Morgunblaðið - 29.12.1996, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1996 . 21
FYRSTU Marsfararnir kanna Mariner-dalinn, stærstu gjá í sólkerfinu. Málverk eftir Pat Raelings.
Næsti bær við tunglið
MARÍA Guðmundsdóttir, fyrirsæta
og ljósmyndari, segir svo frá fundi
sínum og Kennedys forseta, að
hann hafí í fyrstu rætt um jarð-
varma á íslandi, en síðan leitt talið
að könnun geimsins. „Hann virtist
hafa óendanlegan áhuga á geim-
ferðum."
Tunglferðaafrekið er einkum
tveimur mönnum að þakka, þýska
vísindamanninum Wernher von
Braun og Kennedy. Sjaldan hefur
þjóðarleiðtogi sýnt meiri stórhug
og dirfsku en Kennedy, þegar hann
setti þjóð sinni það markmið að
senda menn til tunglsins innan ára-
tugarins. „Við förum þangað,“
sagði hann í ræðu ’62, „ekki af því
að það sé auðvelt, heldur af því að
það er erfitt!"
Kennedy hafði ekki erindi sem
erfiði við Maríu, en öðru máli
gegndi um tunglið (og Marilyn
Monroe ef út í það er farið, en þau
munu m.a. hafa átt fundi í kjarn-
orkukafbáti). Flestum að óvörum
reyndust tunglferðirnar fórnardýr
eigin velgengni. Þetta var næstum
of „auðvelt". NASA var ekki til-
búið með næsta verkefni. Nixon
fannst peningunum betur varið í
sprengjuregn á hrísgijónabændur
og vængstýfði stofnunina fjár-
hagslega.
Von Braun hafði lengi íhugað
mannaðar Marsferðir og skrifað um
þær bók árið 1953. Mars er þúsund
sinnum lengra frá jörðu en tunglið,
og ferðalag þangað tekur ekki 3
daga eins og ferð til tunglsins, held-
ur á að giska 5 mánuði. Von Braun
taldi víst að geimskipin yrðu að
geta borið eldsneyti fyrir ferðina
þangað og heim til jarðar á ný. Því
sá hann fyrir sér gríðarstór farar-
tæki, stærri en svo að nokkur eld-
flaug gæti flutt þau frá jörðu í einu
lagi. Þeim átti að skjóta í pörtum
upp í geimstöð fyrir utan gufuhvolf-
ið þar sem þau yrðu sett saman í
einskonar flotkví.
Það gefur augaleið að þotur sem
nú fijúga yfir Atlantshafið yrðu
ærið þunglamalegar, ef þær gætu
ekki tekið eldsneyti nema öðrum
megin hafsins og þyrftu að fylla
tanka fýrir báðar leiðir. Þetta
vandamál gerði það að verkum að
mannaðar Marsferðir urðu bannorð
hjá NASA til mikillar skapraunar
fyrir þá stjörnuglópa sem töldu
Mars vera næsta bæ við tunglið.
Þess í stað var hafist handa við að
hanna geimskutluna, en aðalverk-
efni hennar skyldi vera að stuðla
að byggingu geimstöðvarinnar.
Mars átti að bíða komandi kynslóða.
En þá þegar var komin kynslóð
sem sætti sig ekki við mögur ár
SJAUM
RAUTT!
Mars er í brennidepli geimrannsóknanna
á komandi ári vegna þess að þá stend-
ur til að senda þangað tvær geim-
flaugar af tíu til rannsókna á þess-
um nágranna jarðarinnar. Mars
hefur löngum heillað jafnt vísinda-
menn sem hugarflug höfunda
-----------^---
geimvísindaskáldsagna. I þessari
síðar grein um Mars heldur Viðar
Víkingsson áfram að varpa ljósi á
reikistjömuna sem er hin fjórða frá sólu.
tækni og kom mönnum til tunglsins
gæti nú þegar fleytt litlu geimfari
til Mars.
Þessar hugmyndir og ótalmargar
fleiri má lesa um í nýútkominni bók
Zubrins, The Case for Mars. í henni
brýtur hann Kólumbusaregg með
annarri hendi og heggur á Gordí-
onshnúta með hinni. Hann leggur
til að blöndun á staðnum komi þeg-
ar til framkvæmda í ómönnuðu
sýnatökuferðinni og mannaðar
geimferðir fylgi strax í kjölfarið.
Hann lýsir því hvernig fyrstu
Marsfaramir muni „lifa á landsins
um ófyrirsjáanlega framtíð meðan
NASA safnaði spiki. Og nú virðist
eyðimerkurganga hennar loksins á
enda. Hún hefur ekki eignast sinn
Kennedy. Clinton er jafn ólíklegur
til að knýja rándýra mannaða Mars-
ferð gegnum þingið og til að eiga
ástafund með Sharon Stone í kaf-
báti. Á hinn bóginn er kominn fram
hugsanlegur arftaki Wernhers von
Braun.
Til Mars á hundasleða
Sá maður er verkfræðingurinn
dr. Robert Zubrin. Hann lét sér
ekki segjast, þegar honum var tjáð
að Marsferðir væru verkefni fyrir
komandi kynslóðir og risastórar
geimstöðvar, heldur benti á reynslu
manna af heimskautaferðum.
Árið 1845 freistaði Englending-
urinn Sir John Franklin þess að
finna norðvesturleiðina svokölluðu
úr Atlantshafi til Kyrrahafs. Hann
lagði af stað með 127 manna áhöfn
á tveimur stórum skipum og tók
með sér allt sem hugsanlega gæti
komið að notum í langferð sem
þessari. En Franklin og skip hans
hurfu á Norður-Íshafí með manni
og mus.
Roald Amundsen og sex manna
áhöfn hans komst hins vegar á leið-
arenda hálfri öld síðar. Það gerði
hann með því að „lifa á landsins
gæðum“ eins og eskimóamir, nota
hundasleða, byggja snjóhús, veiða
sér ferskt kjöt til matar. Þarna skil-
aði einkaframtak Amundsens þeim
árangri sem hafði reynst breska
heimsveldinu um megn.
Á svipaðan hugmynd skaut bíl-
skúrsfyrirtæki Zubrins NASA ref
fyrir rass, hvað ódýrar og einfaldar
lausnir á Marsferðum varðar. Loft-
hjúpur rauðu reikistjörnunnar er
95% koltvísýringur. En hann má
bijóta niður í metan og súrefni. Á
Mars mætti koma fyrir eldsneytis-
sjálfsala. Ómönnuð geimflaug með
6 tonn af vetni yrði send til Mars.
Þar myndi hún blanda saman á
staðnum vetninu og koltvísýringn-
um og framleiða mikið magn eld-
flaugaeldsneytis. Þegar ljóst væri
að það nægði til heimferðar, væri
röðin komin að mönnuðu geimfari.
Geimstöð væri óþörf, því að sama
MARS eins og hann blasti við
Viking-geimförunum.
gæðum“, reisa híbýli úr múrsteini
og plasti úr hráefnum, sem þegar
hafa fundist á staðnum, og fínna
orkugjafa til viðbótar við eldsneytið
úr andrúmsloftinu. Þar á meðal er
jarðvarminn, sem allt bendir til að
sé á Mars. í því sambandi vísar
Zubrin til reynslu íslendinga. Hann
deilir hinu 687 daga Marsári niður
í mánuði og veltir jafnvel vöngum
yfir kaupi og kjörum fyrstu land-
nemanna.
En pólitískur vilji til fararinnar
verður líka að vera fyrir hendi. Þar
sér Zubrin fyrir sér þijár leiðir. Hin
fyrsta er JFK-leiðin, þar sem metn-
aðarfullur forseti ber í borðið og
hrífur alla með eldmóði sínum. Leið
tvö er alþjóðlegt samstarf í geimn-
um, sem dr. Carl Sagan var til
hinstu stundar helsti talsmaður fyr-
ir. Hún yrði væntanlega ódýrari
fyrir Bandaríkjamenn og kæmi í
veg fyrir að þekking og reynsla
Rússanna færi forgörðum í upp-
lausninni og blankheitunum sem
hijá þá merku þjóð.
En þrátt fyrir langa afrekaskrá
Rússa í geimnum, hefur Mars
reynst þeim þungur í skauti. Af 18
misheppnuðum geimferðum þangað
eru 15 rússneskar. Hin síðasta,
Mars 96, var nánast unnin í sjálf-
boðavinnu. Eldflaugaskotpallarnir
eru í Baikonúr í Kasakstan, og
meðan þeir settu upp geimflaugina
í kapphlaupi við tímann, voru Kas-
akkar sífellt að taka af þeim raf-
magnið til að minna á ógreidda
reikninga. Því var ekki að undra
að svo færi sem fór.
Þriðju leiðina kennir svo Zubrin
við Newt Gingrich, foringja þing-
meirihluta repúblikana, en raun-
ar er hún afsprengi samráðs-
funda þeirra beggja. Zubrin
vissi að Gingrich var and-
snúinn því að kýla vömb-
ina á ríkisstofnun á borð
við NASA og benti hon-
um því á einskonar út-
boðsleið, þar sem einka-
fyrirtæki yrðu látin
keppa sín á milli um
hina ýmsu verkfræði-
legu þætti Marsferð-
anna. Zubrin telur þau
geta unnið þá fyrir 4 til
6 milljarða dollara. Þau
fengju í verðlaun ágætis
skilding, 20 milljarða, sem
samt er stórum lægra en áætl-
anir NASA upp á 55 milljarða.
(Meðan geimstöðin var inni í dæm-
inu_ var talað um 450 milljarða.)
Á næstunni munu Clinton og
þingið taka ákvörðun um geim-
ferðaáætlun Bandaríkjanna næsta
áratuginn. Urtölumenn mun ekki
skorta, sem telja Marsferð fásinnu
og nær að eyða peningum í „brýnni“
viðfangsefni. Þeir voru líka til stað-
ar þegar Kólumbus bað spænsku
konungshjónin um farareyri. Þ.á m.
var Torquemada sem þurfti mikið
fé til að starfrækja rannsóknarrétt-
inn. Ennfremur var bæði dýrt og
tímafrekt að bijóta niður baðhúsin,
sem Márar höfðu reist á Spáni, en
kirkjunnar menn nú úrskurðað í
hæsta máta ókristileg.
Sagan mun skipa fjandmönnum
geimferða á bekk með þessum and-
stæðingum þrifnaðar og fijálsrar
hugsunar. Því öll söguleg rök hníga
að því, að förum við ekki til Mars,
förum við til fjandans í staðinn.
Þörfin fyrir ný landamæri
Margir hafa áður talað um hin
nýju landamæri sem opnast muni
annars staðar í sólkerfinu. Þar hef-
ur einatt verið um innantóma skrúð-
mælgi að ræða. En Zubrin færir
sterk rök fyrir því að á sama hátt
mmmmmmmmm
wmmmmmmmmmmmmm

DR. ROBERT Zubrin, höfundur
er Case for Mars.
BJARNI Tryggvason, geimfari
og fundur Ameríku gjörbreytti
heimssögunni og skapaði hreyfíngu
í stað kyrrstöðu fyrri alda, sé land-
nám á Mars orðið söguleg nauðsyn,
forsenda þess að sagan stöðvist
ekki á nýjan leik.
Landnám Mars mun skapa nýja
tæknibyltingu, rétt eins og fundur
Ameríku leiddi til byltingar í sam-
göngum, sem síðan skilaði sér á
öðrum sviðum. Margföldunaráhrif-
in verða sláandi. Það er 100.000
lengra til Mars heldur en til Amer-
íku frá Evrópu. Og það er sömu-
leiðis 100.000 sinnum lengra til
næsta sólkerfis en til Mars. Þangað
komumst við fyrr eða síðar með
nýrri hundasleðatækni sem
Marsbúar framtíðarinnar hafa þró-
að.
Fólksstreymið til Ameríku staf-
aði ekki af plássleysi í Evrópu. En
í lénsskipulagi gamla heimsins gat
enginn almúgamaður breytt hlut-
skipti sínu og orðið sjálfs síns herra.
Hugarfarið var í hlekkjum kirkjunn-
ar, sem taldi þetta eðlilegt ástand.
Fundur Ameríku gjörbreytti þessu,
landnemahugrekki leysti vonleysi
leiguliða og þurfalinga af hólmi,
lýðræði fijálsborinna manna gekk
af lénsveldinu dauðu.
Nú er skammt í að allt mannkyn-
ið verði steypt í sama mót, og það
mót verður sífellt þrengra. Land-
nám á Mars og víðar mun hins
vegar leiða til fjölskrúðugs mannlífs
með ólíkar viðmiðanir. Á öðrum
plánetum verður fleira að fást við
en að gleypa hamborgara og horfa
á sjónvarpið.
Zubrin skiptir okkar öld upp í
þijú tímabil, sem hvert er þrír ára-
tugir. Frá 1903 til ’33 átti sér stað
tæknibylting, borgir voru rafvædd-
ar, farþegaflugvélar urðu raunhæf
samgöngutæki, sími, útvarp og bíl-
ar urðu almenningseign ... Frá 1933
til ’63 gjörbreyttist heimurinn á ný
með litsjónvarpi, fjarskiptatunglum
og geimferðum, tölvum, kjarnorku,
þotum ... í samanburði við þetta eru
síðustu þrír áratugir tæknilegt
hnignunarskeið. Hvar eru neðan-
sjávarborgirnar, ræktun sjávaraf-
urða á úthöfunum, sólarorkubílarn-
ir, kjamasamruninn, geimstöðvarn-
ar á tunglinu og Mars?
Hvað kjarnorkuna varðar, geng-
ur Zubrin í berhögg við ríkjandi
sjónarmið og telur andstöðuna við
hana helsta dragbít-
inn á tækniþróun
síðustu áratuga. 01-
íuhringamir beiti
fyrir sig nytsömum
sakleysingjum úr
hópi umhverfis-
verndunarmanna,
máli skrattann á
vegginn og hindri
eðlilega framþróun
þessa orkugjafa.
Persaflóastríðið
kostaði margfalt
meira en fyrirhuguð
könnun Mars. Það
var háð vegna stór-
hættulegra og
mengandi olíulinda
sem nú ættu að
heyra sögunni til
sem orkugjafi á
sama hátt og þræla-
hald og taðkögglar.
Fundur Ameríku
varð til þess að
menn smíðuðu stór
seglskip, gufuskip,
flugvélar. Á svipað-
an hátt munu Mars-
ferðir hafa í för með
sér byltingu í sam-
göngutækni, skyn-
samlega beitingu
kjamorkunnar,
kjamasamruna,
jónadrif og fjöl-
margt sem við get-
um ekki enn gert
okkur í hugarlund.
Farandsendi-
herra í geimnum
Nýverið var það
rifjað upp i Reykja-
víkurbréfi Morgun-
blaðsins í sambandi
við hryggilegar
niðurstöður um
raungreinakennslu
hér á landi, hvernig Spútnik-geimf-
ar Sovétmanna olli hugarfarsbreyt-
ingu hjá Bandaríkjamönnum, vakn-
ingu í skólakerfinu og tunglferðaá-
ætlun Kennedys.
Rannsóknir hafa leitt í ljós að
það em einkum þijú viðfangsefni
sem örva hugarflug barna: risaeðl-
ur, draugar og könnun geimsins.
Þegar Kennedy var forseti, var enn
hægt að tala um tunglferðir sem
„bruðl“. En bruðl sem höfðar til
ímyndunarafls barna, skapar
draumsýn og hvetur til afreka, er
af hinu góða.
Á nánast hveijum degi fáum við
fréttir af ótrúlega bjánalegu fjár-
austri í okkar þjóðlífi. En þótt hægt
sé með góðum vilja að líta á t.d.
fermetrafreka starfsmenn Byggða-
stofnunar sem risaeðlur eða drauga,
er heldur ólíklegt að æska þessa
lands líti þannig á málin og láti sig
dreyma um þá.
Állar hinar Norðurlandaþjóðirnar
hafa lagt hönd á plóginn við könnun
geimsins. Jarðvarmaþekking Is-
lendinga gefur þeim tækifæri til að
leggja bæði fé og orð í belg um
yfirborð Mars. íslenskir hugvits-
menn hafa þegar látið að sér kveða
í rannsóknum á reikistjörnunni sem
kennd er við guðinn er hvetur til
dáða. í Bandaríkjunum kom Har-
aldur R. Karlsson nálægt rannsókn
á AL8001, loftsteininum fræga,
sem vakti upp spurningar um líf á
Mars. Og í Danmörku hannaði
Haraldur Páll Gunnlaugsson ásamt
fleirum eitt af rannsóknartækjun-
um sem í júlí mun lenda á rauðu
plánetunni.
Og brátt munum við eignast
fyrsta farandsendiherrann sem
stendur undir nafni, Bjama
Tryggvason geimfara. Hann mun
ekki leika prinsessuna á bauninni á
holóttum vegum í alfaraleið, heldur
svífa á landamærum alls mann-
kyns. Fyrsta skrefið til að ýta und-
ir raungreinaáhuga hér á landi er
að setja upp myndir af honum í
geimfarabúningi í öllum skólum
landsins. Með hann fyrir augum
gætum við enn um sinn vonað að
afkomendum Leifs Eiríkssonar
kippi í kynið.
Höfundur er
kvikmyndagerðarmaður og
áhugamaður um geimferðir.
VELBORG Lofts, aðstoðarframkvæmdastjóri VÍB, afhendir Gyðu
Ólafsdóttur, framkvæmdastjóra dagvistar MS-félags íslands, gjöfina.
VÍB sty;rkir
MS-félag íslands
VÍB, V erðbréfamarkaður íslands- aðstandendur þeirra, en um 300
banka hf., sendir viðskiptavinum manns þjást af þessum sjúkdómi á
sínum ekki jólakort í ár, en styrkir íslandi í dag. Markmið félagsins
þess í stað MS-félag íslands. Þetta er að styrkja rannsóknir og styðja
er annað árið í röð sem VÍB styrk- við bakið á sjúklingum og aðstand-
ir MS-félagið í stað þess að senda endum. Það er gert m.a. með
jólakort, og hefur þessi háttur fræðslu og aðhlynningu, en félagið
mælst vel fyrir meðal viðskiptavina. rekur dagvistun þar sem um 50
í MS-félaginu er fólk með sjúk- sjúklingar njóta reglulega end-
dóminn „Multiple Sclerosis" og urhæfingar.
Almanak
Þjóðvinafélagsins
er ekki bara almanak
f því er Áihók
íslands meá
fróðleik um áiferði.
atvinnuvegi. íþróttit.
stjómmál. mannalát
og margt fleira.
Fæstí bókabúðum
um land allt.
Fáanlegir etu
eldti árgangar.
alltfrá 1946.
SÖGUFÉLAG
1902
Kjarvalsstaðir
Bækur,
kort,
plaggöt,
gjafavörur.
Opið dag-
lega frá
kl. 10-18.
Sögufélag,
Fischersundi 3,
sími 551 4620.
ófotefi í>tétta
með
fÍöru

ara.M
góðumœfingum.
arlapul
Þessi vinsælu 8-vikna námskeið eru
sérsniðin fyrir karlmenn.
■ Stöðvaþjálfun og þolþjálfun 3-5x í viku
■ Nýr uþþlýsingabæklingur:
„f fínu formi til framtíðar1'
■ „Léttir réttir“ uþþskriftaþók með
150 léttum og þragðgóðum uþþskriftum
■ Fræðsla
■ Fitumæling og viktun
■ Vinningar í hverri viku
■ 3 heoDnir fá 3ia mán. kort í lokin.
Byggðu upp vöðvamassa og losnaðu
við fitu. Láttu skrá þig strax!
Námskeiðið hefst 13. jan.
/xtb’ .siAdur
ÖSSKS“r
SKEIFAN 7 108 REYKJAVÍK S. 533-3355