Morgunblaðið - 05.01.1997, Blaðsíða 20
20 SUNNUDAGUR 5. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
PULTENEY-brú Thomas Malton í Bath, vatnslitamynd séð frá ánni.
HUGMYND Zaha Hadid keppti hart um fyrsta sætið.
Lifandi
brýr
Lifandi brýr er heiti einnar vinsælustu
sýningar sem haldin hefur verið um bygg-
ingarlist í Konunglegu listaakademíunni í
London. Bjargey Guðmundsdóttir hefur
skoðað sýninguna og segir hér frá henni.
BRÚARHUGMYND Ian Ritchie Architects.
LIFANDI brýr er söguleg
yfirlitssýning um evrópskar
brýr sem áttu það sameigin-
legt að byggingar voru byggðar
ofan á brúnum fyrir verslanir,
þjónustu og íbúðir á efri hæðum
húsanna. Tilgangurinn með sýn-
ingunni var ekki eingöngu að vekja
áhuga manna á þessum brúm í
sögulegum tilgangi heldur einnig
að reyna að endurvekja þessa hefð
í nútímalegu samhengi evrópskrar
borgarmenningar.
Sex arkitektar sem voru þekktir
fyrir ferskar og framsæknar hug-
myndir frá fyrri verkum, voru því
beðnir um að taka þátt í samkeppni
um nútíma lifandi brú yfir ána
Thames í London. Þeir voru: Zaha
Hadid og Daniel Libeskind sem
bæði hanna byggingar í anda
deconstruetion-stefnunnar, Future
Systems og Ian Ritchie sem eru
þekkt fyrir mjög tæknilega og
framúrstefnulega hönnun, Leon
Krier og Antoine Grumbach sem
komu með anda mið-evrópskrar
hönnunar í samkeppnina og Bran-
son Coats sem er þekktur fyrir
ferskan og persónulegan stíl sinn.
Afrakstur þessarar samkeppni má
einnig sjá á sýningunni ásamt fjöl-
mörgum líkönum, teikningum og
myndum af brúm allt frá miðöldum
til okkar tíma.
Pað sem gerði þessa tegund
brúa sérstaka var sá margvíslegi
tilgangur sem hver brú þjónaði
auk þess að sameina þama verk-
fræði, arkitektúr og fjölskrúðugt
mannlíf borganna. Elsta brúin á
sýningunni er gamla Lundúnabrú-
in (London Bridge) yfir Thames en
saga hennar er gott dæmi um
hvernig þessar brýr þróuðust.
Timburbrú hafði verið á þessum
stað allt frá tímum Rómverja en
fyrsta steinbrúin var byggð á árun-
um 1176 til 1209. Allt til ársins
1739 var þetta eina brúin sem
tengdi City of London við suður-
hluta Englands svo að það má geta
sér til um að umferðin um brúna
hafi alla tíð verið mikil.
Á miðöldum voru þrengsli innan
borgarmúra London mikil eins og í
öðrum borgum Evrópu. Hver land-
spilda var nýtt til hins ýtrasta en
fólk sótti inn fyrir múrana til að
njóta verndar fyrir óvinaherjum
auk þess sem borgin hafði sitt að-
dráttarafl fyrir þá sem stunduðu
verslun og viðskipti. Brýr voru því
tilvaldir staðir fyrir verslun og
þjónustu ásamt því að vera tilbúinn
grunnur fyrir húsbyggingar. Fyrst
voru byggðar einnar hæðar versl-
unarbyggingar en síðan var hæð-
um bætt ofaná fyrir eigendur
verslananna sem vildu búa nálægt
þeim til þess að geta gætt þeirra
betur.
Um tíma voru allt að fimm hæða
hús á London Bridge en hún var á
endanum rifin árið 1823 eftir sex
hundruð ára samfellda sögu
byggðar á brúnni þrátt fyrir áföll á
borð við flóð og eldsvoða. Saga
þessara brúa er mjög samofin
borgarmenningu miðalda í Mið-
Evrópu og það eru engar heimildir
um svona brýr á Norðurlöndum
eða Ameríku. Það eru til örfáar
heimildir um svona brýr frá Mið-
austurlöndum og Asíu en þær virð-
ast hafa verið einangruð tilfelli sem
ekki var nein sérstök byggingarleg
hefð fyrir.
Ponte Vecchio í Flórens á Italíu
er ein af 10 brúm af þessari tegund
í heiminum sem enn stendur uppi.
Sögu hennar svipar mjög til sögu
London Bridge en það voru slátr-
arar borgarinnar sem voru fyrstir
til að leggja hana undir sig. Auk
þess að færa þeim stöðugt streymi
viðskiptavina, var hentugt fyrir þá
að losa sig við úrgang frá kjötverk-
uninni beint í ána.
Önnur brú á Ítalíu sem ennþá er
í notkun er Ponte di Rialto í Fen-
eyjum. Það sem gerir hana sér-
staka er einskonar útsýnispallur á
miðri brúnni sem gerir vegfarend-
um kleift að staldra þar við á leið
yfir brúna og njóta útsýnis yfir sík-
in og nærliggjandi byggingar.
Áin Signa í París státaði af flest-
um slíkum brúm í Evrópu frá tólf-
tu til átjándu aldar. En bygging-
amar á þeim voru ekki hannaðar
með það í huga að líta vel út í aug-
um þeirra sem leið áttu um ána,
ólíkt t. d. hönnun Ponte di Rialto
sem gerði ráð fyrir stórfenglegu
útsýni frá ánni í átt að brúnni. Veg-
farendur Signu sáu eingöngu
subbulegar bakhliðar húsa ásamt
salernum og rusli sem er líklega
ein ástæða þess að engin slík brú
stendur enn í París. En séð frá
brúnni sjálfri voru byggingarnar í
París oftast mjög virðulegar og fal-
legar með búðargluggum og slíku
enda voru þessar brýr oft mið-
punktar í götuhátíðarhöldum mið-
alda.
Sögu þessarar brúartegundar
lauk á nítjándu öldinni. Ástæðurn-
ar telur Jean Dethier, frá George
Pompidou safninu í París sem
ásamt samstarfsmanni sínum Ruth
Eaton vann að fræðilegum bak-
grunni sýningarinnar, vera fjár-
hagslegar, fagurfræðilegar og
heimspekilegar. Hernaðarlega var
ekki lengur ástæða til að leita
skjóls innan borgarmúra og borgir
tóku undir sig sífellt meira land-
svæði utan þeirra. Ör fjárhagsleg-
ur vöxtur ásamt fólksfjölgun kall-
aði á betri og greiðfærari sam-
göngur. Brýr voru ekki lengur
mikilvægur þáttur í að sameina
mannlíf í tveimur ólíkum hlutum
borganna heldur var eingöngu litið
á þær sem tæki til þess að komast
frá einum stað til annars.
Fagurfræðileg sjónarmið þessa
tíma gerðu einnig þá kröfu að borg-
arbúar ættu að geta notið óhindr-
aðs útsýnis yfir árnar og borgirnar.
Þessar hugmyndir eiga rætur að
rekja til breyttra viðhorfa bæði
listamanna og almennings til náti>
úrunnar. Annar mikilvægt atriði í
þessari þróun er sú staðreynd að á
þessu tímabili skildi leiðir í mennt-
un arkitekta og verkfræðinga, litið
var svo á að þetta væru tvær sjálf-
stæðar fræðigreinar sem sinntu
ólíkum þáttum. Brúarverkfræðing-
ar hafa aldrei verið hrifnir af brúm
með byggingum (þó með örfáum
undantekningum sbr. Gustave Eiff-
el) en arkitektar hafa allt til þessa
dags haldið áfram að hanna þessar
brýr þó að þær hafi aldrei orðið
meira en útópískar hugmyndir á
teikniborðinu.
Nútímaborgir í Evrópu
eiga fátt sameiginlegt
með borgum miðalda þar
sem blómaskeið lifandi
brúa náði hátindi. Þær
eru samsetning af ólíkum
hlutum þar sem reynt
hefur verið að afmarka
svæði fyrir íbúðir, vinnu,
samgöngur og frítíma í
anda funksjónalismans.
Þessi þróun hefur gert
borgirnar dauðar, hverfin
verða að gettóum fyrir
ákveðnar athafnir og
starfsemi, hið flókna og
margbreytilega mannlíf
er einfaldað til þess að
þjóna ákveðnu skipulagi.
Skipulagsfræðingar og
arkitektar standa í dag
frammi fyrir því vanda-
máli að reyna að sameina
aftur þessa ólíku hluta '
borganna. I þessum til-
gangi var samkeppnin
um brúna yfir Thames
haldin. Það þarf að sam-
eina mannlíf suður- og
norðurhluta London en
ekki bara með því að gera
bílasamgöngur greiðari
heldur með því að auðga
mannlífið og gera þann
stað, brúna, að líflegum
stað í sjálfum sér.
I samkeppnislýsingu
var gert ráð fyrir að brú-
in yrði aðallega fyrir
gangandi vegfarendur,
hún þurfti að vera partur
af stærra skipulagi borg-
arinnar ásamt því að vera
nýtt aðdráttarafl fyrir
svæðið. Brúin átti að
hýsa verslanir, skemmti-
staði og veitingahús, rými
fyrir menningarviðburði
ásamt íbúðum. Gert var
ráð fyrir að hún væri opin
almenningi allan ársins
hring, jafnt á nóttu sem
degi og þeir sem leið áttu
um brúna áttu einnig að
geta notið útsýnis yfir
ána og borgina.
Annað og ekki síður mikilvægara
atriði sem arkitektamir áttu að 2£.
hafa í huga, var að tillögur þeirra í'
áttu að standa föstum fótum í raun-
veruleikanum og vera verkfræði-
lega og fjárhagslega raunhæfar til-
lögur. Það var ætlast til þess að
hönnuðir ynnu með ráðgjafafyrir-
tæki frá byi-jun sem hjálpaði þeim
til þess að finna leiðir til þess að -
brúin gæti staðið undir sér fjár-
hagslega og án styrkja frá hinu op-
inbera. Hún átti að verða fjárhags-
lega sjálfstætt fyrirtæki.
Dómnefnd samkeppninnar varð
ekki fyrir vonbrigðum með tillög-
umar sem bámst nefndinni. Auk
þess að víkka og teygja hugtakið
„brú“ veralega þá vora allar tillög-
urnar raunhæfar fjárhagslega
ásamt því að vera spennandi.
Tvær tillögur lentu í fyrsta sæti
en höfundar þeirra vora Antoine
Grumbach frá Frakklandi og Zaha
Hadid frá Englandi. Grumbach
kallar hönnun sín „garðbrúna" en
hann tengir suður- og norðurbakka
árinnar með röð af mismunandi
görðum sem liggja sitt hvorum