Morgunblaðið - 31.12.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 31. DESEMBER 1996 C 29
alfarið verið veidd í hringnót, flot-
trollsveiðin hefur gengið mun betur
heldur en nótaveiðin nú í haust og
virðist flottrollið hafa ákveðna kosti
fram yfir hringnótina við þær að-
stæður sem ríkt hafa. Þá hefur
verið mikil frjárfesting í verksmiðj-
um og má búast við verulegri af-
kastaaukningu þeirra á næstu ver-
tíð, bæði bætast við nýjar verk-
smiðjur og aðrar hafa verið endur-
bættar.
Loðnuaflinn verður nú 1.165 þús
tonn og hefur aldrei verið svo mik-
ill, er það aukning um 63% en síld-
in hefur ekki verið veidd eins mik-
ið og á síðasta ári og dregst sam-
an. Bæði var að síldin í norsk-
íslenska stofninum var kvótasett
og náðist ekki allur kvótinn og að
kvóti sumargotssíldarinnar var
minnkaður á þessu fiskveiðiári. Þá
hefur svo til allur síldaraflinn í
haust verið verkaður til manneldis.
„í heild er afli uppsjávarfiska 1.425
þús. lestir og hefur aukist um
42,5% frá fyrra ári.
Verðmæti aflans á árinu 1996
er áætlað um 50,5 milljarðar
króna, miðað við óslægðan fisk upp
úr sjó. Á árinu 1995 nam heildar-
verðmætið um 50 milljörðum kr.
og heildaraflinn varð 1.565 þús
tonn. Árið 1994 varð heildaraflinn
1.511 þús tonn og verðmæti hans
um 49 milljarðar króna. Þannig
hefur aflaverðmætið sveiflast mun
minna en magnið og endurspeglar
þetta samsetningu aflans. Loðna
og síld sem er stærsti hluti magns-
ins er mun verðminni fiskur heldur
en t.d. þorskur eða rækja. Þá er
ónefnt að bæði markaðsaðstæður
og gengi ráða verulegu um fisk-
verðið. Talið í dollurum nemur
verðmæti aflans upp úr sjó 760
milljónum en það nam 771 milljón
á síðasta ári (700 m. USD árið
1994). Því er um 1,5% samdráttur
milli ára. Sé miðað við SDR var
virði aflans um 523 milljónir í ár,
en var 508 milljónir á síðasta ári,
mismunandi gengisþróun doilars
og SDR veldur þessum mismun-
andi niðurstöðum. Tekið skal fram
að miðað er við meðalgengi
jan./nóv. bæði árin.
Fyrir utan þessar tölur eru veiðar
á alþjóðlegum hafsvæðum s.s. í
„Smugunni" og á „Flæmingja-
grunni" en á báðum þessum haf-
svæðum hafa íslendingar verið við
veiðar og má ætla að aflinn úr
Smugunni sé orðinn rúm 23 þús.
tonn og verðmæti hans m.v. físk
upp úr sjó á meðalverði hér innan-
lands sé um 1,8 miljarðar kr. Rækj-
una á Flæmingjagrunni hafa íslend-
ingar nú veitt í yfir ijögur ár og
veiddu 2.200 tonn árið 1993, 2.400
tonn árið 1994, 7.500 tonn árið
1995 og nú í ár er aflinn um 22
þús. tonn og má ætla verðmæti
verði um 3.850 milljónir kr m.v.
hráefni upp úr sjó.
Á þessu ári hafa erlend fískiskip
landað á íslandi til vinnslu um 110
þús. tonnum á móti um 30 þús tonn-
um í fyrra, af þessum 110 þús.
tonnum er um 81 þús. tonn loðna,
en loðnan er ekki nema 6.800 tonn
í fyrra. Þannig er það magn sem
fer til vinnslu mjög svipað ef loðnan
er dregin frá eða um 20-25 þús
tonn, mest af þessum fiski fer í
frystingu eða um 21 þús. tonn,
5.300 tonn fóru í söltun og um
1.300 tonn fóru í herslu. Á fyrstu
tíu mánuðum þessa árs höfðu kom-
ið 123 skip frá átta þjóðum og var
fjöldi landana um 184.
Auk þessa kemur svo til umskip-
unar (transit) verulegt magn af físki
aðallega karfí og rækja. Á fyrstu
tíu mánuðum þessa árs höfðu kom-
ið 59 skip frá níu þjóðum og var
Qöldi landana um 100, ekki er vitað
nákvæmlega um magn það sem
þessi skip lönduðu. Þessi umsvif
hafa skapað ótal störf í þjónustu
og í verslun, má ætla að þjónustu-
gjöld og verslun við þessi skip ásamt
erlendum skipum sem koma með
afla til vinnslu nemi um 3,7 milljörð-
um króna.
Andvirði útfluttra sjávarafurða
áætlar Fiskifélagið að verði um 95
milljarðar króna á árinu. Árið 1995
nam verðmæti útflutnings sjávaraf-
urða 85 milljörðum króna. Það hef-
ur því aukist um tæp 12% milli
ára. Verðmæti þessa útflutnings er
áætlað nema um 1.429 milljónum
dollara en það jafngildir um 9%
aukningu frá því í fyrra. Þá var
verðmætið um 1.311 m. dollarar.
Sé miðað við SDR hefur útflutn-
ingsverðmætið aukist um 14%, er
nú 984 milljónir SDR, en var 863
milljónir árið á undan, en hér er
um áhrif mismunandi gengisþróun-
ar að ræða.
Á nýju ári verða vafalaust mörg
aðkallandi vandamál sem sjávarút-
vegurinn þarf að glíma við. Fram-
undan eru miklar ákvarðanir í
kjaramálum sjómanna og verka-
fólks svo og hvemig farið verður
með kvóta í fiskveiðunum. Það er
von mín og trúa að á þessum málum
fínnist farsæl lausn þó vegurinn
þangað verði ekki auðfarinn. Eg
óska landsmönnum öllum farsæls
nýs árs og vona að nýja árið verði
öllum hagsælt bæði til lands og
sjávar.
Grétar Þorsteinsson,
forseti ASÍ
Mikilvægi
verkalýðs-
hreyfing1-
arinnar
aldrei
meira
ÞEGAR hugsað er til atburða liðins
árs koma deilumar um breytingar
á vinnulöggjöfínni síð-
asta vetur fyrst upp í
hugann og þá ekki síst
órofa samstaða launa-
fólks gegn þessari lög-
þvingan. Það var
áhrifaríkt að upplifa
það þegar allir fulltrúar
á 38. þingi ASÍ héldu
niður að Alþingi síðasta
vor til að koma á fram-
færi mótmælum sínum,
enda vom stjómvöld að
bijóta áratuga hefð fyr-
ir því að samskiptaregl-
ur á vinnumarkaði væm
mótaðar með friðsamlegu þríhliða
samstarfí aðila vinnumarkaðar og
stjómvalda. Frumvarpið var sett
fram þvert ofan í yfírstandandi
samningaviðræður um bætt sam-
skipti á vinnumarkaði.
Með samstöðu tókst verkalýðs-
hreyfíngunni og stuðningsmönnum
hennar innan Alþingis og utan að
hrinda verstu atlögunum. Eigi að
síður er sú löggjöf sem þvinguð var
í gegn ljarri því að vera ásættan-
leg. Með henni var meirihlutinn á
Alþingi að hlutast til um innri mál-
efni stéttarfélaga og stofna sam-
skiptum á vinnumarkaði í hættu.
Miðstýring var aukin og dregið úr
áhrifum einstaklinganna á eigin
mál. Reyndar er alls ekki séð fyrir
endann á þessu máli og afleiðingar
nýrrar vinnulöggjafar koma ekki
að fullu fram fyrr en að nokkrum
tíma liðnum.
Atvinna er mannréttindi
Öllu gleðilegri tíðindi eru þau að
atvinnuleysi hefur farið minnkandi
í ár og horfur í efnahags- og at-
vinnumálum bjartari. Full atvinna
er einfaldlega mikilvæg mannrétt-
indi og skylda okkar að vinna að
því að útrýma atvinnuleysinu. Þeg-
ar við horfum til yfírstandandi kja-
rasamninga skipta afkomutölur fyr-
irtækja og horfur í efnahagsmálum
einnig miklu máli. Verkafólk hefur
á undanförnum árum tekið á sig
byrðar til að tryggja hér stöðugleika
og bata í efnahagslífínu og væntir
nú uppskeru. Mikilvægt er að at-
vinnurekendur og ekki síður stjórn-
völd þekki sinn vitjunartíma.
Aðkoman að gerð kjarasamning-
anna hefur verið með nokkuð öðrum
hætti en áður vegna nýrrar vinnu-
löggjafar. Verkalýðshreyfíngin
lagði áherslu á að vinna sem best
úr þessum aðstæðum og landssam-
böndin innan ASÍ öfluðu sér um-
boða til að gera lögbundnar við-
ræðuáætlanir fyrir hönd allflestra
aðildarfélaga sinna. Sá þáttur gekk
vel en því miður hafa eiginlegar
samningaviðræður litlu skilað til
þessa.
Meginkrafan er aukinn
kaupmáttur
Meginkrafa verkalýðshreyfing-
arinnar er veruleg aukning kaup-
máttar á næstu árum með það að
markmiði að lífskjör hér á landi
verði sambærileg við það sem best
gerist meðal frændþjóða okkar.
Þessu marki þarf að ná samhliða
því sem við höldum áframhaldandi
stöðugleika í verðlagi því hann
skiptir þúsundir heimila í landinu
miklu máli. Verkalýðshreyfingin
hefur bent á margar leiðir að þessu
marki. Sérstaka áherslu þarf að
leggja á hækkun lægstu launa.
Víða er lögð áhersla á að færa
umsaminn launataxta sem næst
greiddu kaupi. Sú krafa að draga
úr yfírvinnu og tryggja launafólki
sömu laun með því að hækka dag-
vinnulaunin að minnsta kosti sem
því nemur nýtur sífellt víðtækari
stuðnings. Hér á landi er vaxandi
skilningur á því að hóflegur vinnu-
tími er mikilvægt kjaraatriði. Hann
skapar launafólki aðstæður til að
sinna heimili og fjölskyldu og gæti
auk þess verið hvatning til þess
að auka framleiðni í íslensku at-
vinnulífi.
Til að fylgja eftir samþykktum
síðustu ára og síðasta þings Alþýðu-
sambandsins hefur hreyfingin sett
fram ítarlegar hugmyndir um
rammasamning aðila á vinnumark-
aði um gerð sérkjarasamninga sem
einn þátt í samningsgerð. Með slík-
um rammasamningi væri tryggt að
félög, trúnaðarmenn og starfsmenn
fengju aðkomu að gerð
sérkjarasamninga við
einstakar starfsgreinar
og fyrirtæki. Fallist
samtök atvinnurekenda
á þessar hugmyndir
erum við að stíga skref
fram á við í því að færa
gerð samninga nær
fólkinu og fyrirtækjun-
um án þess að launafólk
afsali sér þeim styrk
sem félagsleg samstaða
veitir því. Okkar hug-
mynd er raunar að efla
enn frekar samstöðu
launafólks með því að auka áhrif
hvers einstaklings á eigin mál og
félagslega virkni. í slíkri nálgun
felst sóknarfæri bæði fyrir launa-
fólk og atvinnulífíð því hægt væri
að gera samninga sem byggja á
raunverulegu svigrúmi á hveijum
stað. Með því að fá sérkjör upp á
borðið sem hluta af kjarasamningi
opnast líka möguleiki á því að draga
verulega úr kynbundnu misrétti í
launum því staðreyndin er sú að
það misrétti verður fyrst og fremst
til með einstaklingsbundnum
sporslum.
Misréttí er vandi alls
heimsins
Þegar við lítum út fyrir landstein-
ana blasir við að félagslegt og efna-
hagslegt misrétti er stærsta vanda-
mál mannkyns og rót margra þeirra
meina sem barist er við. í löndunum
næst okkur, sem og víða um heim,
er mikið og langvarandi atvinnu-
leysi áhyggjuefni. Því miður hefur
ekki tekist að bregðast við þessu
alvarlega vandamáli þannig að hilli
undir að úr því verði leyst. Atvinnu-
leysið og þær hörmungar sem það
kallar yfir fólk er því áfram eitt
alvarlegasta vandamálið sem við
stöndum frammi fyrir.
Alþjóðlega verkalýðshreyfíngin
berst fyrir friði, félagslegu réttlæti
og virðingu fyrir mannréttindum
um heim allan. Þótt vandinn virðist
ógnarstór má aldrei láta hugfallast
og mikilvægt að halda merkinu á
lofti. Það er gleðiefni að nú virðist
loks kominn á einhverskonar friður
í fyrrum Júgóslavíu. Það er að sama
skapi sorglegt að horfa upp á stríðs-
ástand og hörmungar flóttafólks í
ríkjum Mið-Afríku og raunar víða
um heim. Því miður virðist miða
hægt í átt til friðar í heiminum.
Framtíðarsýn á tímum
breytinga
Þegar ég lít til framtíðar blasir
við að næstu verkefni eru að tryggja
hér aukinn kaupmátt, fulla atvinnu
og bætt lífskjör. Til lengri tíma litið
er ljóst að starf verkalýðshreyfingar-
innar verður sífellt mikilvægara. Það
er verkefni hreyfíngar launafólks að
halda á lofti félagslegum sjónarmið-
um á tímum þegar slík viðhorf eiga
undir högg að sækja. Verkalýðs-
hreyfíngin er verkfæri launafólks til
að hafa áhrif á þjóðfélagsþróunina
á tímum örra breytinga, bæði á ís-
lensku samfélagi og heiminum allt
í kringum okkur. Það er hreyfíngar-
innar að koma með svör við brenn-
andi spumingum svo sem þeirri
hvaða gmndvallargildi við viljum
tryggja að séu virt í framtíðinni.
Alþýðusamband íslands varð 80
ára á því ári sem nú er að líða.
Yfírskrift afmælisársins var „Til
framtíðar" og á þingi sambandsins
í maí sl. var samþykkt ítarleg stefna
og starfsáætlun ASÍ til ársins 2000
undir sömu einkunnarorðum. Miklu
skiptir að hreyflngin hafí afl til að
fylgja þessari framtíðarsýn sinni
eftir inn í nýja öld. Afl verkalýðs-
hreyfíngarinnar veltur fyrst og síð-
ast á traustri og öflugri samstöðu
launafólks því hreyfíngin verður
aldrei annað en fólkið sem í henni
er. Því öflugri sem verkalýðshreyf-
ingin er því betur tryggjum við að
sjónarmið launafólks, alls þorra
vinnandi fólks í landinu, fái fram-
gang. Þannig tryggjum við lýðræð-
islega þróun samfélagsins, góð lífs-
kjör og jafnrétti S reynd.
Samvinna alls launafólks
Til að ná þessu grundvallar-
markmiði þarf verkalýðshreyfíngin
einnig stöðugt að vera í mótun svo
hún svari kröfum tímans hveiju
sinni. Það blasir við að aðstæður
kalla á nánari samstöðu og sam-
starf launafólks. Við skulum hafa
hugfast að á hveiju sem gengur
þá er starf verkalýðshreyfingarinn-
ar í grunninn barátta fyrir jafnrétti
og mannréttindum.
Amar Sigurmunds-
son, formaður Sam-
taka fiskvinnslustöðva
Yiðburða-
ríkt ár
áenda
runnið
ÞEGAR árið 1996 verður gert upp
í sjávarútvegi koma góð og mikil
aflabrögð í loðnu og síld fyrst upp
í hugann. Einstakar
greinar sjávarútvegs
hafa bætt afkomu sína
og má þar einkum
nefna veiðar og vinnslu
í sfld og loðnu. Samein-
ing og samruni fyrir-
tækja í sjávarútvegi
heldur áfram og stærri
fyrirtæki fara í auknum
mæli á hlutabréfamark-
að. Sú þróun sem sumir
spáðu fyrir áratug að
meðalstórum fyrirtækj-
um ætti eftir að fækka
verulega hefur gengið
eftir. Arsins verður einnig minnst
fyrir það að nú er þorskafli á ísland-
smiðum loks farinn að aukast á ný.
En það hafa sannarlega skipst á
skin og skúrir í rekstri einstakra
greina fískvinnslunnar á árinu
1996. Úttektir á rekstrarafkomu
frystihúsa sem frysta helstu botn-
físktegundir leiða í ljós liðlega 10%
halla að meðaltali. Afkoman í salt-
fískvinnslu hefur verið sveiflu-
kenndari. Mikil umskipti urðu í
rekstri rækjuvinnslunnar á árinu.
Eftir þokkalega afkomu árið áður
tók við 15-30% verðlækkun á
rækjuafurðum. Mjöl og lýsisvinnsla
hefur gengið vel á árinu. Útrás ís-
lenskra sjávarútvegsfyrirtækja á
erlendri grundu hefur haldið áfram
af fullum krafti. Fyrirtæki sem
stunda fjölþættan rekstur hafa átt
mesta möguleika að bregðast við
erfíðleikum undanfarinna ára.
Úthafsveiðar með vinnsluskipum
og aukin áhersla á veiðar og vinnslu
á síld og loðnu hafa þar gert gæfu-
muninn. Fyrirtæki sem byggðu af-
komu sína á þorski hafa flest lent
í mestum erfíðleikum og harðast
eru þau leikin sem litla og enga
möguleika hafa átt á fjölþættari
rekstri. Ef reynt er að leggja heild-
armat á alla íslenska fískvinnslu á
þessu ári verður niðurstaðan mjög
misjöfn eftir fyrirtækjum og
vinnslugreinum. Mikill hallarekstr-
ur í hefðbundinni frystingu, nokk-
urt tap í saltfiski og rækjuvinnslu
vegur þar þyngra en hagnaður af
loðnu- og síldarvinnslu.
Gjörbreyttar aðstæður og
starfsumhverfi
Sú tíð er liðin að menn horfi til
stjórnvalda um lausn á vanda út-
flutningsgreina. Þetta tók að breyt-
ast þegar ríkisvaldið hætti að hafa
bein afskipti af verðlagningu hrá-
efnis til fískvinnslunnar. Að sjálf-
sögðu komu stjómvöld að þeim
gríðarlega vanda sem helmings m.
samdráttur í þorskafla hefur valdið
þjóðarbúinu. Stöðugleiki í efna-
hagsstjóm, lág verðbólga og skýrar
almennar leikreglur í samskiptum
við ríkisvaldið er sú mynd sem flest
sjávarútvegsfyrirtæki vilja starfa
eftir. Stöðugur órói um einstaka
þætti kvótakerfisins hefur grafíð
undan trausti á okkar fískveiði-
stjómun og skapað óþarfa óvissu
um framhaldið. Áuðvitað er eðlilegt
að skiptar skoðanir skuli vera um
svo mikilvægt mál og ekkert er^
óumbreytanlegt. Aftur á móti má
segja að umræðan snúist ávallt um
einhveija meinta ágalla á kerfínu
og þeir síðan gerðir að aðalatriði.
Ef gerðar verða kröfur til fiskiskipa
um að veiða stærri hluta kvóta síns
en nú er og viðskipti með leigu-
kvóta verði sýnilegri ætti að vera
hægt að lægja þær öldur sem hæst
hafa risið gegn framsalinu í kerfínu.
Kjarasamningar renna almennt
út nú um áramótin. Viðræður um
gerð nýrra samninga fóm almennt
í gang í nóvember sl. Vinnubrögð
samningsaðila mótast nokkuð af
nýjum lögum um sáttastörf í vinnu-
deilum sem samþykkt voru á Al-
þingi á síðasta vori. Þegar þetta er
ritað hafa verið haldnir nokkrir
fundir þar sem sérmál fiskvinnsl-
unnar hafa verið til umræðu. Hæst
ber þar umræðu um kauptryggingu
í fiskvinnslu, orlofsmál, vaktavinnu,
bónusmál og samninga í fískimjöls-
verksmiðjum. Á sama tíma eru
samningamenn heildarsamtaka að
ná samkomulagi um framkvæmd
vinnutímatilskipunar ESB, en hún
er hluti af EES samningnum. Allar
líkur eru á að vinnutímatilskipunin
taki gildi hér á landi með samkomu-
lagj heildarsamtaka og ekki þurfí
að koma til sérstakrar
lagasetningar. Þessi
nýja vinnutímatilskipun
mun hafa umtalsverðc;
áhrif á vinnutíma
starfsmanna í físk-
vinnslu. Megin reglan
verður 11 klst. hvfld á
sólarhring, virkur viku-
legur vinnutími verði að
meðaltali ekki yfir 48
klst., einn vikulegur frí-
dagur og ljögurra vikna
lágmarks orlof. Megin-
reglan í viðmiðun varð-
andi 48 klst. virkan
vikulegum vinnutíma verður 6 mán-
uðir, en heimilt verður að semja um
allt að 12 mánaða viðmiðun. Þrátt
fyrir 12 mánaða viðmiðun munu
þessar nýju reglur hafa töluverð
áhrif á vinnutímalengd í loðnu-
bræðslum. í öðrum greinum físk-
vinnslu verður eitthvað auðveldara
að komast í gegnum þessar breyt-
ingar, enda þá um mikla vinnu yfír
skemmri tímabil, svo sem við sfld-j^-
ar- og loðnuvinnslu.