Morgunblaðið - 29.12.1996, Blaðsíða 16

16 B SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Bændastéttin verður að varðveita stolt sitt og sjálfstæði
Samið við ríkið
RÍKIÐ samdi við bændur um
að kaupa ákveðið magn af afurðum
af hverju búi af vissum fram-
leiðsluflokkum, að vísu hafa verið
gerðar nokkrar breytingar á þeim
samningi síðan, en aðalinntakið er
enn hið sama. Öll þessi skömmtun
er mikið vandamál.
Fóðurbætisskattur sá sem Pálmi
Jónsson landbúnaðarráðherra setti
1980 var að vísu góðra gjalda verð-
ur, en hann var allt of seint á ferð
og fyrirkomulag hans og fram-
kvæmd var að ýmsu leyti mjög
misheppnað að mínu viti, eins og
fyrr var getið, m.a. með því að far-
ið var að skammta. Menn þurftu
að fá einhvem kvóta, eins og sagt
er nú, fyrir kjamfóður á lægra
gjaldi og alveg eins varð þetta með
svínaræktina og alifuglaræktina. í
mínum huga var þetta hin argasta
leið og ég hef verið sannfærður um
að nauðsynlegt sé að finna löggjöf-
inni þann farveg að svona mismun-
un gerist ekki. Að vísu er fjarstætt
að leggja línur með ákvörðunum
þannig að ekki sé unnt að benda á
nokkurt ranglæti, en ég vil alltaf
leggja mig fram um að hafa sem
minnst ranglæti.
í heild fannst mér þessi skömmt-
un verða algert vandamál. Menn
vita hvemig afkoman hefur orðið
hjá sauðfi'árræktinni í seinni tíð.
Ég get ekki sagt að ég hafí neinar
beinar lausnir til að benda á, en
það var rétt eftir 1990 að farið
var að semja á ný.
Aldrei að láta
sjálfstæði fyrir gjald
Það er algerlega óskiljanlegur
hlutur þegar að því kemur að Sam-
Að láta sjálfstæði fyrir
gjald kemur aldrei
til greina, segir Jónas
Pétursson í 3. grein
sinni. Þessum lífssann-
indum verður öll ís-
lenska þjóðin að muna
eftir á þessari stundu.
band íslenskra samvinnufélaga,
stærsta fyrirtæki á íslandi, hverfur
úr hinu daglega lífi þjóðarinnar á
4 til 5 ámm. Ég hef áður bent á
hinn mikla fjárstraum sem rann
úr ríkisjóði að nokkru til að greiða
niður búvömr en þó mest til að
borga vaxtakostnað og geymslu-
gjald fyrir þær. Einnig tók Sam-
bandið til sín gríðarlega fjármuni
sem umboðslaun vegna útflutnings
á búvömm. Ég tel að þetta mikla
fjármagnsflæði til Sambandsins
hafí orðið því að fótakefli og átt
mikinn þátt í falli þess.
Upp úr 1990 semur svonefnd
sjömannanefnd nýjan búvöm-
samning. Ríkið átti bændurna í
raun og vem eftir að framleiðslu-
rétturinn var bundinn fé úr ríkis-
sjóði. Mig langar til að vitna hér
í stuttan pistil sem ég lét frá mér
fara 4. mars 1991 út af þessum
nýja samningi:
... í eyrum þeirra munu gjalla
dómklukkur réttlætisins yfir
rústum íslenskra sveita. Þetta er
eftir minni og þessi setning orðrétt
úr niðurlagi greinar eftir Jónas
Þorbergsson í blaðinu Degi á Akur-
eyri fyrir um það bil 65 áram. Þar
var hann ritstjóri. Þessi setning
minnti harkalega á sig þegar ljós-
vakinn, eins og oft er sagt, kynnti
álit og tillögur Sjömannanefndar
að kvöldi dags. Ég bókstaflega
sprakk um skeið. Búið er í mörg
ár að keyra verðlagsmál sauðfjár-
afurða í harðari og harðari hnút.
Versta ógæfa sem gerst hefur var
ábyrgðarsamningur ríkisins á bú-
vöruverði. Slíka leið hefði ég aldrei
samþykkt. Aldrei. Að láta sjálf-
stæði fyrir gjald kemur aldrei til
greina. Þessum lífssannindum
verður öll íslenska þjóðin að muna
eftir á þessari stundu.
Dilkakjötið er of dýrt og hefur
verið það lengi. Með því höfum við
slitið af okkur í vaxandi mæli
tryggustu og öruggustu kaupend-
urna, fátæka fólkið, sem í lífsstíl
er líkast sveitafólkinu og vildi síst
að svona færi. Eitt þúsund sauðfj-
árbændur, eða rúmlega það, burtu
úr sveitunum með skipulegum
hætti. Nú getur ríkið gert sig gild-
andi við leignliða sína.
Bændur! Lækkið
dilkakjötið um 40% — Skerið
engar ær í haust!
Líti út fyrir of mikið kjöt fyrir
söluhorfur næsta árs hafið þá ær
geldar næsta vetur, 50-80 þúsund.
Burt með allar ábyrgðir, aðrar en
ykkar sjálfra! Fækkar bændum,
líka á þessari göngu? Vafalaust,
en ekki fara allir á hausinn, því
síður gefast upp. Rödd heyri ég
segja: Með þínum ráðum útrýmið
þið öllum bændum. Sjömanna-
nefndin velur þó
nokkra til lífs. Þetta
er bara lygi, grófasta
lygi! íslensk bænda-
stétt á sér enga fram-
tíð án frelsis sem hún
skapar sér sjálf.
Stórlækkun dilka-
kjötsins felur í sér þá
ósk til allra er kjötsins
neyta að dreifingar-
kostnaður og smásala
lækki í sama hlutfalli
og þeir beiti þar krafti
sínum.
Úrræði? Bóndi og
húsfreyja, já fjölskyld-
an, metur úrræði á
sinni jörð, aðeins þar
verða öll viðhorf metin. Muna þarf
heimiliskúna og hænsnin.
Vaxa þúsund ráð, sagði Einar
Benediktsson. Segjum fimmtíu, en
ekki að kæfa sig í útreikningum,
umfram allt að muna náunga sinn.
Braskaramir hverfa, bændumir
verða eftir. Þetta er mín von og trú.
Hár slátrunarkostnaður
Annað var það sem hafði mikil
áhrif en það var hinn hái slátmnar-
kostnaður sem gekk fram af öllum
mönnum. Einn þáttur búskapar á
íslandi hefur verið að annast slátr-
un á sauðfé og það stenst ekki að
öllu skynsamlegu mati að hvert
einasta smáatriði við slátrunina sé
tekið með í reikninginn. Ég held
að augu flestra bænda hljóti að
hafa lokist upp fyrir því að svoleið-
is hefur landbúnaður á íslandi aldr-
ei getað gengið.
Það var ákaflega skammsýn
fastheldni á þessum slátrunar-
kostnaði, hann gat bara ekki stað-
ist! í raun og veru var hann rugl
og líktist því þegar Bakkabræður
ætluðu að bera sólskinið inn í trog-
um. Þetta þykja nú kannski öfgar
en þetta var einn af þeim þáttum
sem ekki er hægt að framkvæma.
Of margir og óhóflega
þungir traktorar
Árið 1978 er líklega eitthvert
albesta ár hjá bændum á íslandi
og af tekjum sínum það ár greiddu
bændur mikla skatta til hins opin-
bera. Það var algengt að bóndinn
greiddi 6 milljónir í skatt þá. En
minna ber á að þetta var rétt áður
en tvö núll vom tekin aftan af krón-
unni. Engu að síður var þetta mjög
góð afkoma. Allar hinar svonefndu
hliðarráðstafanir nutu sín vel.
Áður hefur verið drepið á fjár-
streymið til Sambands íslenskra
samvinnufélaga, en það var líka
fjárstraumur frá bændum til fleiri
fyrirtækja, eins og t.d. vélasala.
Það var ekki óalgengt að sjá fjóra
traktora á heimili þótt ekki væri
stórt bú. Stóru traktorarnir sem
bændur keyptu virtust hafa ýmsa
kosti fram yfir aðra, en þeir voru
mjög þungir og það var mikill galli,
því það hefur slæm áhrif á túnin.
Það er keyrt um þau þegar borið
er á, það er keyrt um þau þegar
er slegið og þegar farið er að snúa
heyinu og það er keyrt þegar farið
er að taka saman. Þetta er óskap-
leg þjöppun. Að vissu leyti má
segja að þetta sé óhæfa á ræktun-
arland sem á að skila arði. Það er
ekki nokkur vafi á því að stóm
traktorarnir eiga sök á hinu mikla
kali sem sí og æ er að gera vart
við sig.
Eðlilegt að bændur
greiði geymslukostnað
af framleiðslu sinni
Eitt vildi ég enn minnast á og
það er staðgreiðsla fyrir innlagðar
búsafurðir sem barist var við að
knýja fram um leið og samið var
við ríkið um að það ábyrgðist
ákveðið verð fyrir þær til bænda.
í eðli sínu er miðað við sölumögu-
leikana og framleiðsluna sem kem-
ur á einum stuttum tíma að haust-
inu hjá sauðfénu og þarf þó að
geymast. Það er ákaflega óeðlilegt
að bændurnir sjálfir geti losnað
við kostnaðinn af því að geyma
vömna og varpað honum á ríkið.
Hefi ég áður bent á hve mikill fjár-
straumur lá eftir þessum leiðum.
Búvörusamningurinn við ríkið
hefði aldrei átt að
verða. í framhaldi af
honum hefur hallað
ákaflega ört undan
fæti hjá bændastétt-
inni.
Míeð beingreiðslum
var hnýtt upp í
bændastéttina
Beingreiðslumar til
bænda var það síðasta
sem ég andmælti árið
1991. Eg á varla nokk-
urt orð til þess að lýsa
því hvað mér fannst
þetta ömurlegt. Þegar
beingreiðslur vora
teknar upp þá var í
raun og vera hnýtt upp í bænda-
stéttina í einu lagi og erfitt að losna
frá þessu aftur.
Það er kannski digurbarkalæti
í mér, en ég met mikils það sem
menn kalla stolt. Það er í raun og
vem búið að bijóta niður allt stolt
bændastéttarinnar, þar sem ann-
ars vegar er tekin algjör ábyrgð á
framleiðslunni og hins vegar er
hluti af fjárstuðningi ríkisins við
bændur greiddur beint til þeirra.
Ég á erfitt með að sætta mig
við að það samrýmist fijálsri
bændastétt með stolti sem hún
þarf að hafa.
Kostir lífbeltanna tveggja
verða sameinaðir
í grein í Morgunblaðinu haustið
1994 lét ég í ljós þá skoðun mína
að sameina þyrfti kosti þess sem
kallað hefur verið lífbeltin tvö:
Annars vegar afgangsarðurinn úr
sjávarútveginum, nytjarnar af öll-
um úrganginum sem fylgir veiðun-
um. Þær þurfa að koma á land
þannig að þær verði unnar til notk-
unar síðar handa lífbeltinu í landi
til að auka vöxt og viðgang gróð-
urs. Með því ætti líka að vera
hægt að tryggja framtíð sveitanna
betur en unnt er með öðrum hætti.
Atvinnuleysið sem hefur verið í
landinu er til skammar. Orsök þess
má að miklu leyti rekja til þeirrar
eyðingar í sveitum landsins sem
orðið hefur og enn dynur yfir.
Það var haft á orði meðan mest-
ur íjárstraumurinn lá til landbún-
aðarins að á bak við væri dulið
atvinnuleysi í sveitum. En hvað
þýðir það? Það að allir höfðu at-
vinnu sem í sveitum vom og miklu
fleira fólk en nú. En það hefur
hvorki náðst samstaða né skilning-
ur á því að eftir þennan samdrátt,
sem hlaut að koma með minnkandi
stuðningi af ríkisins hálfu, væm
sveitirnar samt sem áður ekki svipt-
ar lífsmöguleikum í stómm stíl.
Þetta er allt komið í hið mesta
óefni. Ég fæ ekki skilið að það
geti staðist stjórnarfarslega að
svipta fjölda bújarða í landinu rétti
til þess að reka búskap. Það ætti
að vera unnt að bijóta þetta á bak
aftur í einu vetfangi um leið og
bændastéttin afsalaði sér öllum
stuðningi af hálfu ríkisins en gerði
jafnframt kröfu til þess að hluti
af því fé sem hingað til hefur mnn-
ið eftir öðrum leiðum komi nú til
þess að mæta kostnaði af því sem
kallað hefur verið lífbeltin tvö.
Það verður aldrei hægt að ná
samkomulagi við sjómennina nema
að einhver greiðsla komi fyrir’þann
úrgang og allt það sem í land þarf
að koma til að leysa þetta viðfangs-
efni og undirbyggja með því fram-
tíðarbúsetu í sveitum landsins.
Stuðningurinn komi frá samstarfí
sjómanna og fólksins sem vill búa
áfram í hinum dreifðu byggðum.
Stuðningurinn felst að nokkm leyti
í því að efla og styrkja gróður sem
jafnframt verði svo nýttur sem beit-
argróður fyrir sauðfé. Aðalatriðið
er að ná aftur í miklum mæli þeirri
neyslu af dilkakjöti sem var áður
með þessari þjóð. Bændur bökuðu
sér andúð fjölda fólks í þéttbýli
vegna hins mikla fjársteymis frá
ríkinu til þeirra á sínum tíma. Ég
held að það breyti mjög miklu þeg-
ar bændastéttin getur sannað að
hún standi á eigin fótum.
Höfundur erfyrrum
alþingismaður.
FORNSAGNA
GETRAUN
Hversu vel ertu að þér
í íslenskum fornsögum?
Þú getur reynt þig í
fomsagnagetraun sem
birtist í Morgunblaðinu
31. desember þar sem
verða spumingar úr köfium
og kvæðum úr íslenskum
fombókmenntum.
Úrlausnir á að senda til
Morgunblaðsins, dregið
verður úr innsendum
lausnum og verða veitt
ein glæsileg verðlaun:
Heildarsafn Islendingasagnanna
í útgáfu Fomritafélagsins, sem
Hið íslenska bókmenntafélag
hefur umboð fyrir, að andvirði
kr. 75.000 kr. '
kjami málsins!-
Jónas
Pétursson