Morgunblaðið - 29.12.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
MINIUINGAR
SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1996 2ft
bók,“ segir rithöfundurinn Ásgeir
Jakobsson í formála að bókinni
„Pétur sjómaður“ sem út kom á sl.
ári. Ásgeir segir ennfremur: „Þeim
sem þekktu til verka hans um dag-
ana - sem sjómanns, sem verkalýðs-
foringja, sem alþingismanns og sem
formanns sjómannadagsráðs og
baráttumanns í öldrunarmálum -
fínnst að svo mætti ekki verða.“
Bókin var skrifuð og kom út. Þar
var saga vinar míns Péturs Sigurðs-
sonar sögð af þeim tveimur. Nú, ári
síðar, eru þeir báðir horfnir. Við sem
höldum göngunni áfram enn um
sinn og þeir sem á eftir koma þökk-
um verk Péturs Sigurðssonar sem
saga hans segir frá og skulu þar
þó sérstaklega nefnd málefni aldr-
aðra.
Leiðir okkar Péturs Sigurðssonar
lágu saman í hópi sameiginlegra
kunningja þegar við vorum ungir
námsmenn 1951, hann að ljúka
Stýrimannaskólanum en ég Mennta-
skólanum í Reykjavík. Sjómanns-
störfin tóku strax við hjá Pétri, sigl-
ingar um heimsins höf svo að ekki
voru tækifærin mörg til að hittast
næstu árin en þegar þau gáfust
styrktust vináttuböndin. Svo var það
árið 1959 að atvikin höguðu því
þannig að við völdumst báðir til
setu á Alþingi og þar áttum við
afar náið og hnökralaust samstarf
í tæp 30 ár.
Þegar Pétur Sigurðsson kom til
starfa á Alþingi var kominn í hóp
þingmanna sterkur og vinsæll for-
ystumaður sjómannastéttarinnar
sem átti eftir að marka heilladijúg
spor á vettvangi Alþingis til hags-
bóta fyrir sjómenn og reyndar lands-
menn alla. Ég þekkti nokkuð til
þeirra mála sem Pétur var í forystu
fyrir og því jafnan reiðubúinn til
samvinnu. Þannig var það reyndar
um fjölmarga samstarfsmenn hans
á Alþingi og skipti þá ekki máli
hvar í flokki þeir voru.
í þingflokki sjálfstæðismanna
varð Pétur fljótt áhrifamaður og
einn af nánustu ráðgjöfum og sam-
starfsmönnum formanna og ráð-
herra flokksins. Oft á tíðum voru
ákvarðanir ekki teknar fyrr en Pét-
ur hafði látið til sín heyra. Hann
var ráðhollur og það mátti treysta
mati hans á mönnum og málefnum.
Þegar Pétur taldi stefnuna sem taka
átti í máli ekki rétta var hann sem
endranær ákveðinn í málflutningi
sínum. Hann fór aldrei í launkofa
með skoðanir sínar. Hann þekkti
það hins vegar vel frá störfum sínum
til sjós að það er aðeins einn skip-
stjóri á skipinu og hann tók því
ævinlega af karlmennsku þótt sjón-
armið hans lytu lægra haldi. Með
skynsömum vinnubrögðum tókst
honum að koma fram fjölmörgum
þeirra mála sem hann barðist fyrir.
Svo langt og náið samstarf sem
við Pétur áttum efldi vináttu okkar
og þannig var það um fleiri. Við
vorum auk Péturs þrír nánir sam-
verkamenn í þingflokki sjálfstæðis-
manna sem stundum vorum nefndir
..þyngdarafl þingflokksins“. Hafí því
verið ætlað að hafa einhverja merk-
ingu um fyrirferð okkar í þing-
flokknum gat það alveg eins átt við
okkur ef lögð var saman líkams-
þyngd okkar! Eitt var þó ljóst að
við áttum gott samstarf og ég trúi
að það hafí haft einhver áhrif.
En lífíð heldur áfram og við luk-
um störfum okkar á Alþingi en vin-
áttan hélst. Að sjálfsögðu verður
mismunandi mat á árangri starf-
anna og menn mismunandi sáttir.
Pétur Sigurðsson sagði sjálfur við
lok bókar sinnar: „Nú þegar ég hef
dregið fleytuna í naust skil ég sátt-
ur við Guð og menn“ og ég trúi því
að Pétur vinur minn hafi verið hvíld-
inni feginn.
Ég bið honum Guðs blessunar á
landi lifenda og fjölskylda mín kveð-
ur hann með þakklæti. Samúðar-
kveðjur sendum við eiginkonu hans
og bömunum.
Matthías Á. Mathiesen.
Vinur minn og samstarfsmaður,
Pétur Sigurðsson, er látinn, langt
um aldur fram.
Pétur fór að róa með föður sínum
strax og hann hafði lokið gagn-
fræðaprófi frá Ágústarskóla, fljót-
lega, eða eftir 1944, fór hann á
togara og var á togurum þar til
hann fór á farskip. Hann tók físki-
mannapróf 1949 og farmannapróf
1951. Pétur var síðan bátsmaður,
og síðast 3. stýrimaður á ms. Gull-
fossi. Hann var kosinn á Alþingi
íslands 1959, starfaði innan Sjó-
mannafélags Reykjavíkur frá því
1960 og varð formaður sjómanna-
dagsráðs 1962.
Þegar Pétur tók við formennsku
í sjómannadagsráði höfðu margir
dugnaðarmenn innan sjómanna-
samtakanna með Henrý Hálfdánar-
son í fararbroddi byggt upp dvalar-
heimili aldraðra sjómanna á Hrafn-
istu, ásamt happdrætti og bíó-
rekstri, með miklum dugnaði og
framsýni. Það féll því í hendur Pét-
urs Sigurðssonar og náins sam-
starfsmanns hans, Guðmundar
Helga Oddssonar skipstjóra, að
halda áfram uppbyggingunni og var
svo sannarlega ekki slegið slöku við
af þeim félögum.
Þeir félagar áttu stærstan þátt í
því grettistaki sem sjómannsamtök-
in gerðu í málefnum aldraðra bæði
í Reykjavík og Hafnarfirði. Það var
ánægjulegt og lærdómsríkt að vera
þátttakandi í uppbyggingu Hrafn-
istuheimilanna.
Pétur lagði sig sérstaklega fram
við að kynna sér nýjungar í málefn-
um aldraðra, margar ferðir voru
famar til Norðurlanda til að kynna
sér nýjungar og reyna að sjá fyrir,
það sem miður hafði farið í öldrun-
armálum frænda okka á Norður-
löndum, hann var vel að sér í tungu-
málum og las sig vel inn í málefni
aldraðra og læknavísinda um þau
mál.
Pétur Sigurðsson var ásamt Guð-
mundi H. Oddssyni höfundurinn og
drifkrafturinn við byggingu Hrafn-
istu í Hafnarfirði og endurbyggingu
Hrafnistu í Reykjavík, uppbyggingu
orlofssvæðis sjómanna á jörð sam-
takanna i Grímsnesi. Án efa er
Hrafnista í Hafnarfirði ein glæsileg-
asta bygging fyrir aldraða á íslandi
og sennilega erfitt að finna hlið-
stæðu þessa glæsilega dvalarheimil-
is í nágrannalöndum okkar, enda
sparaði Pétur sér hvorki tíma né
fyrirhöfn við uppbygginguna.
Oft var mikið álag á Pétri og
stundum kom fyrir að meiningar
okkar sköruðust, en alltaf í lok
umræðunnar kom upp drengurinn
góði, sem ætíð var innst inni í sál
Péturs. Við sem störfuðum með
honum þekktum drenglyndi hans
sem náði langt út fyrir starfsvett-
vang hans og stjómmálaflokks hans
sem hann starfaði fyrir, alls staðar
virtust dyr standa honum opnar.
Ég vona að við sem störfum við
fyrirtæki sjómannadagsins bemm
gæfu til þess að halda uppi þvi
merki og afli, sem þessi duglegi sjó-
maður vann svo ötullega við.
Það hefði verið gæfa okkar
manna að hafa notið Péturs lengur,
en við munum minnast þessa ein-
stæða félaga okkar með mikilli virð-
ingu.
Söknuður við fráfall er alltaf sá-
rastur þeim sem næst þeim sem
fellur frá standa, ég og fjölskylda
mín þökkum samveruna bæði í leik
og starfi. Megi góður Guð styðja
og styrkja fjölskyldur Péturs Sig-
urðssonar.
Rafn Sigurðsson.
Samferðafólk okkar á lífsleiðinni
er mis áhrifa- og fyrirferðarmikið.
Það fór ekki framhjá neinum þeg-
ar Pétur Sigurðsson var nálægur.
Ekki það að maðurinn væri svo
hávaxinn þó hann væri breiður held-
ur hafði hann þá útgeislun og per-
sónutöfra að fólk fann návist hans.
Pétur hafði stórt hjarta og vildi öll-
um gott gera. Má segja að hann
hafi staðið undir nafni, þar sem
Pétur merkir klettur, og sá sem
eignaðist vináttu hans gat gengið
að þeirri vináttu visri hvemig sem
á stóð.
Lífssaga Péturs er saga manns
með hugsjónir að leiðarljósi og hann
kom þeim í framkvæmd þó hann
þyrfti að stýra fram hjá skeijum
og boðaföllum og oft gustaði um
fleyið. Stærsti minnisvarðinn er
bygging Hrafnistu-heimilisins í
Hafnarfirði en hann var síðan fyrsti
forstjórinn þar.'
Síðustu árin voru Pétri þung í
skauti en þrátt fyrir erfíðleikana var
stutt í kímnina og ljúfmennskan var
alltaf sú sama. Ég vil þakka Pétri
Sigurðssyni vináttuna og samvinn-
una gegnum árin. Eiginkonu hans,
Ásthildi Jóhannesdóttur, sem var
hans stoð og stytta, votta ég samúð
mína.
Ragnheiður Stephensen.
Það var á úthallanda vetri að við
Matthías Johannessen tókum hús á
vini okkar Pétri á Naustahlein. Hin
síðari árin hafði hann átt við mikil
veikindi að stríða og samskipti því
stijálast um of. Löngum höfðu
fregnir raunar hermt að honum
væri vart hugað líf, en manni þess-
um var ekki físjað saman. Því var
það að okkur Matthíasi þótti sem
hinn gamli Pétur væri þar mættur
með sín kunnu leiðarmerki uppi,
þótt kröpp sigling síðari ára hefði
mjög sett á manninn mark. Enda
fór ekki milli mála að hann hafði
ráðið bát sínum til hlunns í síðasta
sinn þar á Hleininni.
Rithöfundurinn Ásgeir Jakobsson
ritaði ágæta bók um ævi og störf
Péturs, sem út kom í fyrra, og
reyndist það verk lokasprettur
beggja og þeim báðum til sæmdar,
þótt hvorugur tæki þá orðið á heilum
sér. Til þeirrar bókar vísast því um
öll ítarlegri skil á ævihlaupi Péturs
Sigurðssonar. Af henni má marka
hversu vaskur maður Pétur var til
vopna sinna og afreksmaður í þágu
íslenzkra sjómanna og þeirra er elli
mæðir.
Sá, sem hér heldur á penna, þarf
reyndar ekki að fræðast af bók um
Pétur Sigurðsson. Allar götur frá
því síðast á sjötta áratugnum, og
fram til þess að Pétur lét af for-
mennsku í bankaráði Landsbanka
íslands 1989, áttum við samleið í
félagsmálavafstri og stjómmála-
harki.
Það var mjög jafnsnemma að
Pétur gerist alþingismaður Sjálf-
stæðisflokksins og forystumaður í
félagsmálum sjómanna, að undirrit-
aður var kallaður til formennsku í
samtökum verzlunarmanna. Þá voru
þeir að hefja sókn í hagsmunamál-
um sínum eftir langvarandi sam-
krull með vinnuveitendum. Guð-
mundur H. Garðarsson hafði valizt
til forystu í Verzlunarmannafélagi
Reykjavíkur, en af sjálfu leiddi, að
það félag hlaut þá og síðar að bera
hitann og þungann af sókn verzlun-
armanna í verkalýðsbaráttunni. Enn
er þess að geta að Guðjón Sv. Sig-
urðsson, bróðir Péturs, nær um
þetta leyti formannskjöri í Iðju, fé-
lagi verksmiðjufólks, og félaginu úr
höndum sósíaíista. Þótti það miklum
tíðindum sæta. Sá sigur vannst fyr-
ir samvinnu sjálfstæðismanna og
alþýðuflokksmanna í félaginu, og
má raunar telja að marki upphafið
að samstarfi þessara tveggja flokka
í verkalýðsmálum og siðar á lands-
vísu í Viðreisnarstjóminni, en eng-
inn vafi leikur á, að ein af traust-
ustu stoðum Viðreisnarstjómarinn-
ar var aukið afl þeirra flokka innan
alþýðusamtakanna. Gerði Bjami
Benediktsson sér allra manna bezt
grein fyrir því og gaf það Pétri Sig-
urðssyni að sínu leyti mikinn byr í
segl í þeim málum, sem hann bar
fyrir bijósti. í sama mund hefst
samvinna Péturs og alþýðuflokks-
manna í samtökum sjómanna, sem
átti eftir að bera hinn ríkulegasta
ávöxt og gefa Pétri afl til verka,
sem óbrotgjörn munu standa.
Það var ekki ný bóla að pólitískar
orrustur væm háðar innan Alþýðu-
sambands íslands. Hlaut það mjög
að bitna á viðgangi hagsmunamála
verkalýðsins, enda mátti svo heita,
að hvert félag um sig innan samtak-
anna mætti eitt og sjálft sjá um
kjarabaráttuna og samstaðan oft á
tíðum meiri í orði en á borði.
Þegar Pétur Sigurðsson er orðinn
alþingismaður gerðist hann óum-
deildur pólitískur foringi okkar í
verkalýðsarmi Sjálfstæðisflokksins.
Hófst þá sókn á mörgum vígstöðv-
um innan einstakra verkalýðsfélaga
hringinn í kringum landið og gegnd-
um við Pétur löngum erindrekstri í
því slarki. En hörðust urðu átökin
í Alþýðusambandi íslands, á þingum
þess, þar sem tókust á sósíalistar
og þeir sem kölluðu sig lýðræðis-
sinna. Löngum var reyndar rætt um
vinstri og hægri menn, þótt það
merki ekki lengur neina guða grein.
Enda vinstri menn og fleiri famir
að nefna sig félagshyggjufólk, hvað
sem það kemur til með að þýða.
Um langt árabil höfðu þessi öfl
tekizt á um völdin í Alþýðusamband-
inu. Fram til þess að verzlunarmenn
fengu inngöngu í Alþýðusambandið
vó afl fylkinganna mjög salt, þótt
vinstri mönnum vegnaði ívið betur
eftir að Hannibal Valdimarsson yf-
irgaf Alþýðuflokkinn og gekk til liðs
við sósíalista. Eftir inngöngu verzl-
unarmanna 1963 röskuðust valda-
hlutföll mjög, sem leiddi fljótlega
til þess að menn leituðu sátta_ og
samvinnu innan sambandsins. Áttu
þar dijúgan hlut að máli menn úr
röðum verzlunarfólks. Bjöm Þór-
hallsson, Guðmundur H. Garðars-
son, Magnús L. Sveinsson og enn
fleiri, sem of langt mál yrði upp að
telja, og sem jafnan fyrr undir for-
ystu Péturs Sigurðssonar, en hann
og þeir fleiri höfðu þá náð höndum
saman við Bjöm Jónsson og hans
nóta í Alþýðusambandinu. Það hefði
einhvemtíma þótt fyrirsögn að
marki ef menn hefðu séð það fyrir
að formaður Landssamb. verzlunar-
manna ætti eftir að verða varafor-
seti ASÍ, en það var fyrir samvinnu
manna á borð við Bjöm Þórhallsson
og Asmund Stefánsson sem fleytti
ASÍ út úr öngþveiti pólitískra ill-
deildna og inn á faglega vettvang-
inn. Ella hefðu engir tímamóta-
samningar tekizt á vinnumarkaði,
sem síðar urðu, og vafasamt, ef
ekki útilokað, að þjóðin hefði ratað
út úr óðaverðbólgunni.
Því er þessi saga upp rifluð að
ævilokum Péturs Sigurðssonar, að
hann gegndi á þeim vettvangi ótví-
ræðri forystu, sem leiddi til farsæld-
ar, eins og önnur verk hans, sem
hærra kunna þó að bera fyrir manna
sjónum.
Eins og fyrr var getið tókst ágæt
samvinna með Pétri og alþýðu-
flokksmönnum í samtökum sjó-
manna. Undanfari þeirrar samvinnu
vom hörð átök, þar sem Pétur fór
fyrir uppreisnarmönnum í Sjó-
mannafélagi Reykjavíkur og þótti
Pétur þá ekki aldæla. Á allra fyrstu
árum sínum fór Pétur fram með litl-
um setningi og djarfmannlega að
sjómannasið. Allt snerist það þó
honum til góðs áður en lauk og
gerðu það mannkostir hans og góð-
gimi. Tók Pétur sæti í stjóm Sjó-
mannafélagsins 1960 og átti þar
sæti allar götur til ársins 1992.
Árið 1962 er hann kosinn formaður
sjómannadagsráðs. Gegndi hann
þeirri stöðu í þijá tugi ára rúma og
var jafnframt formaður stjómar
Hrafnistuheimilanna. Á þeim vett-
vangi er að finna mestu og beztu
verk Péturs Sigurðssonar. Með því
er ekki sagt að hann væri ekki ágæt-
ur af öðmm verkum sínum á Al-
þingi og annars staðar, þar sem
hann kom við sögu, heldur er með
því lögð sérstök áherzla á afreks-
verk hans í þágu aldraðra.
Pétur tók við forystu í sjómanna-
dagsráði á erfíðum tima f sögu þess,
þar sem fyrmm frammámenn eld-
uðu með sér grátt silfur. Honum
tókst á örskömmum tíma að fylkja
liði að nýju og hefja sókn sem aldr-
ei fyrr í velferðarmálum stéttar
sinnar. Ber þar hæst byggingu
Hrafnistu í Hafnarfírði.
Af því, sem hér hefir verið á
minnst úr lífshlaupi Péturs Sigurðs-
sonar, má ráða að hann hefir haft
óvenjulegan mann að geyma.
Óvenjulegan að þreki og mannkost-
um, sem hann beitti ótæpilega og
af einurð félögum sínum og sam-
ferðamönnum til góðs.
Trúlega mun einhver spyija
hvemig það mátti verða að Pétri
ynnist svo vel sem raun ber vitni.
Því er til að svara að forysta Sjálf-
stæðisflokksins, sem lengst af réði
mestu í þjóðmálum á aðalumsvifa-
árum Péturs, gerði sér fulla grein
fyrir hvílíkan burðarás flokkurinn
átti, þar sem hann var og hans fólk.
Fyrir því var það að Pétur átti
hauka í homi, þar sem forystu
flokksins var að finna, og mun
Bjami Benediktsson hafa reynzt
honum drýgstur, enda aflamestur
þeirra allra.
Pétur mun hafa verið ötull þing-
maður lengi framanaf, en hann var
fyrst kjörinn á þing fyrir Reykjavík-
urkjördæmi árið 1959. Lét hann sig
að sjálfsögðu hagsmunamál stéttar
sinnar mestu varða og vannst vel,
en kom að öðru leyti víða við sögu
í þingstörfum. Sér í lagi beindist
hugur hans mjög að landhelgismál-
um, sem líklegt var. Eftir 1970 fer
hann að slá slöku við enda mjög
öðmm störfum hlaðinn, auk þess
sem þingflokksaga Bjarna Bene-
diktssonar naut þá ekki lengur við.
Og annað varð til að drepa tíma
hans á dreif á þeim árum, sem altir- -
ei skyldi verið hafa. Vínhneigð hans
sótti þá f sig veðrið, en þar kom
síðla árs 1978 að Pétur náði aftur
undirtökum og átti þá sjö góð ár
og gagnsamleg. En eftir 1985 seig
á ógæfuhliðina.
Margs er að minnast frá velmekt-
ardögum Péturs Sigurðssonar,
þessa einlæga vinar og skemmtilega
félaga. Um árabil var á dögum í
þingflokki Sjálfstæðisflokksins ná-
inn félagsskapur fjögurra þing-
manna, sem ýmist gekk undir nafn-
inu „Þyngdaraflið" og mun hafa
verið dregið af vaxtarlagi viðkom-
andi, eða „Fjórmenningaklíkan"
sem að sjálfsögðu þótti sýnu alvar-
legri nafngift og ískyggilegri.^r*'
þessum hópi voru Matthíasamir,
Bjarnason og Mathiesen, Pétur sjó-
maður og sá sem þetta ritar. Til er
mynd úr garði Alþingishússins af
herramönnum þessum. Sýnir hún
ljóslega að fyrri nafngiftina báru
félagamir með rentu. Sem betur fer
sýna ljósmyndir ekki hina.
Þar sem undirritaður situr við á
jólum í öngum sínum að setja sam-
an kveðjuorð um einstakan vin og
velgerðarmann, birtir til, þegar fyr-
ir hugskotssjónir líða myndir liðiíu^?,
daga, sem allar vekja gleði og þakk-
læti. Það em mikil forréttindi að
hafa átt langa samleið með svo ein-
stæðum íslendingi sem Pétur var.
Pétur var hinn vörpulegasti
ásýndum enda varð honum gott til
kvenna. Hann vildi öllum mönnum
gott gera og breytir i engu þeirri
staðreynd, þótt hann væri mistækur
við smíði sinnar eigin gæfu í einka-
lífi. Hann bar með sér gerðarþokka
stéttar sinnar, sem jafnan hefir ver-
ið talin skara fram úr að drenglund
og heiðarleik. Hann var opinskár
og jafnlyndur, ráðhollur og vinhall-
ur. Um einkahagi var hann dulur
og vék aldrei einu orði að and-
streymi eða sorgum, sem sóttu ha*sj\
heim á lífsleiðinni. Að því leyti var
honum einnig vel í stétt skotið, því
ekki er það til siðs í liði sjómanna
að ota kaunum sínum eða bera sorg-
ir á torg.
Pétur Sigurðsson var tvíkvæntur.
Fyiri kona hans var Sigríður Sveins-
dóttir. Eignuðust þau íjögur böm:
Sigurð, er fórst af slysfömm ungur
erlendis, Ástu, Skúla og Margréti
og eiga þau öll þijú afkomendur.
Pétur og Sigriður slitu samvist-
um. Þótt undirritaður sé við því
búinn jafnan að bera blak af vini
sínum, er líklegt, að það hafi ekki
verið neinn dans á rósum Iöngum
að vera lífsfömnautur Péturs Sig-
urðssonar. En mikið lifandis ósbift,
var notalegt og skemmtilegt í ná-
vist þeirra Siggu Sveins og Péturs
Sig, þegar þær stundir gáfust.
Auk bama, sem að framan era
talin, átti Pétur nokkur önnur böm,
myndarfólk að sögn.
Síðari kona Péturs var Ásthildur
Jóhannesdóttir. Hann sagði sjálfur
að hún væri skjól sitt á næðings-
sömu ævikvöldi.
Það gaf oft á bátinn á lífssiglingu
Péturs Sigurðssonar og ólgusjóir
steðjuðu að. En honum tókst að sigla
fyrir öll sker og reyndist þjóð æsgi
og fósturlandi hinn mesti heillamað-
ur.
Guð gefi honum raun lofi betri.
Sverrir Hermannsson.
• Fleiri minningargreinar um
Pétur Sigurðsson bíða birtingar
ogmunu birtast i blaðinu næstu
daga.