Morgunblaðið - 21.12.1996, Blaðsíða 36
36 LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Fíflholt
í MORGUNBLAÐ-
INU 16. desember
1996 var birt grein
undir yfirskriftinni
„Óskipulag ríkisins og
Náttúrueyðingarráð". I
greininni lýsir Magnús
Tómasson, myndlist-
armaður og landeig-
andi skoðun sinni á úr-
skurði embættis skipu-
lagsstjóra ríkisins varð-
andi mat á umhverfis-
áhrifum urðunar sorps
í landi Fíflholta í Borg-
arbyggð.
Til upplýsinga er rétt
að rifja upp niðurstöður
í úrskurði skipuiagsstjóra 24. októ-
ber 1996, en þar segir eftirfarandi:
„Með visun til 8. greinar laga um
mat á umhverfisáhrifum nr.
63/1993 hefur skipulagsstjóri ríkis-
ins farið yfir þau gögn sem lögð
voru fram af hálfu framkvæmdar-
aðila við tilkynningu, ásamt um-
sögnum, athugasemdum og svörum
framkvæmdaraðila við þeim. Fallist
er á fyrirhugaða urðun sorps í Fífl-
holtum eins og henni er lýst í fram-
lagðri frummatsskýrslu, með eftir-
farandi skiiyrðum: 1. Sigvatn
verði hreinsað í samræmi við
ákvæði mengunarvarnareglu-
gerðar og tryggt að mengunar-
áhrifa af því gæti ekki þar sem
því verður veitt í Norðlæk.
2. Haft verði samráð við Nátt-
úruverndarráð um efnistöku til
urðunar."
Samkvæmt 14. gr. laga nr.
63/1993 er heimilt að kæra úrskurð
skipulagsstjóra til umhverfisráð-
herra innan fjögurra vikna frá því
hann er birtur. Skipulagi ríkisins
hafa nú borist frá umhverfisráðherra
til umsagnar 3 kærur á ofangreindan
úrskurð og er Magnús Tómasson
aðili að einni kærunni. Skipulag rík-
isins mun gefa umsögn um kærurn-
ar lið fyrir lið. Þar verð-
ur m.a. tekin afstaða
til þeirra sérfræðiálita
sem Magnús hefur lagt
fram máli sínu til stuðn-
ings og ganga á skjön
við álit Hollustuverndar
ríkisins.
í grein Magnúsar er
hins vegar vegið svo
harkalega að skipulags-
stjóra ríkisins og öðrum
starfsmönnum hjá
Skipulagi ríkisins að
ekki er hægt að láta hjá
líða að að svara þeim
árásum á sama vett-
vangi og þær birtust.
Varðandi kynningu á skýrslunni
um mat á umhverfisáhrifum þá telur
Magnús hana hafa verið í skötulíki.
Staðreyndin er sú að hún var sú
sama og verið hafði með 45 aðrar
fyrirhugaðar framkvæmdir, þ.e.
auglýsingar í Morgunblaðinu, Lög-
birtingablaðinu og í einu héraðs-
blaði. Auk þess voru sendar út
fréttatilkynningar um málið. Frum-
matsskýrslan lá frammi til kynning-
ar frá 28. ágúst til 3. október 1996
hjá Skipulagi ríkisins í Reykjavík, í
Þjóðarbókhlöðunni í Reykjavík, á
skrifstofum Borgarbyggðar og hjá
oddvita Kolbeinsstaðahrepps.
í bréfí Skipulags ríkisins til fram-
kvæmdaraðila dags. 24. júlí 1996
var lögð á það áhersla að nágrönnum
yrði kynnt málið vel og að afstaða
þeirra kæmi fram í matsskýrslunni.
Magnús heldur því fram að
skýrsla sú sem lögð var fram til
kynningar og úrskurður byggðist á
„væri alls ekki hæft sem gilt stjórn-
sýsluplagg". í því sambandi er bent
á 8. gr. laga um mat á umhverfis-
áhrifum þar sem segir að skipulags-
stjóri skuli, innan átta vikna frá því
að hann hefur birt tilkynningu fram-
kvæmdaraðila, kveða upp rökstudd-
an úrskurð um það hvort fallist er
Stefán Thors
Skriffinnur
HUGSUNARHATT-
UR skriffinna og
stjórnlyndra er lífseig-
ur þrátt fyrir sögulegar
ófarir alla öldina. Nýj-
asta dæmið er tillaga
iðnaðarráðherra um að
hann fái að útdeila 80
milljónum króna til
gæluverkefna úti um
hinar dreifðu byggðir
landsins. Hann telur
sig vita hvar og hvern-
ig atvinnufyrirtækjum
er best niður komið og
vill þvf „skilgreina
styrkleika og veikleika
einstakra landsvæða
með tilliti tii þess hvar
eigi að byggja upp og þá hvað“.
Þetta kann að hljóma vel í eyrum
einhverra (sérstaklega þeirra sem
muna ekki hvernig árangurinn af
loðdýra- og fiskeldisátaki framsókn-
armanna gekk fyrir nokkrum árum).
En hvað þýðir þetta í raun?
Þetta þýðir svo dæmi sé tekið að
þessum 80 milljónum verður ekki
varið til að minnka halla ríkissjóðs
eða greiða erlendar skuldir ríkisins.
En það sem er þó ef til vill alvarleg-
ast er að þetta þýðir að þessar 80
milljónir verða ekki notaðar með
hagkvæmasta mögulega hætti í at-
vinnulífinu.
Þegar til stendur að nota fé til
hagkvæmra fjárfestinga er ekki ráð-
legt að taka það af fóiki með skött-
um til að láta stjórnmálamenn end-
urúthluta því. Þegar fólk fær að fjár-
festa sjálft styður það við bakið á
þeim fyrirtækjum sem það telur að
muni skila því mestum arði miðað
við þá áhættu sem fjárfestingunni
fylgir. Það eru því bestu fyrirtækin,
það er að segja þau sem skjóta styrk-
ustu stoðunum undir atvinnu- og
efnahagslíf landsins, sem fólk kýs
að fjárfesta í þegar það
ræður fé sínu sjálft. Það
sem Finnur Ingólfsson
ætlar augljóslega að
gera er að láta fyrir-
tæki, sem einkaaðilar
hafa ekki talið vænleg-
an fjárfestingarkost,
hafa fé þessara sömu
einkaaðila. Einkaaðil-
arnir fá því ekki tæki-
færi til að veija fé sínu
sjálfir til fjárfestinga í
arðbærum fyrirtækjum.
Slæm fyrirtæki, sem þó
hafa einhverra hluta
vegna hlotið náð fyrir
augum ráðherra eða
skriffinna hans, fá féð
í stað hinna góðu. Hærra hlutfall
íjárins fer þess vegna í súginn en
ella hefði orðið. Þessar aðgerðir
Finnur Ingólfsson vill,
segir Haraldur
Johannessen, láta
fyrirtæki, sem einka-
aðilar hafa ekki talið
vænlegan fjárfestingar-
kost, hafa fé þessara
sömu einkaaðila.
Finns, sem eru af því taginu sem
fólk hefur almennt vonað að til-
heyrðu fortíðinni, munu ekki bæta
atvinnuástand og efnahag landsins
heldur gera verri.
Höfunclur er háskólanemi.
Haraldur
Johannessen
á viðkomandi framkvæmd með eða
án skilyrða eða hvort ráðist skuli í
frekara mat á umhverfisáhrifum.
Magnús kvartar yfir því að hafa
ekki fengið aðgang að svörum fram-
kvæmdaraðila við þeim athugasemd-
um sem bárust. Því er til að svara
að frá því að frestur til að skila at-
hugasemdum rennur út hefur Skipu-
lag ríkisins 3 vikur til að afla svara
framkvæmdaraðila við þeim til að
byggja úrskurð á. Þau svör eru að
berast fram á síðasta dag og er
ekki framkvæmanlegt að gefa þeim
sem gerðu athugasemdir kost á að
tjá sig um svör framkvæmdaraðila
enda þyrfti þá að gefast tími til að
gefa framkvæmdaraðila enn kost á
því að svara nýjum athugasemdum.
Þegar úrskurður liggur fyrir getur
hins vegar hver sem er fengið afrit
af öllum gögnum málsins. Með
gildistöku upplýsingalaga um næstu
áramót verður fólki ekki meinaður
aðgangur að gögnum nema í sér-
stökum tilvikum.
Magnús ræddi í síma við starfs-
menn embættis skipulagsstjóra, m.a.
tvo eftir að frestur til athugasemda
var liðinn. Var hann þá með ýmsar
athugasemdir sem hann taldi þurfa
að svara og var honum bent á að
þrátt fyrir að frestur væri liðinn
gæti hann sent ábendingarnar skrif-
lega, sem hann og gerði. Þrátt fyrir
að frestur væri liðinn leitaði Skipulag
ríkisins skriflega álits Hollustuvernd-
ar ríkisins á nokkrum þáttum sem
Magnús benti á eins og t.d. hættu á
mengun vegna þungmáima, PCB,
salmonellusýkingar og seyru úr rot-
þróm. í svarbréfi Hollustuvemdar
ríkisins dags. 24. október 1996 bár-
ust eftirfarandi upplýsingar sem voru
birtar í úrskurði skipuiagsstjóra.
• Mengun sigvatns af völdum þung-
málma er ekki talin vandamál.
Mældur styrkur þeirra er langt
fyrir neðan viðmiðunarmörk þar
sem þau hafa verið sett í starfs-
leyfi.
• PCB hefur hvergi mælst í sigvatni
frá sorphaugum.
• Salmonellusýking eða mengun af
völdum coli-gerla getur stafað af
sláturúrgangi, sem ekki er byrgð-
ur um leið og hann berst á urðun-
arstað, ef fuglar komast í hann.
Hins vegar er ekki vitað um að
salmonellutilfelli hafi verið rakin
til sláturúrgangs.
Þannig var um leið
tryggt, segir Stefán
Thors,aðmengun
bærist ekki í Akraós.
• Fersk seyra er leðja sem inniheld-
ur 90-95% vatn og getur þá verið
menguð af ýmsum gerlum, m.a.
coli. Mengun sigvatns af völdum
seyru er ekki af lífrænum efnum
og gerlar eyðast á leið í gegnum
jarðveg. Þungmálmainnihald er
vandamál í seyru erlendis.
Um það skal ekki deilt við Magn-
ús hvernig fjarlægð frá fyrirhuguð-
um urðunarstað til sjávar er reiknuð
eða hvort sú fjarlægð miðast við
Akraós eða Haffjörð. Það sem skipt-
ir meginmáli er að Skipulag ríkisins
miðaði við það í allri sinni umijöllun
um málið að Norðlækur yrði ekki
þynningarsvæði og að í starfsleyfi
yrðu settar reglur um hreinsun sig-
vatns þannig að tryggt verði að
mengunaráhrifa gæti ekki i Norð-
læk. Þannig er um leið tryggt að
mengun berist ekki í Akraós.
í grein Magnúsar er látið að því
liggja að skipulagsstjóri sé ekki sjálf-
ráður. Magnús segir m.a.: „Það
skyldi þó ekki vera að skipulags-
stjóri og hans fólk teldi sér skyldara
að gera það sem honum er sagt eða
þjóna undir einhver pólitísk öfl sem
aðeins hafa skammtímalausnir á
vandamálum í huga —
Það er skiljanlegt að Magnúsi sem
eiganda lands í nágenni fyrirhugaðs
urðunarstaðar og áhugamanni um
verndun Akraóss skuli vera mikið
niðri fyrir. Að gefa í skyn að skipu-
lagsstjóri sé viljalaust verkfæri ein-
hverra óskilgreindra afla í þjóðfélag-
inu er málstað hans hins vegar ekki
til framdráttar. Allir úrskurðir
skipulagsstjóra ríkisins hafa verið
byggðir á faglegu mati og vandlega
skoðuðu máli. Starfsmenn gera sitt
besta til að meta hver verði áhrif
framkvæmda á umhverfið og til
hvaða mótvægisaðgera þurfi að
grípa ef hætta er á óæskilegum
umhverfisáhrifum. Eðli málsins
samkvæmt heyrir það til undantekn-
inga ef allir sem hafa tjáð sig um
fyrirhugaða framkvæmd eru sáttir
við niðurstöðuna. Það er hins vegar
misjafnt hvort það eru fram-
kvæmdaraðilar, áhugafólk um
verndun, nágrannar, landeigendur
eða aðrir sem eru óánægðastir eins
og dæmin sanna. Umfram það sem
segir í lögum og reglugerðum er
hins vegar enginn sem segir skipu-
lagsstjóra eða starfsfólki hans hvað
gera skuli.
Höfundur er skipulagsstjóri
ríkisins
ISLENSKT MAL
TVEIR dyggir stuðningsmenn
þáttarins hafa enn sent mér bréf
sem ég birti hér með þökkum,
örlítið stytt. Fyrst er það Harald-
ur Guðnason í Vestmannaeyjum:
„Sæll og blessaður, Gísli.
Mér sýnist málfátækt heldur
vaxandi, t.d. á Alþingi. Þar er
flest „með þessum hætti“ og étur
hver eftir öðrum. Svo er þetta
eða hitt „óásættanlegt", og bætt
um betur: „illásættanlegt".
Þá tala menn um að „mála sig
út í horn“. Hvernig gerist það?
Er það kannski sama og að
hrökklast út í horn?
I lokin sjálfumglaði Toyota-
maðurinn: „Þeir versla bíla hjá
okkur til að selja þá aftur. „Eg
óska þér árs og friðar.
Með bestu kveðju.“
Þá er það Kjartan Ragnars í
Reykjavik, slyngur málfærslu-
maður:
„Heill og sæll.
Mér skilst þú og aðrir lærðir
menn teljið 1-inu ofaukið í orðinu
Sauðkræklingur, sbr. 872. þátt
þinn.
Bókstafnum 1 er skotið inn í
orð af ýmsum toga, eins og hvert
skólabarn veit, - t.d. bæklingur,
kettlingur, Æverlingur, krækl-
ingur, - og þannig án enda.
Lærðir menn kynnu að finna ein-
hvers konar reglu um þetta atr-
iði. Annars tel ég hér á ferð
marklítið karp um skeggið keis-
arans, enda eigi það ekki heima
í þáttum þínum sem njóta virð-
ingar og vinsælda um allt land.
Mér er sagt „þeir á Króknum“
noti þetta orð yfirleitt ekki, en
telji þó „Sauðkrækingur“ ívið ill-
skárra. Einhver kynni að telja
að þar færi maður sem hefði hug
á að krækja (sér) í sauð....
Ekki kemur mér á óvart að
títtnefnt orð verði ekki fundið í
orðabókum; hefur slíkt „mál-
blóm“ væntanlega ekki þótt
„tækilegur kostur" þar á bæjum.
Að fornum sið fellst ég að
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
880. þáttur
sjálfsögðu á það sem sannara
reynist um landnám í Kræklinga-
hlíð, - en reyndar var það ekki
deiluefni þessa máls. Auk þess
voru „þeir gömlu“ ekki alltaf
sammála um heimildir.
Vinsamlegast.
E.s. Þá vil ég geta þess til
fróðleiks að nú hefur sá mæti
maður Jón A. Jónsson, orðabók-
arritstjóri, tjáð mér að Skaftfell-
ingar nefni íbúa Landbrots ávallt
„Landbrytlinga, aldrei . .. bryt-
inga.“
Umsjónannaður þakkar bréf-
riturum góðar óskir og hrós og
er fús til að láta þá hafa síðasta
orðið um efni bréfanna nú um
sinn.
★
Þórður hét maður Magnússon
á 16. öld. Hann var húnvetnskur
að ætt og búsetu, bjó á Strjúgi
í Langadal. Hann kvað í Roll-
antsrímum:
Nökkvann Ijóðs fyrir njóta stáls
negli ég saman með orðum.
Stuðlar hljóðs og stofninn máls
stendur samt í skorðum.
Þetta er ferskeytluætt I, fer-
skeytla, eins og síðast, en rímið
ekki eins dýrt og í fyrri dæmum.
Þetta er t.d. ekki stiklað, þvi að
feitletruðu innrímsorðin, ljóðs og
hljóðs (hendingamar í frumlínun-
um) ríma ekki við endarímsorðin.
Þetta er frumhent á máli Svein-
bjarnar Beinteinssonar, en fleiri
nefna slíkt skothent, t.d. dr.
Bjöm Karel Þórólfsson í þrekvirki
sínu um rímur fyrir 1600.
En þó að vísan sé ekki ýkja
dýrt kveðin, hefur hún aðra aug-
ljósa kosti. Kenningarnar eru
réttar og myndmálið hárfínt og
ónykrað. Nökkvi (=bátur) ljóðsins
er negldur sem aðrir bátar; en
þetta er bátur ljóðs, og því er
hann negldur með orðum. Stuðl-
ar og stofn máls standa og þó i
skorðum. Það minnir einnig á
nökkvann, skorðaðan í fjörunni.
Hjá Þórði á Stijúgi var mál
allt í góðum skorðum, enda hlaut
hann mikið lof fyrir kveðskap
sinn fyrr og síðar. Margar vísur
hans eru enn á vörum fólks, lík-
lega helst tvær:
Karlamagnús keisari dýr
kenndi trúna hreina,
aldrei hann fyrir aftan kýr
orustu háði neina.
(Fjósarima.)
og
Við skulum ekki hafa hátt,
hér er svo margt að ugga.
I allt kvöld hefi ég andardrátt
úti heyrt á glugga.
(Mæðgnasenna; dálítið klúr á köflum.)
★
„Elska öfundar eigi. Eigi gerir
hún miska. Eigi drambar hún,
eigi er hún ágjörn, eigi leitar hún
sinna hluta, eigi hæðir hún, eigi
hyggur hún illa, eigi fagnar hún
illu. En hún samfagnar góðu.“
(Páll postuli; ísl. þýðing í
Hómilíubók, varðveittri í
Stokkhólmi.)
★
Svo oft er þörf
þá angrar tregi striður
að allir rétti hönd
með brosi hýru
sem meira virði er sál
en djásn þau dýru
sem dagvillt þrá
á strætum lífsins býður.
Hve gott, hve gott
er jólaklukkur kalla
og kliður stríðs
á deilustrætum þagnar,
hve gott að vera bam
sem birtu fagnar
og brosum gleði
lýsir veröld alla.
(Þórarinn Guðmundsson, f. 1927).
Auk þess er hugsanlegt að
peysa gæti verið hlýjasta jóla-
gjöfin, en ekki „sú heitasta“.
Gleðileg jól.