu hver innan sinnar greinar.
Atli Harðarson heimspekingur
veltir því t.d. fyrir sér hvort
hægt sé að vita nokkurn skapað-
an hlut, sem er auðvitað grund-
vallarforsenda vísindanna."
„Og kemst að þeirri niðurstöðu
að við getum ekki vitað hvort við
vitum nokkurn skapaðan hlut en
það borgi sig samt að trúa því
að við vitum eitthvað."
Torfi heldur áfram: „Og Einar
H. Guðmundsson talar t.d. fyrir
munn heimsfræðinnar sem er
grein innan vísindanna þar sem
tilraunir eru ómögulegar og
samt gefa menn henni stimpil
vísindanna. Hann rökræðir það
hvort heimsfræðin sé sannleikur
eða skáldskapur og kemst að
þeirri niðurstöðu að hún er
blanda af hvoru tveggja. Þor-
steinn Vilhjálmsson tekur á svip-
uðum hlutum út frá sögu vísind-
anna; hvenær ákveðnar kenning-
ar hafi orðið ofan á og hvað valdi
því að ein heimsmynd verður við-
teknari en önnur. Hann spyr sig
að því hvar við séum stödd í
dag. Hvort við séum á enda-
punkti eða hvort þekkingarleitin
haldi endalaust áfram.“
„Já, og hann tekur fyrir hjá-
fræðin og nýaldarfræðin," segir
Vigfús,,, og bendir á hvað þau
eru ólík vísindunum afþví þau
eru óbreytanleg. En stjörnuspek-
in er t.d. sett fram í ákveðinni
mynd sem þróast ekkert og not-
ast ekki við gagnrýna hugsun
sem er mjög virk í öllum vísind-
um sem líka eru alltaf að taka
breytingum.11
„Kannski eru nýaldarfræðin
jafn vinsæl í dag afþví að vísind-
in skilja eftir ákveðið tómarúm,“
segir Torfi. „Guð er fyrirferðar-
minni í heimsmynd okkar daga
og sameindalíffræðin sýnir fram
á að ekki sé mikill munur á lif-
andi hlutum og dauðum. Þannig
geta vísindi hugsanlega fyllt fólk
tilgangsleysi en sumir vísinda-
menn nota líka stundum niður-
stöður sínar sem rök fyrir því
að það sé eitthvað meira og ann-
að á bakvið."
„Því lífið á jörðinni sé of dá-
samlegt til þess að það geti verið
tilviljun. Þess vegna hljóti að
vera tilgangur,“ segir Vigfús.
„Einn höfundanna í bókinni
vill svo meina að vísindi séu ekk-
ert nema trúarbrögð, “ segir
Torfi að lokum.
Igær varst þú numinn brott af geimverum. Þær tóku heilann úr haus-
kúpunni og settu hann í krukku en hentu restinni af skrokknum.
Æðar sem standa út úr heilanum tengdu þær við dælu sem dælir
blóði jafn góðu og heilinn var vanur að fá og taugar sem bera heilan-
um boð tengdu þær við vélar sem búa til svipuð áreiti og þú fengir ef þú
gengir enn um á jörðu niðri. Að síðustu strokuðu þær út úr heilabúi þínu
allar endurminningar um þessa skurðaðgerð og allar upplýsingar sem gætu
fengið þig til að gruna hvernig högum þínum er háttað. Hvernig veistu að
það er ekki svona komið fyrir þér? Hvernig veistu að þú ert ekki heili í krukku?
Úr ritgerð Atla Harðarsonar sem birtist í Er vit í vísindum?
BÖKMENNTIR
Grclnasafn
NÝ STJÓRNLIST
eftir Þorkel Sigurlaugsson. 223 bls.
Útg. Framtíðarsýn ehf. Prentun
Steinholt. Reykjavík, 1996.
FORSTJÓRINN er höfuð síns fyr-
irtækis, konungur í ríki sínu. Hann
er nútímans barón og greifi. Svim-
andi há laun og fjallþung ábyrgðin
á herðum reisa vegg milli hans
og almúgans. Eða svo hyggja sum-
ir. Hvað sem því líður skapar
stjómandinn starfsandann. Sumir
þykjast nema hann í rödd síma-
stúlkunnar og viðmóti sendisveins-
ins, að ekki sé talað um svipmót
þeirra sem nær honum standa.
í bók þessari er stjórnunarstarf-
ið rætt og metið frá ýmsum hlið-
um; má því kallast stjórnunar-
fræði í víðtækum skilningi. Þor-
kell Sigurlaugsson skilgreinir
starfið í fjölda stuttra þátta; veltir
fyrir sér helstu markmiðum þess,
til hvers sé ætlast af stjórnanda,
hvað honum beri að gera og hvað
hann skuli varast. Kröfur þær, sem
gerðar eru til hans nú á dögum
um kunnáttu og hæfileika, munu
hvergi fara þverrandi nema síður
sé. Eins og aðrir verður hann að
hafa tölvu á borði sínu. En hann
þarf ekki að kunna mörg forrit,
segir höfundur, og telur þau síðan
upp. Undirritaður vildi ekki þurfa
að læra þau öll!
Flest er þarna miðað við við-
skiptalífið, síður við opinberar
stofnanir. Enda ráða þar önnur
og að sumu leyti óskyld lögmál.
Þingmenn fá sína sneið, ríflega
skorna. I viðskiptalífinu gildir það
eitt að standa sig. Af því skýrast
launin há. Þótt stóllinn standi hátt
er hann að sama skapi valtur!
En hér er ekki aðeins talað á
Hugsjón og
hagsýni
tungumáli viðskipta-
lífsins. Þorkell leggur
jafnframt áherslu á
hið mannlega. Því
kennir hann bók sína
við stjórn list. Sam-
skipti við fólk eru flók-
in ekki síður en með-
ferð talna eða gerð
áætlana. Engin vísindi
eru svo fullkomin né
nákvæm að þau geti
gefið algild og óbrigð-
ul ráð varðandi mann-
lega þáttinn. Hann
verður þó að vera í
góðu lagi.
Þá eru það fjölmiðl-
arnir. Nauðugur viljugur verður
stjórnandinn að hlíta tilvist þeirra.
Þar má hann svara fyrir gerðir
sínar hvort sem honum þykir ljúft
eða leitt. Kaflar tveir bera þarna
yfirskriftina Áhrif og ábyrgð fjöl-
miðla og Meinsemdir upplýsinga-
samfélagsins. Höfundur segir að
vegna fenginnar reynslu temji for-
svarsmenn fyrirtækja sér alla
jafna varfærni í skiptum sínum
við fjölmiðla. Umfjöllun flölmiðl-
anna um atvinnulífið, menn og
málefni, séu stundum neikvæð.
Við beri að stofnendur fyrirtækja
varist beinlínis að vekja á sér at-
hygli af ótta við afleiðingamar.
Höfundur notar á einum stað orð-
ið »upplýsingamengun«. Tilvalið
hugtak, lýsir því vel hversu stór-
lega er hægt að víkja af vegi sann-
leikans án þess að
fara beinlínis rangt
með. »Fjölmiðill sem
gerist sekur um trún-
aðarbrest,« segir Þor-
kell, »missir smátt og
smátt góð sambönd
og einangrast í þjóð-
félaginu.«
Betur að satt væri.
Trúnaður manna á
milli er sem betur fer
til. Og ábyrgir fjölm-
iðlar eru sem betur fer
til. En hinir eru líka
til. Hvorir tveggja
höfða til síns hóps. Ef
fjölmiðill lýsir yfír
stuðningi við stefnu og fylgir eftir
þeim stuðningi er ekkert við því
að segja. Verra er ef fjölmiðill ger-
ist hlutdrægur undir yfírskini hlut-
leysis. Einatt er á orði haft að til-
teknir fjölmiðlar séu alltaf að kalla
til sín sömu einstaklingana. Astæð-
an má vera einföld. Fj'ölmiðillinn
er þá þegar búinn að kynnast þess-
um útvöldu einstaklingum og
ganga úr skugga um að skoðanir
þeirra séu »réttar!« Menningará-
stand þjóðar lýsir sér í mörgu,
meðal annars í fjölmiðlunum. Hvar-
vetna á Vesturlöndum eru til bæði
góðir og vondir íjölmiðlar. Þokell
gerir sér óraunhæfar hugmyndir
um manneðlið ef hann hyggur að
hinir síðartöldu muni smám saman
einangrast, eins og hann orðar
það, og þar með líða undir lok.
Þorkell
Sigurlaugsson
En menntakerfið? Höfundur
segist hafa verið spurður að því
hveijir séu viðskiptavinir þess.
»Skólar, ekki síður en þeir sem
framleiða vöru eða veita þjónustu,
þurfa að huga að því hver er hinn
endanlegi neytandi og hveijar eru
hans þarfir og viðhorf,« segir Þor-
kell. Þá er hann raunar að tala
um háskólanám fyrst og fremst.
Ef horft er frá forstjórasætinu
er afstaðan skiljanleg. Nám, sem
er ekki hagnýtt, kemur engum að
gagni í lífsbaráttunni. En eiga
ekki fleiri sjónarmið rétt á sér?
Einhveiju sinni var sagt að menn-
ingin hæfist þar sem hinu hagnýta
sleppti. Iðulega hefur verið bent á
að óhagnýtar frumrannsóknir hafi
síðar öðlast hagnýtt gildi. For-
stjórinn, sem einatt er að sækja
ráðstefnur og skála við fyrirfólk
um víða veröld - þarf hann ekki
einnig að vera viðræðuhæfur þeg-
ar talið berst að listum og menn-
ingu, þó svo að hvorugt komi við
starfi hans? Farsælast mun auðvit-
að að góð almenn menntun fari
saman við hagnýta fagþekkingu.
Enda þótt bók þessi sé að meiri-
hluta skrifuð á mildari nótunum
getur Þorkell líka verið skorinorð-
ur predikari. Heimur viðskiptanna
er harður. En þar gilda jafnframt
strangar reglur, skráðar og
óskráðar. Eins og fleiri sér Þor-
kell eftir hinum fornu dyggðum:
»Foreldrar, skólakerfið og stjórn-
endur fyrirtækja hafa brugðist
þeirri skyldu að leggja áherslu á
gamlar góðar dyggðir eins og heið-
arleika, skilvísi og að innræta sið-
ferðiskennd meðal barna, nem-
enda og starfsmanna,« segir hann.
Vel er þetta mælt. Ekkert sam-
félag stenst nema menn geti treyst
hver öðrum. Við skulum því enda
gamla árið og byija hið nýja með
því að festa í minni þessa hug-
vekju Þorkels Sigurlaugssonar.
Erlendur Jónsson