Morgunblaðið - 29.12.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1996 11
Aukin skilvirkni og
mikill sparnaður
Jakob Falur
Garðarson
þessu máli sterkum tökum,“ segir
Tómas Ingi.
Hann segir að bregðast verði við
þessu með þeim hætti að gera inn-
lendum sjónvarpsstöðvum, hvort
sem þær eru í ríkis- eða einkaeign,
kleift að framleiða íslenskt dag-
skrárefni.
„Dagblöðin hafa sýnt það að ís-
lenskir flölmiðlar geta þetta við nú-
verandi aðstæður. Markaðurinn er
með þeim hætti að hann er reiðubú-
inn að borga fyrir íslenskt efni. Að
minnsta kosti þijú íslensk dagblöð
taka með mjög víðtækum hætti á
menningarmáium, þjóðfélagsmálum,
stjórnmálum og menntunarmálum.
Þau gegna, vegna þess að þau vilja
það sjálf, mjög mikilvægu menning-
arhlutverki," segir Tómas Ingi.
Tölvulæsi
Tómas Ingi segir að það skipti
meginmáli í þessari umræðu allri að
þjóðin verði töjvulæs. Markmiðið sé
að það verði íslendingum jafnsjálf-
sagt að leita upplýsinga í tölvu og í
bókum. Annað stórt markmið sé að
læra að skilja kjarnann frá hisminu.
„Það hve miklar upplýsingar eru
í boði er einnig vandamál. Það er
kannski ennþá viðkvæmara og erfið-
ara verkefni en annað að efla með
mönnum raunsæja úrvinnslu á upp-
lýsingum og gera þeim kleift að
meta gagnsemi þeirra. Markmiðið
með upplýsingatækninni er ekki að
við sökkvum okkur ofan í tímasóun
og gagnslausa leiki og leit,“ segir
Tómas Ingi.
Hann segir að hæfileikinn til að
skilja kjarnann frá hisminu haldist
í hendur við almennt menntunarstig
og þroska landsmanna. Stefnt er að
sömu markmiðum í almennu skóla-
starfi, þ.e.a.s. að auka þroska nem-
enda. Tengja þurfi þá starfsemi sér-
staklega tölvulæsi.
„Ekki síst þarf að styrkja stöðu
íslenskunnar. Því er ekki að neita
að útbreiddasta tungumál heimsins
á sérstaklega auðveldan aðgang að
landsmönnum í gegnum uppiýsinga-
tæknina. Hluti ungs fólks talar nú
þegar mjög enskuskotið mál sem það
hefur beint úr tölvusamskiptum,
kvikmyndum og sjónvarpi. En það
verður einnig að leggja ríka áherslu
á enskukennslu til þess að hægt sé
að nýta sér tæknina með árangurs-
ríkum hætti. Þjóðin verður tvímæla-
laust tvítyngd að lokum og það þýð-
ir ekki að beijast gegn því. Við verð-
um að tryggja það að hún verði vel
tvítyngd," segir Tómás Ingi.
Hraðari þróun en vænst var
En hvenær rennur sú stund upp
að íslendingum verður tamt að leita
upplýsinga og eiga samskipti um
tölvur? Tómas Ingi hyggur að þeir
tímar séu ekki langt undan.
„Þrítugur maður kann meira og
er fyrri til að notfæra sér þessa
tækni en miðaldra maður. Börn á
aldrinum 7-10 ára eru mörg hver
orðin svo fær í að fást við tölvur
að þau slá foreldrum sínum við og
hjálpa þeim inni á heimilunum með
tölvuna. Þróunin er því mjög hröð,
ekki einvörðungu vegna þess að
skólakerfið hefur sinnt þessum
þætti, heldur ekki síður vegna þess
að inni á heimilum eru tölvur orðnar
heimilistæki. Börnin læra strax að
umgangast tölvur og ég held að
þróunin verði hraðari en við áttum
okkur á og skólakerfið þurfi að taka
þátt í henni af fullum þunga," segir
Tómas Ingi.
JAKOB Falur Garðarson, fram-
kvæmdastjóri EDI-félagsins og
ICEPRO (Iceland committee on
trade procedures), sem er nefnd
um bætt verklag í viðskiptum,
segir að stefnumörkun ríkis-
stjórnarinnar um upplýsinga-
samfélagið sé afar mikilvæg fyr-
ir framgang pappírslausra við-
skipta. Islendingar séu þó mörg-
um árum á eftir Norðurlönd-
unum í þessum málum, sérstak-
lega innan heilbrigðiskerfisins.
Hann segir að heilmikill sparnað-
ur geti náðst í þjóðfélaginu með
pappírslausum viðskiptum.
ICEPRO á systurnefndir í Evr-
ópu og allar eru nefndirnar
vinnuhópar undir Sameinuðu
þjóðunum og Evrópusamband-
inu. Markmið ICEPRO er að gefa
út alþjóðlega staðla fyrir papp-
írslaus viðskipti.
Jakob Falur segir að víða sé
nú unnið að framgangi pappírs-
lausra viðskipta, þ.á m. hjá
Tryggingastofnun, Tollstjóra-
embættinu og Ríkisskattstjóra.
Hann segir að þessi vinna sé
lengra komin innan verslunar-
innar.
Ný tollalög
Jakob Falur segir miklu máli
skipta að pappírslaus viðskipti
fari fram eftir alþjóðlegum stöðl-
um.
„Fyrirtæki sem ákveður að
taka upp pappírslaus samskipti
á að geta gert það í eitt skipti
fyrir öll en á ekki að þurfa að
smíða lausn fyrir hvern aðila sem
það ætlar að hafa samskipti við.
Bankarnir voru t.a.m. með
óstaðlaðar lausnir en reyndar
eru þeir nýlega búnir að opna
fyrir staðlaða möguleika.“
Jakob Falur segir að markmið-
ið sé að fyrirtæki geti átt sam-
skipti með stöðluðu formi við
skattkerfið, bankakerfið og sína
birgja í gegnum tölvuna sína. Til
þess að þetta nái fram að ganga
þurfi að staðla samskiptin.
Hann segir að til viðbótar því
vogarafli sem stefnumörkun
ríkisstjórnarinnar hefur á fram-
gang pappírslausra viðskipta
hafi Alþingi samþykkt ný tolla-
lög síðastliðið vor. Þar sé í fyrsta
sinn bundið í íslensk lög að sam-
skipti við Tollstjóraembættið
verði eingöngu möguleg í gegn-
um tölvu og samkvæmt hinum
alþjóðlegu stöðlum
frá 1. janúar árið
2000.
„Það verður ekki
um neina pappírstoll-
skýrslu að ræða eftir
þann tíma og í þessu
felst mjög skýr
stefna löggjafans í
áttina að pappírs-
lausum viðskiptum.
Tollurinn er reyndar
sú ríkisstofnun sem
lengst er komin í
þessum málum,“
sagði Jakob Falur.
Hann segir að það
vanti alveg að sett séu
einhver tímamörk á
framkvæmd stefnu ríkisstjórnar-
innar í þessum málum. Engu að
síður sé gott að hafa plagg í hönd-
unum gagnvart ríkisstofnununum
þar sem stefnumörkunin kemur
fram svart á hvítu.
Rafrænir lyfseðlar
Jakob Falur nefnir heilbrigðis-
kerfið sem dæmi um samfélags-
legan rekstur þar sem unnt væri
að spara stórar fjárhæðir með
því að taka upp pappírslaus sam-
skipti. „Við höfum lengi barist
fyrir því að teknir verði upp raf-
rænir lyfseðlar. Læknir skrifar
þá ekki út lyfseðil til sjúklings
heldur sendir hann í rafrænni
mynd til þess apóteks sem sjúkl-
ingurinn kýs að skipta við. Þarna
sparast pappír og umstang og í
kaupbæti verður eftirlit Trygg-
ingastofnunar með sinni hlut-
deild í lyfjareikningnum miklu
skilvirkara."
Jakob Falur segir að talsmenn
Tryggingastofnunar hafi lýst því
yfir að hún hafi ekki starfskrafta
til þess að yfirfara nema hluta
af þeim pappír sem berist í hús
til stofnunarinnar. Með tilkomu
rafræns lyfseðils verði eftirlit og
skráning mun skilvirkara.
Hann segir að rafrænn lyfseð-
ill hafi verið tilbúinn til notkunar
um langan tíma en eingöngu sé
beðið ákvörðunar um að hrinda
honum í framkvæmd.
Sjúkrahúsin fá greitt fast dag-
gjald frá Tryggingastofnun fyrir
hvern sjúkling sem liggur inni.
Með því að taka upp inn- og út-
skráningu sjúklinga á tölvutæku
formi mætti gera eftirlit með
þessum kostnaðarlið mun skil-
virkara og jafnvel
koma í veg fyrir að
einn og sami sjúkl-
ingurinn sé skráður
á fleiri en eitt sjúkra-
hús á sama tíma.
Um heilbrigðismál
er reyndar fjallað í
skýrslu um framtíð-
arsýn ríkissljórnar-
innar uin upplýsinga-
samfélagið. Þar segir
m.a. að stefnt skuli
að því að koma á fót
gagnabanka um heil-
brigðismál þar sem
efni og efnistök eru
miðuð við þarfir al-
mennings. Þar geti
einstaklingar nálgast áreiðanleg-
ar upplýsingar um heilbrigða lifn-
aðarhætti, forvarnir, möguleika
til sjálfshjálpar og önnur heilsuf-
arsmál. Einnig verði komið upp
upplýsingakerfum sem auðvelda
almenningi að reka ýmis erindi
og sækja þjónustu til heilbrigðis-
kerfisins óháð búsetu. Þá verði
gert átak í tölvuvæðingu heil-
brigðiskerfisins með því að byggð
verði upp samhæfð og samræmd
upplýsingakerfi fyrir stofnanir
þess þannig að þær vinni sem ein
heild. Notuð verði nútíma tölvu-
og fjarskiptatækni til að veita
sérfræðiráðgjöf milli fjarlægra
staða og koma á aukinni sam-
vinnu milli sjúkrastofnana.
Kostnaður á bilinu 25-70
þúsund kr.
Jakob Falur segir að til séu
tæplega 200 alþjóðleg skeyti sem
notuð eru í pappírslausum við-
skiptum en innanlands hafi verið
gefin út 27 skeyti, þar af 11 versl-
unarskeyti, þar á meðal yfir
reikninga, pöntun, svar við pönt-
un, verð, vörulista o.s.frv. Skeyt-
in eru gefin út á disklingi ásamt
handbók. Jakob Falur segir að
skeytin séu í raun ekkert annað
en staðlað eyðublað á tölvutæku
formi. Hugbúnaðurinn getur ver-
ið af hvaða tagi sem er en til
þess að senda skeytin þarf svo-
kallaðan EDI-þýðara (Electronic-
al Data Interface). EDI-þýðari
er lítið tæki sem fæst í tölvuversl-
unum. Kostnaðurinn við að koma
upp pappírslausum viðskiptum
hjá fyrirtækjum er því á bilinu
25-70 þúsund krónur, þ.e. EDI-
þýðarinn og skeytin.
FORSÆTISRÁÐUNEYTIÐ hefur eftirlit
með framkvæmd stefnu ríkisstjórnar Islands
um upplýsingasamfélagið. Olafur Davíðsson
ráðuneytisstjóri segir að í stefnumótuninni
felist að það skuli vera hlutverk stjórnarráðs-
ins að sinna því sérstaklega að allir möguleik-
ar sem opnast með nýrri upplýsingatækni
séu nýttir. Með henni skapist ný braut milli
stjórnarráðsins og almennings sem verði nýtt
í báðar áttir.
Stefnumótunin snúist að mestu um það
að auka upplýsingaflæði til almennings og
aðgang hans að stjórnkerfinu á rafrænan
hátt. Markmiðið sé að landsmenn geti nýtt
sér upplýsingatæknina til þess að eiga sem
bestan aðgang að stjórnkerfinu með sín
mál. Stjórnkerfið þurfi að sjá til þess að
miðla upplýsingum með nýrri tækni sem
áður hefur verið miðlað á hefðbundinn hátt
í rituðu máli eða munnlega. Ólafur segir að
engin sérstök tímamörk hafi verið sett í þessu
skyni og fremur litið á stefnumörkunina sem
langtímaþróun að settu marki.
Ölafur segir að hlutverk forsætisráðuneyt-
isins sé að fyigja eftir því sem kveðið er á um
í stefnumörkuninni.
Alnetsvæðing stjórnarráðsins
„Annars vegar er þar um að ræða það
sem lýtur að aðgangi almennings að hvers
kyns upplýsingum og að stjórnkerfinu með
rafrænum hætti. Sem dæmi má nefna að
það er verið að vinna að því núna að koma
öllu stjórnarráðinu inn á alnetið. Ýmis ráðu-
neyti eru þegar komin þar með heimasíður.
Rafrænn aðgangur
að stjórnkerfinu
Starfandi er starfshópur með
fulltrúum frá öllum ráðuneyt-
unum sem sinnir þessu verkefni
sérstaklega. Reyndai' má þess
geta að alnetsvæðing stjórnar-
ráðsins hófst áður en skýrslan
kom út,“ sagði Ólafur.
Til þess að koma stefnumót-
un ríkisstjórnarinnar á lagaleg-
an grunn þarf að vinna að nýrri
löggjöf þar að lútandi. Dóms-
málaráðuneytið > hefur veg og
vanda af þeim undirbúningi.
Ólafur segir að löggjöfin muni
einkum snúa að verndun frið-
helgi einkalífsins og að því að
tryggja að öryggi borgaranna
og ríkisins sé ekki ógnað. Einn-
ig verði að gæta að því að eng-
ar skorður séu reistar sem hindra að hægt
sé að nýta sér upplýsingatæknina. Einnig
þurfi að fara í gegnum höfundaréttarlög,
persónuvernd og ýmsa aðra löggjöf.
„Lögð er áhersla á að það sé sem skýrast
undir hvaða ráðuneyti hvert verkefni falli
þannig að hlutverk forsætisráðuneytisins verði
fyrst og fremst samræming, eftirlit og eftir-
fylgni. Ráðuneytið á að sjá til þess
að unnið sé að þeim málum sem
ijallað er um í stefnumótuninni og
tengja saman ráðuneytin þar sem
þau koma mörg saman að einstök-
um málum," sagði Ólafur.
Framtíðarverkefni
Hann sagði að þessi vinna væri
að einhveiju leyti þegar hafin og
nefndi sem dæmi samgönguráðu-
neytið. Þar hefði undirbúningur
að því að gera Póst og síma að
hlutafélagi verið lengi í gangi.
Auk þess væri ráðgert að taka
upp samkeppni á fjarskiptasviði.
Hann segir að upplýsingalögin
sem taka gildi um áramótin séu
hluti af þeirri vinnu sem nú fari
fram þótt þau eigi sér annan uppruna. Inn
í þessa vinnu falla einnig pappírslaus við-
skipti, þ.e. aðgangur að opinberum kerfum
eins og tolli og slíku, en undirbúningur að
því hefur verið lengi í gangi. Einnig sé hafin
undirbúningur að vörslu rafrænna skjala.
Ríkisstjórnin lítur á stefnumörkun í mál-
efnum upplýsingasamfélagsins sem varan-
Ólafur
Davíðsson
legt þróunatverkefni en ekki sent átaksverk-
efni með skilgreint upphaf og endi. Vegna
örra breytinga sem verða á samfélaginu og
á sviði upplýsinga- og fjarskiptatækni, þurfi
stefna stjórnvalda í málaflokknum að vera í
stöðugri endurskoðun.
„í stefnumótuninni eru ekki tímasettir
áfangar. Unnið verður að framkvæmd henn-
ar á næstu árum. Þó má segja að hin hraða
þróun í tæknimálum hafi ekki síst rekið á
eftir þessu starfi. Við verðum að gæta þess
að vinnan taki ekki of langan tíma því þá
er hætta á því að við gætum orðið á eftir
öðrurn þjóðum. Reyndat' er framkvæntd
stefnunnar ekki afmörkuð í tíma. Við lítum
á þetta sent framtíðaiverkefni. Hét' er meira
um það að ræða að skilgreina tiltekna áfanga
og síðan eru það ráðuneytin hvert fyrir sig
sent ákveða hve langan tíma hver áfangi
tekur. Einnig má búast við því að jafnan
verði til ný verkefni," sagði Ólafur.
Ólafur segit' að framkvæmd stefnunnar
kosti töluvert fé en sérstök kostnaðaráætlun
ltafi ekki verið gerð. Ríkisstjórnin mun konta
á sérstökum fjárlagaliðum innan ráðuneyta
sem ætlaðir verða til verkefna á sviði upplýs-
ingatækni. Við úthlutun fjárins verður for-
gangur veittur að þeim verkefnum sem falla
að stefnu stjórnvalda í upplýsingamálum,
stuðla að aukinni hagræðingu í ríkisrekstri,
bættri þjónustu við almenning að fyrirtæki,
nýtast fleiri en einni stofnun, fyrirtæki eða
heilli starfsgrein og að síðustu þeitn verkefn-
um sem eru boðin út.