Morgunblaðið - 29.12.1996, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AUÐLIND SEM
EKKIGENGUR Á
ISTEFNUYFIRLÝSINGU ríkis-
stjórnarinnar frá 23. apríl
1995 er iagður grunnur að
stefnumótun í málefnum upp-
lýsingasamfélagsins. Þar er
gefíð fyrirheit um mótun heildar-
stefnu um hagnýtingu upplýsinga-
tækni í þágu efnahagslegra framf-
ara og uppbyggingar í atvinnulífinu,
vísindarannsókna, lista og annarra
menningarmála. Aðgangur fólks að
opinberum upplýsingum verði
tryggður, dregið verði úr skrifræði
í samskiptum borgaranna við stjórn-
völd og óþörf laga- og reglugerðar-
ákvæði afnumin. Samhliða þessu
verði þjónusta ríkisins sniðin að nú-
tímatækni t.d. með nettengingu
þjónustustofnana og pappírslausum
viðskiptum.
Stefnumótunin tekur á öllum svið-
um þjóðfélagsins en framkvæmd
einstakra málaflokka annast við-
komandi ráðuneyti. Fjallað er um
tengingu atvinnulífs við upplýsinga-
þjóðfélagið, menntun, rannsóknir,
heilbrigðismál, fjarskipti, fjölmiðla
og samgöngu- og ferðamál.
í framtíðarsýninni er einnig fjallað
um aðlögun löggjafarinnar að
breyttu umhverfi og lagt til að
numdar verði á brott allar óþarfa
hindranir fyrir þróun og notkun upp-
lýsingatækninnar. Tekið er á sið-
ferðilegum spurningum og lagt til
að stuðlað verði að útbreiðslu hug-
búnaðar sem fóik getur notað til að
takmarka öflun og móttöku efnis á
tölvutæku formi sem grefur undan
almannaheill. Lagt er til að stofnuð
verði siðanefnd um upplýsingatækni
á íslandi sem taki fyrir siðferðileg
álitamál er ekki falla undir gildandi
lög og reglugerðir.
Fimm meginmarkmið
I stefnumótuninni er sett fram sem
yfirmarkmið að íslendingar verði í
fararbroddi þjóða heims við nýtingu
upplýsingatækni í þágu bætts mann-
lífs og aukinnar hagsældar. Til að
fylgja fram þessu yfirmarkmiði eru
sett fram fimm meginmarkmið sem
grunnur að framtíðarsýn:
Að landsmenn hafi greiðan að-
gang að upplýsingasamfélaginu.
Kostir þess verði nýttir til þess að
efla lýðræði og auka lífsgæði til
í framtíðarsýn ríkisstjórnarinnar um upplýsingasamfélagið setja
stjómvöld sér það markmið að íslendingar verði í fararbroddi
þjóða heims við nýtingu upplýsingatækni. Guðjón Guðmundsson
las skýrslu starfshóps sem vann að stefnumótuninni og ræddi við
Tómas Inga Olrich alþingismann
Gæti ýtt undir
stéttaskiptingu
HÆTTA er að á að stéttaskipting
verði til í kjölfar aukinnar upp-
Iýsingatækni því staðreynd er að
hluti af þjóðinni hefur ekki
áhuga fyrir þessari nýju tækni.
Þetta á ekkert sérstaklega við
Islendinga frekar en aðrar þjóðir
og líklega eru Islendingar áhuga-
samari en aðrar þjóðir um tækni-
mál sem lúta að upplýsingatækn-
inni. Þetta er mat Tómasar Inga
Olrich alþingismanns.
„Það hefur sýnt sig að með
hverri þjóð er ákveðinn hluti
mannaflans sem hefur alls ekki
áhuga á upplýsingatækni og er
þvert á móti andvígur henni. í
plaggi sem gefið er út af Evrópu-
ráðinu er talað um „technopath"
í þessu samhengi, þ.e.a.s. þá sem
haldnir eru tæknifælni. Þeir eru
settir fram sem hugmyndafræði-
legir andstæðingar þeirra sem
teljast vera „cyberman", sem upp
á íslensku gætu kallast netgreif-
ar,“ segir Tómas.
Brugðist við þessu
innan skólakerfisins
Þessi nýja tækni getur ýtt und-
ir vissa stéttskiptingu í framtíð-
inni, milli þeirra sem tileinka sér
hana og hafa aðgang að upplýs-
ingum og hinna sem ekki tileinka
sér hana.
„ Við erum á ýmsan
máta að reyna að berj-
ast gegn þeim öflum
í samfélaginu sem
skipta okkur niður í
hópa og stéttir og
jafna lífsgæðin. Þann-
ig göngum við til
verks í menntamálum,
við ætlumst til þess
að allir eigi kost á
menntun óháð efna-
hag. Þess vegna hljót-
um við að horfast í
augu við hugsanlega
orsök stéttskiptingar
eða átaka í þjóðfélag-
inu í framtíðinni.
Flestar þjóðir sem eru
komnar nokkuð áleiðis í að nýta
þessa tækni horfa til þessa
vandamáls," segir Tómas Ingi.
Hann segir að hægt, sé að gera
upplýsingaflæðið sem fer fram
eftir þessari tækni aðgengilegt
fyrir þá sem ekki hafa tækni-
þekkinguna. Það mætti gera
með þeim hætti að bókasöfnin
verði söfn sem miðli upplýsing-
um með nýrri upplýsingatækni
en þá þannig að þeir sem ekki
nota tæknina geti komið á söfn-
in og fengið upplýsingarnar í
prentuðu formi eða á annan
hátt.
„Eghyggþó aðtaka
verði á þessu innan
menntakerfisins og
vinna gegn því þar.
Sá hópur sem haldinn
er tæknifælni verður
þeim mun fámennari
eftir því sem fyrr er
farið af stað með
kynningu á tækninni
innan skólanna. Ég
hygg að hér sé frekar
um fordóma að ræða
sem menn leggja sér
til síðar á ævinni en
meðfædda fælni,“ seg-
ir Tómas Ingi.
Hann segir að ís-
lendingar noti tölvur
og netþjónustu minna en Banda-
ríkjamenn og sumar Asíuþjóðir
en meira en flestar Evrópuþjóðir.
Skólarnir eru tölvuvæddari en
víða í Evrópu.
„Tölvu- og tækjaeign er mikil
hér á landi. Islendingar eru veik-
ir fyrir tækjabúnaði og opnir
fyrir nýjungum. Það er okkar
styrkur. Hugarfar þjóðarinnar
er að mörgu leyti hagstætt þess-
um nýjungum. Ég gæti því best
trúað að sá hópur sem haldinn
er tæknifælni sé hlutfallslega
fámennari hér en annars stað-
ar,“ segir Tómas Ingi.
Tómas Ingi
Olrich
hagsbóta fyrir almenning og íslenskt
atvinnulíf. Upplýsingatækni verði
beitt á öllum sviðum hvort sem er
við nýsköpun, heilbrigðismál, vís-
indi, listir og menningu eða á öðrum
sviðum daglegs lífs.
Að tryggt verði fullt jafnræði
milli opinbers reksturs og einka-
reksturs á sviði upplýsingatækni og
upplýsingaiðnaðar. Stjórnvöld auð-
veldi, með hjálp upplýsingatækninn-
ar, aðgang að opinberum upplýsing-
um og þjónustu til að jafna stöðu
einstaklinga og fyrirtækja óháð bú-
setu eða efnahag.
Að upplýsinga- og fjarskiptatækni
verði virkjuð til að bæta samkeppnis-
stöðu íslensks atvinnulífs, auka
framleiðni, örva atvinnu og fjölga
möguleikum til útflutnings á ís-
lensku hugviti.
Menntakerfið lagi sig að breyttri
þjóðféiagsmynd og miði almenna
menntun og símenntun við kosti
upplýsingasamfélagsins um leið og
það stendur vörð um tungu okkar
og menningu.
Löggjöf, reglur og vinnubrögð
verði endurskoðuð með tilliti til upp-
lýsingatækni til að örva tæknilegar
framfarir og til að vernda réttindi
einstaklinga og fyrirtækja.
Nýtt neyslusvið
Formaður starfshópsins sem vann
skýrsluna var Tómas Ingi Olrich al-
þingismaður. Hann telur að ekki sé
fjarri lagi að íslendingar séu í farar-
broddi meðal Evrópuþjóða í nýtingu
upplýsingatækninnar en þó talsvert
á eftir Bandaríkjamönnum. íslend-
ingar hafi komið sér upp tæknibún-
aði til að flytja upplýsingar um allt
land til hinna smæstu byggða í gegn-
um ljósleiðara.
„Unnið er að því að leggja ljósleið-
ara í hvert hús hér á Islandi. Það
tekur að sjálfsögðu nokkur ár að
hrinda því fyllilega í framkvæmd,"
segir Tómas Ingi.
Fyrirheit ríkisstjórnarinnar á
þessu sviði eru þau að efla sam-
keppnisstöðu íslands með því að
tryggja aðgang fyrirtækja og al-
mennings að fullkomnustu fjar-
skiptakerfum heimsins á samkeppn-
ishæfu verði og tryggja að flutnings-
geta og flutningsöryggi innanlands
og til útlanda sé jafnan fullnægjandi
og geri ráð fyrir ört vaxandi notkun.
Tómas Ingi minnir á að menn
hafi lengi haft áhyggjur af því að
hagvöxtur byggðist einkum á nýt-
ingu takmarkaðra auðlinda.
„Upplýsingasamfélagið býr til
neyslu sem er í sjálfu sér umhverfis-
væn því neyslan byggist á samskipt-
um og upplýsingum. Þótt gengið sé
í þessa auðlind er ekki gengið á
hana. Hún stækkar við notkun.
Upplýsingasamfélagið opnar fyrir
nýja tegund af iífsgæðum og neysiu-
mynstri sem hefur allt önnur áhrif
á umhverfi, náttúru og hagkerfi
heimsins en önnur neysla. Um þetta
hefur ekki verið fjallað mikið fram
að þessu en ég er sannfærður um
að menn muni velta mikið vöngum
yfir þessu í framtíðinni," segir Tóm-
as Ingi.
Fjölmiðlar og tungan
Fjallað er í sérstökum kafla um
eðli fjölmiðlanna í upplýsingasamfé-
laginu. Tómas Ingi bendir á að
tölvan sé í senn orðin sjónvarp og
dagblað en jafnframt bjóði hún upp
á tengingu við tölvunet þar sem
notendur geta komið skoðunum sín-
um á framfæri til stórs hóps lesenda.
„Þarna er komið nýtt svið sem
breytir forsendum ijölmiðlanna. Ljós-
vakamiðlar hafa verið einhliða fram
til þessa. Þeir hafa talað til fólks.
En þess er ekki langt að bíða að
samskiptin verði tvíhliða og neytand-
inn velji sjálfur þær upplýsingar sem
hann kýs. Þetta breytir fjölmiðlunum
og ijölmiðlun verður enn alþjóðlegri.
Á sama tíma er fjölmiðillinn orðinn
uppeldisstofnun. Við sem ætlum að
standa vörð um þjóðlega menningu
og viðgang og vöxt íslenskunnar og
íslenskra viðhorfa stöndum frammi
fyrir því að aðgangur okkar að upp-
lýsingum er að stórum hluta bundinn
erlendum ijölmiðlum. Við verðum að
taka tillit til þess að samkeppnin er
orðin svo alþjóðleg. Við verðum að
gera okkur grein fyrir því að ef við
bjóðum ekki upp á efni á þessurn
miðlum um okkar samfélag á okkar
forsendum þá verðum við undir í
samkeppninni. Það er því full ástæða
til þess að taka fjölmiðlaþáttinn í