Morgunblaðið - 05.01.1997, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 5. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Bylting’ar-
leiðtoginn
undir
smásjánni
Newt Gingrich leiddi repúblikana til sigurs
í þingkosningunum 1994. Tveimur árum
síðar er framtíð hans í óvissu og hann á
yfír höfði sér áfellisdóm siðanefndar full-
trúadeildar Bandaríkjaþings. Karl Blöndal
fjallar um hremmingar leiðtogans orðhvata.
RANNSÓKN siðanefndar
fulltrúadeildar Banda-
t ríkjaþings á því hvort
Newt Gingrich, forseti
deildarinnar, hafi brotið siðareglur
hefur sett repúblikana í vanda.
Atkvæðagreiðsla um það hvort
Gingrich eigi áfram að vera forustu-
maður þeirra á þingi verður að öllu
óbreyttu haldin 7. janúar, en siða-
nefndin mun ekki hefja lokaþátt
umfjöllunarinnar um málið fyrr en
8. janúar. Þingheimur verður því
að taka ákvörðun án þess að hafa
í höndum allar upplýsingar um brot
leiðtogans og yfirsjónir, sem hann
hefur beðist afsökunar á án þess
þó að gangast að fullu við þeim.
Samkvæmt heimildarmönnum úr
röðum repúblikana er þegar frá-
gengið að Gingrich verði áfram for-
seti fulltrúadeildarinnar. Segja þeir
að þeir fjórir menn, sem sitja í
undirnefnd siðanefndar neðri deild-
ar bandaríska þingsins, tveir demó-
kratar og tveir repúblikanar, hafi
gert samkomulag um að hann fengi
að gegna stöðunni áfram gegn við-
urkenningu, sem hann undirritaði
21. desember, um að hafa brotið
reglur fulltrúadeildarinnar. Emb-
ættismenn demókrata í deildinni
neita hins vegar með þjósti að slíkt
samkomulag hafi verið gert.
Raðir repúblikana að
veikjast?
Ef allt væri með felldu mundi
enginn vafi leika á um það að
Gingrieh yrði forseti fulltrúadeild-
arinnar annað kjörtímabil. Hins
vegar virðast raðir repúblikana
farnar að veikjast. Rúmlega 20
þingmenn repúblikana hafa gert
grein fyrir því að þeir
hafi efasemdir, mismiki-
ar, um að rétt væri að
styðja Gingrich. Einn
repúblikani, Michael
Forbes, þingmaður frá
New York, hefur sagt að hann
muni ekki styðja Gingrich. Forbes
var áður dyggur stuðningsmaður
hans. Gerist 20 repúblikanar lið-
hlaupar mun Gingrich ekki hafa
nægan stuðning til að halda sæti
sínu í atkvæðagreiðslunni á mánu-
dag. Dagblaðið The New York Tim-
es sagði í leiðara á fimmtudag að
slík óvissa ríkti um það hvemig
máli Gingrich mundi lykta hjá siða-
nefndinni að rétt væri að fresta
atkvæðagreiðslunni um forseta
þingsins.
Einnig hefur verið lagt til að ein-
hver annar verði látinn gegna stöð-
unni tímabundið þar til niðurstaða
liggur fyrir. Forseti þingdeildarinn-
ar þarf ekki að vera þingmaður og
lagði þingmaður einn til að Bob
Dole, sem var forsetaframbjóðandi
repúblikana í nýafstöðnum forseta-
kosningum, yrði fenginn til starf-
ans. (Talsmaður Doles sagði að
hann hefði ekki í hyggju að taka
til starfa í fulltrúadeildinni.)
Það yrði kaldhæðni örlaganna
ef Gingrich félli úr sessi. Hann
hefur hamrað á því að repúblikanar
eigi að beita kaldri rökhugsun og
sýna hörku þegar taka þurfi póli-
tískar ákvarðanir. „Þið eigið í stríði.
Stríðið snýst um vöid,“ sagði
Gingrich við unga repúblikana fyrir
19 árum. Nú kynnu sumir að líta
svo á sem flokkurinn væri farinn
að líða fyrir ágreininginn, sem
stendur um hinn umdeilda leiðtoga.
Gingrich reynir að smala
Gingrich hefur undanfama daga
hringt í flokkssystkin sín til að full-
vissa þau um að málið sé ekki alvar-
legt. Hann hyggst ávarpa alla repú-
blikana í fulltrúadeildinni á mánu-
dag. Forysta repúblikana hefur ver-
ið að reyna að efla stuðning við
Gingrich, þótt einstakir þingmenn
virðist á báðum áttum.
Léttvæg brot eða refsiverð?
Repúblikanar og demókratar eru
reyndar ekki á eitt sáttir um það
hversu alvarleg brot Gingrich séu.
Repúblikanar eru þeirrar hyggju
að hann hafi aðeins brotið flókin
og óljós skattalög og óvart veitt
siðanefnd fulltrúadeildarinnar
ónógar upplýsingar vegna þess að
hann hafði öðrum verkefnum og
mikilvægari að sinna,
eins og til dæmis að leiða
byltingu repúblikana.
Demókratar séu einungis
tapsárir og það eitt vaki
fyrir þeim að leggja stein
í götu repúbiikana.
Demókratar segja á hinn bóginn
að Gingrich hafi svikið skattborg-
arana í leit að pólitískum ávinningi
og í ofanálag logið að siðanefnd
fulltrúadeildarinnar þegar hann var
spurður um málið.
Líkast til liggur sannleikurinn
einhvers staðar þarna á milli. Málið
er hvorki jafn lítilfjörlegt og repú-
blikanar vilja vera láta, né jafn
svæsið og ætla mætti af máli demó-
krata.
Gingrich framdi enga stórglæpi
þegar hann braut umræddar
skattareglur og brot af þessu tagi
leiða venjulega ekki til málaferla.
Lögmenn, sem hafa skatta að sér-
grein, eru þeirrar hyggju að hefði
bandaríska skattheimtan komist að
Eru raðir sam-
herjanna að
riðlast?
vegar pólitíska starfsemi og hins
vegar góðgerðarstofnanir og
menntastofnanir.
Samkvæmt lögum má ekki nota
frádráttarbær framlög eins og þau,
sem runnu til umræddra stofnana
og háskólanna, til verkefna, sem
ekki eru í góðgerðarskyni, til dæm-
is pólitískra verkefna.
Það er ef til vill túlkunaratriði
að hve miklu leyti umrætt nám-
skeið var ætlað til fræðslu og að
hve miklu leyti það var pólitískt.
Undirnefndin komst að þeirri nið-
urstöðu að námskeiðið hefði verið
notað, að hluta til að minnsta kosti,
til að setja fram og koma á fram-
færi hlutdrægum, pólitískum áróðri.
NEWT Gingrich fagnar sigri eftir að hann náði
endurkjöri í kosningunum í nóvember.
Reuter
því að Gingrich hefði í raun brotið
umrædd lög hefði sennilega ekki
verið gengið harðar fram en að
biðja hann að gera það ekki aftur.
Gingrich hefði hins vegar ekki
þurft að sökkva sér í þurrar laga-
skræður til að gera sér grein fyrir
því að ekki væri löglegt að nota
framlög til háskóla og stofnunar
til að hjálpar fátækum börnum, sem
eru frádráttarbær frá skatti, til
flokkspólitísks starfs.
Þá sagði hann ekki satt þegar
hann var spurður í yfirheyrslu siða-
nefndarinnar hvort pólitísk nefnd
hefði átt þátt í að skipuleggja há-
skólanámskeið, sem hann kenndi.
Gingrich neitaði því, en viðurkenndi
síðar að hann hefði látið af hendi
„ónákvæmar, ófullnægjandi og óá-
reiðanlegar" upplýsingar. Pólitískt
er það alvarlegt mál að afvegaleiða
starfssystkin sín við opinbera yfir-
heyrslu.
Allir þeir, sem fylgst hafa með
störfum Gingrich, vita hins vegar
að kennslan var ijármögnuð með
fé, sem fengið var eftir pólitískum
leiðum. Hann hafði sjálfur sagt
nefndinni að GOPAC, pólitísk
nefnd, sem hann veitti forustu,
hefði aðstoðað við fjáröflun fyrir
námskeiðið nokkrum vikum áður
en hann neitaði því að nokkur
tengsl væru þar á milli.
Munur orðs og æðis
Segja má að kjami málsins sé orð
Gingrichs og gerðir. Gingrich hefur
oft og tíðum slegið sér upp á því að
væna pólitíska andstæðinga sína um
siðspillingu. Þar ber helst að nefna
Jim Wright, sem segja má að hafi
verið stökkpallur Gingrichs til valda.
Gingrich felldi hann af sama stalli
og hann stendur sjálfur á nú. Wright
var forseti fulltrúadeildarinnar þegar
Gingrich sakaði hann árið 1989 um
að hafa notað embætti sitt til að
maka krókinn.
Gingrich hefur ítrekað gagnrýnt
Bill Clinton Bandaríkjaforseta fyrir
siðblindu, nú síðast rétt fyrir ára-
mót þegar hann gagnrýndi demó-
krata fyrir dómgreindarleysi vegna
þess að þeir þáðu erlent fé í kosn-
ingasjóði.
Gingrich hefur hins vegar ekki
alltaf virst álíta að hann væri bund-
inn af siðferðisreglum. Til dæmis
samþykkti hann að taka við 4,5
milljóna dollara (um 300 milljónum
íslenskra króna) fyrirframgreiðslu
frá bókaforlagi Ruperts Murdochs
fyrir bók, sem harin ætlaði að
skrifa, skömmu eftir að repúblikan-
ar náðu meirihluta í báðum deildum
Bandaríkjaþings árið 1994.
Gingrich varði þessi viðskipti svo
vikum skipti, en þegar gagnrýninni
iinnti ekki lét hann undan og þáði
ekki greiðsluna.
Siðanefndin hefur einnig gagn-
rýnt Gingrich fyrir að auglýsa upp-
tökur af fyrirlestrum sínum í ræðu
á þingi og leyfa kaupsýslumanni
að nota skrifstofu sína til að sinna
viðskiptum.
í raun er því verið að saka
Gingrich um ofdramb og hroka.
Ýmsir líta svo á að nú hafi Gingrieh
fengið að bragða á eigin meðali.
Yfirlýsing Gingrichs
Gingrich komst að samkomulagi
við sérstaka undirnefnd skömmu
fyrir jól eftir að rannsóknin á máli
hans hafði staðið yfir með hléum í
tvö ár. Undirritaði Gingrich „yfir-
lýsingu um meint brot“ 21. desem-
ber og viðurkenndi að hafa ekki
hegðað sér í samræmi við reglur
fulltrúadeildarinnar.
Málið átti upptök sín árið 1990.
Gingrich var að reyna að blása
flokkssystkinum sínum baráttuanda
í bijóst eftir 40 ára eyðimerk-
urgöngu í minnihluta á þingi. Hann
hófst handa með sjónvarpsútsend-
ingum, sem ætlað var að laða kjós;
endur að Repúblikanaflokknum. í
Bandaríkjunum viðgengst að stofn-
aðar séu sérstakar nefndir til að
skapa þrýsting og hafa pólitísk
áhrif. Gingrich veitti þá stjómmála-
nefndinni GOPAC forustu og borg-
aði hún í upphafi fyrir útsendingarn-
ar. En peningamir runnu til þurrð-
ar. Sneri Gingrich sér þá að stofn-
un, sem kennd er við Abraham Linc-
oln og stofnuð var til að aðstoða
ungt fólk í fátækrahverfum stór-
borganna, og fékk fé úr sjóðum
hennar. Stofnun þessi naut skatt-
frelsis vegna þess mál- __________
staðar, sem starf hennar :
átti að vera helgað. , e,9lðLL..
Þremur árum síðar str|dl “ Striölð
byijaði Gingrich að Sllýst lim VÖId
kenna námskeið,
sem .........
fjallaði um það að endumýja banda-
ríska menningu með því að afnema
velferðarkerfið og koma á „þjóðfé-
lagi tækifæranna".
Námskeiðið var kennt í tveimur
háskólum í Georgíu 1993 til 1995
og sýnt í kapalsjónvarpi í Banda-
ríkjunum. Sendingarkostnaður, þar
á meðal vegna gervihnattasend-
inga, var greiddur með fé frá fólki,
sem gaf frádráttarbær framlög sín
háskólunum. Annar kostnaður var
greiddur af Framfara- og frelsis-
stofnuninni, sem einnig nýtur
skattfrelsis.
Spumingin er hvort Gingrich
hafi, með því að nota þessar stofn-
anir, myndað svikamyllu til að snið-
ganga lög, sem ætlað er vernda
lýðræði með því að skilja að annars
Grunnur að stórsigri
repúblikana?
{ fjáröflun fyrir námskeiðið var
einnig lögð áhersla á pólitískt inn-
tak þess. í fjáröflunarbréfi sagði
að námskeið mundi „leggja grunn
að sókn þannig að repúblikanar
geti unnið stórsigur 1996“.
Gingrich sagði í viðtali við skóla-
blað Kennesaw-háskóla að ekki
yrði fyallað um neinar hugmyndir
demókrata í námskeiðinu, aðeins
hugmyndir repúblikana. Þetta
kann reyndar að hafa verið kerskni
og má bæta við að Gingrich hælir
í upptökum frá námskeiðinu meðal
annars Jimmy Carter, sem var for-
seti demókrata.
Undimefndin sakaði Gingrieh
ekki bemm orðum um að hafa brot-
ið skattaiögin. Þess í stað sagði
nefndin að hann hefði átt að leita
ráða lögfróðs manns og játti
Gingrich því.
Sagði ósatt fyrir siðanefnd
Hitt málið, sem liggur fyrir siða-
nefndinni, er sennilega alvarlegra.
Um leið liggur það ljóst fyrir. Sagði
Gingrich sannleikann um samband-
ið milli námskeiðsins og GOPAC?
í október 1994 sagði Gingrich
siðanefndinni að GOPAC ætti þátt
í að undirbúa námskeiðið. Þegar
nefndin spurðist nánar fyrir um
málið vom svörin hins vegar önnur.
Gingrich skrifaði nefndinni í desem-
ber 1994 og aftur í mars 1995 og
í bæði skiptin lýsti hann skýrt yfir
því að stjómmálanefndin hefði eng-
in afskipti af námskeiðinu. Undir-
nefndin komst að því að ekki léki
nokkur vafi á að GOPAC hefði að
minnsta kosti átt þátt í að afla fjár
til námskeiðsins og vitnaði í fjáröfl-
unarbréf nefndarinnar.
Þegar Gingrich viðurkenndi að
hafa farið yfir mörkin játaði hann
ekki beinlínis að hafa haft rangt
við. Hann viðurkenndi þess í stað
að hann hefði brotið reglu fulltrúa-
deildarinnar, sem kveður á um að
fulltrúadeildarþingmenn eigi ekki
að hegða sér þannig að varpi rýrð
á deildina.
Samkvæmt reglum þingsins
mun siðanefndin ákveða hvort
refsa beri Gingrich. Þijár refsingar
koma til greina; brottrekstur af
þingi, vítur í heyranda hljóði í þing-
sal og skrifleg áminning. Fyrsti
kosturinn er ólíklegur. Vítur fela í
sér að viðkomandi megi ekki gegna
fomstuhlutverki í fulltrúadeildinni,
hvorki í nefndum né á öðrum vett-
vangi. Repúblikanar vilja helst að
þriðji kosturinn verði fyr-
ir valinu vegna þess að
það mundi ekki hafa
áhrif á stöðu Gingrich.
Komist siðanefndin að
niðurstöðu verður gengið
til atkvæða um málið í fulltrúa-
deildinni.
Það verður að teljast sennilegt
að Gingrich verði á þriðjudag end-
urkjörinn forseti fulltrúadeildarinn-
ar og hefur repúblikani ekki gegnt
því starfí í tvö kjörtímabil frá þriðja
áratugnum. Daginn eftir hefst
umfjöllun siðanefndarinnar um mál
hans og má búast við að á ýmsu
muni ganga meðan á henni stend-
ur. Demókratar munu kappkosta
að varpa rýrð á Gingrich. Fram-
ganga hans gegn Wright er ekki
gleymd. Hvernig sem málið fer er
Ijóst að framundan era átök á
Bandaríkjaþingi.
• Heiraildir: Associated Press, The
Daily Telegraph, The New York Tim-
es, Reuter og The Washington Post