Morgunblaðið - 10.01.1997, Qupperneq 34

34 FÖSTUDAGUR 10. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Menning og
ferðaþjónusta
Ferðaþjónusta er í
örustum vexti atvinnu-
greina hér á landi og
þar er ef til vill falinn
lykillinn að nýsköpun
atvinnulífs_ í náinni
framtíð. í ferðaþjón-
ustu er þörf nýrra og
ferskra hugmynda og
samspil menningar og
ferðaþjónustu er ein-
mitt eitt af þeim sviðum
þar sem hvað mest er
ógert. Við íslendingar
erum afar stoltir af
verkum skaparans,
sem vonlegt er; landi,
fjöllum, hverum og
hestum; en virðumst haldnir nokk-
urri vanmetakennd yfir okkar eigin
afrekum. Mannanna verk eru ekki
í forgrunni í kynningarefni ferða-
mála. Margir koma til íslands vegna
náttúrunnar en fara héðan með
minningar um fólk og mannlegt
samfélag. Það kemur mörgum á
óvert hve menningarstig er hátt
hér, rétt eins og menn hafi búist við
vanþróaðri þjóð. Kannski hefur iand-
kynningin til þessa gefið það í skyn?
Við sjáum ekki ástæðu til að halda
á lofti afrekum eins og þeim að
halda hér úti kvikmyndagerð, sinfó-
níuhljómsveit, óperu, atvinnuleik-
húsum, tónlistarlífi, háskóla, mynd-
list og bókmenntum á háu stigi, fyr-
ir utan stórmerkilega sögu og menn-
ingararf. Okkur hættir til að ofmeta
þátt landsins og vanmeta þátt fólks-
ins í því aðdráttarafli, sem við kunn-
um að hafa, þátt menningarinnar.
Margt ógert
Ekkert safn eða sýning er hér
sem heitið getur um bókmenntaarf-
inn, sagnaritun og sögu bókmennta
og bókagerðar frá Eddukvæðum
fram til okkar daga. Og heldur ekki
um sögu siglinga, ftskveiða og sjáv-
arútvegs, sem hefur þó verið okkar
lífsviðurværi í þúsund ár. Og fleira
er ógert í kynningu menningararfs-
ins sem aukið gæti hróður okkar og
hagsæld. Við getum
stóraukið safna- og
sýningarstarfsemi,
bæði með sérhæfingu
og samstarfi safna, og
ekki síst, með smærri
sýningum sem fylla upp
í myndina og fræða
ferðamenn um sögu og
sérkenni þess staðar
eða landshluta sem þeir
heimsækja hveiju sinni.
Þessu fylgir atvinna,
t.d. fyrir eldri borgara
sem þekkja sögu hlut-
anna og kunna gamalt
handverk, og með út-
sjónarsemi getur annað
fylgt í kjölfarið; það
þarf að semja og útbúa
sýningarskrár, kynningarefni og
póstkort, búa til minjagripi, fara
með börn í reiðtúra, sýna þjóðdansa
eða síldarsöltun, keyra fornbíla,
setja á svið sögulega atburði, sýna
heyskap og önnur vinnubrögð með
gamla laginu, steikja lummur og
spila á harmónikku fyrir gestina.
Víða mætti koma upp gestamið-
stöðvum, eða því sem á ensku kall-
ast „Visitor Centre“ þar sem gestir
og ferðamenn koma við, fá upplýs-
ingar, fróðleik og leiðsögn um mark-
verða staði í héraðinu, kaupa sér
veitingar, minjagripi og aðra vöru
eða þjónustu.
Hugmyndir að sýningum
Byggðasöfnin vilja líkjast hvert
öðru. Hvað geta þau gert til að laða
að fleiri gesti? Á hveijum stað þurfa
menn að huga að sérstöðu sinni og
leggja áherslu á hana. Þar eru Síld-
arminjasafnið á Siglufirði, Heklu-
miðstöðin í Landsveit, Ósvör við
Bolungarvík og væntanleg Njálum-
iðstöð á Hvolsvelli skínandi dæmi.
Hér er til gamans, og ef til vill til
einhveijum til gagns, fleygt fram
hugmyndum að sérsöfnum eða sýn-
ingum sem ferðaþjónustuaðilar á
Suðurlandi ættu að skoða:
- í Skaftafelli ætti heima sýning
um jökla og skriðjökla á íslandi og
eðli þeirra, um sandana og vötnin
og einangrun sveitarinnar fyrrum,
fróðleikur um gamla bæinn í Seli
og hlöðurnar og stóru torfbæina í
Öræfunum, sem sumir voru jafnaðir
við jörðu, og um torfkirkjuna á Hofi,
eina af sex torfkirkjum, sem eftir
eru á íslandi.
- Halda þarf verndarhendi yfir
Núpsstað. Umhverfið er einstakt og
bænhúsið, sem er líklega eitthvert
alminnsta guðshús í samanlagðri
kristninni, er helgidómur og safn í
sjálfu sér. Þegar tímar líða þarf að
gera bæjarhúsin öll að safni um
Hannes póst og svaðilfarir vatna-
manna áður fyrr.
- Á Kirkjubæjarklaustri vantar
sýningu um þau tvö atriði sem settu
mark sitt á staðinn, klaustrið og
Kominn er tími til, segir
Björn G. Björnsson, í
þessari annarri grein af
þremur, að áhuga- og
hagsmunaaðilar á
hverjum stað taki málin
í sínar hendur.
eldklerkinn. Með dálítilli útvikkun
má tala um klaustrin tvö, því
Þykkvabæjarklaustur er í næsta
nágrenni. Á Kirkjubæ var eina
nunnuklaustrið í Skálholtsbiskups-
dæmi, stofnað árið 1186 og stóð í
364 ár. Munkamir í Þykkvabæ voru
aldrei langt undan, klaustur þar var
stofnað árið 1168, þriðja klaustur á
íslandi og hið fyrsta á Suðurlandi.
Þá eru Skaftáreldar, hið mikla hraun
sem þá rann, og eldklerkurinn Jón
Steingrímsson, auðvitað stórkstlegt
efni í sýningu.
- í Vík má setja upp sýningu um
sögu Kötlugosa og þær ógnir sem
af þeim stafa fyrir byggðarlagið, um
merka sögu verslunar í Vík, um sögu
sjósóknar við hina hafnlausu strönd
Suðurlands, þar sem ekki er lending
fyrr en á Stokkseyri, og um náttúru-
undrin Reynisdranga og Dyrhólaey
og fuglalífið í hömrunum, fýlatekju
og lunda.
- í gróðurreitnum í Múlakoti
ætti að vera listamannakaffi og safn
um listamennina þrjá sem ólust upp
þar á bæjunum og fóru hver sína
leið; Nínu Sæmundsson frá Nikulás-
arhúsum sem hlaut frama í Amer-
íku; Þorstein Erlingsson í Hlíðar-
endakoti sem varð kennari í Reykja-
vík og Ólaf Túbals sem hélt tryggð
við heimahagana og var listmálari
sveitar sinnar.
- Nærri Hellu mætti setja upp
sýningu um hellana sem víða er að
fínna í grennd við staðinn og hafa
einhveija þeirra opna fyrir gesti.
Sögur um papa í hellunum eru alltaf
spennandi og dularfullar, þótt
eflaust séu þær uppspuni.
- Á Selfossi vantar myndarlegt safn
um þróun mjólkuriðnaðar, landbún-
að í héraðinu og áveiturnar miklu í
Flóanum, í samvinnu við Byggða-
safn Arnesinga.
- í tengslum við Garðyrkjuskóla
ríkisins í Hveragerði má sjá fyrir sér
sýningu um nýtingu jarðhitans til
ylræktar og sitthvað í tengslum við
lífræna ræktun, hollustu og heil-
brigði, leir, gufu og heitt vatn.
- Og hvernig væri að Byggða-
safnið í Keflavík gæfi bullustrokk-
ana sína á Selfoss og handfærin í
Sjóminjasafnið á Eyrarbakka og
skapaði sér verulega sérstöðu með
Rokkminjasafni þar sem vaxmyndir
af Hljómum yrðu í öndvegi og dæg-
urmenningunni gerð góð skil, hljóm-
plötuútgáfu, tísku og tíðaranda
rokk- og bítlaáranna. Svona mætti
eflaust halda áfram hringinn í kring-
um landið og benda á tækifæri og
möguleika til upplýsingar og fróð-
leiks fyrir gesti og atvinnu fyrir
heimamenn.
Þjóðarsómi í veði
Stóru götin í safnaflóruna á Suð-
urlandi eru ótalin, en þau eru tvö.
Það er ekki lengur vansalaust að á
helgasta sögustað þjóðarinnar skuli
varla vera skilti sem segir hvað hann
heitir, hvað þá meir, en þar heita
Þingvellir. Þar er hægt að kaupa
bensín, pylsur, kók, kaffi, grillsteik-
ur og brennivín, en þar er ekki hægt
að lesa sér til um nokkurn skapaðan
hlut. Við getum ekki lengur ætlast
til þess að gestir okkar finni það á
sér sjálfir að þeir séu staddir á mesta
sögustað á íslandi. Mér finnst alltaf
jafnátakanlegt að sjá í fréttum Þing-
vallapresta paufast um staðinn með
kónga og fyrirfólk, oftar en ekki
hrópandi sögu staðarins upp í vind-
inn. Það má greinilega byggja á
Þingvöllum ljótar sjoppur og bens-
ínskúra, en það má ekki einu sinni
setja þar upp skilti sem upplýsir
ferðamenn um það af hveiju staður-
inn er svo heilagur að það má ekki
setja upp skilti þar!
Það er að mínu mati stærsta við-
fangsefnið á þessu sviði á næstu
árum að leysa Þingvelli úr þessum
álögum hræsni og ótta og setja þar
upp fallega og greinargóða sýningu
um sögu staðar og þjóðar. Mann-
virkjahræðsian má ekki bera þjóð-
arsóma ofurliði, auk þess sem í henni
felst algjört vanmat á skilningi og
hæfíleikum íslenskra arkitekta og
hönnuða. Sýningarrými mætti t.d.
fela algjöriega neðanjarðar, með bert
hraunið í veggja stað, þurfi það á
annað borð að vera innan dyra. Hér
mætti leita til manna eins og Guð-
mundar Jónssonar arkitekts, sem
hannar hveija menningar- og sýning-
amiðstöðina af annarri í Noregi, en
sýning um sögu Noregs, sem hann
átti þátt í að hanna í Maihaugen-
safninu í Lillehammer, er víða kunn.
Skálholt
Hinn staðurinn á Suðurlandi, sem
enn bíður sóma síns, er Skálholt,
mestur helgi- og sögustaður á ís-
landi á eftir Þingvöllum, biskups-
stóll frá 1056 og miðpunktur kristni-
og kirkjusögu Islendinga í þúsund
ár. Þar stóðu mestu timburhús á
Norðurlöndum, miðaldadómkirkj-
urnar, sem voru þrisvar sinnum
stærri en núverandi kirkja, og þar
var Jón Arason hálshöggvinn. í
Skálholti er steinkista Páls biskups
en flestir aðrir gripir Skálholtsstaðar
eru varðveittir í Þjóðminjasafni.
Hver á að framkvæma?
Nú mætti spyija: Hver á að gera
þetta allt? Svarið er einfalt: Við sjálf.
Það er ljóst að hið opinbera mun aldr-
ei hafa fjármagn til allra hluta, það
hefur nóg með sitt. Kominn er tími
til að áhuga- og hagsmunaaðilar á
hveijum stað ranki við sér og taki
málin í sínar hendur; bændur, land-
eigendur, sveitarfélög, bankar, hótel,
einstaklingar, félagasamtök og fyrir-
tæki stofni félög um hugmyndir af
þessu tagi og hrindi þeim í fram-
kvæmd. Rétt staðsett, vel kynnt og
vel uppsett sögusýning með góða
sérstöðu mun laða að sér fólk og í
kjölfarið fylgir ýmis önnur þjónusta.
Hér er verk að vinna og sú auðlind,
sem íslensk menning geymir, gæti
reynst dijúg til góðra verka.
Höfundur er leikmyndahönnuður.
Er menningin auð-
lind eða ómagi?
Björn G.
Björnsson
SMÁSÖGUR Luigi
Pirandellos, skáldsögur
og leikrit, sem mörg
hver eru byggð á smá-
sögunum hafa vakið
verðskuldaða athygli,
já, heimsathygli vegna
frumleika í byggingu,
djúphugsaðra sálarlífs-
lýsinga sögu- eða leik-
persónanna og síðast
en ekki síst vegna
snilldarlegra efnistaka
höfundar, enda á hann
sér engan líkan og verð-
ur víst seint sakaður um
að hafa gramsað og
rótað í smiðju annarra
og látið þar greipar
sópa. Hann er umfram
allt glöggskyggn og vægðarlaus
könnuður jafnt mannlegrar meðvit-
undar sem undirvitundar. Að hans
dómi koma menn sjaldnast til dyr-
anna eins og þeir eru klæddir. Þeir
bera jafnan grímu, sem er þeim hlíf
og skjól í hörðum heimi. Pirandelio
er því víðs fjarri því að vera í hópi
bjartsýnismanna eða draumóra-
manna.
Af þeim 246 smásögum, sem birt-
ust undir heitinu „Novelle per un
anno“ (eða Smásögur í
eitt ár) fyrir fyrri þeim-
styijöldina á Italíu,
þykja þijár eftirtaldar
sögur bera af, þ.e.a.s.:
„Hugleiddu það, Jakob,
hugleiddu það“, „Ljósin
í húsinu hinum megin"
og „Súraldin frá Sik-
iley“
Fyrir þó nokkru
færði ég ritstjóra Tíma-
rits Máls og menningar
þýðingu mína af síðast-
nefndu sögunni og end-
ursendi hann mér hana
skömmu fyrir jól. Hún
var sem sagt vegin og
léttvæg fundin eins og
sést best af bréfinu frá
Friðriki sem fylgdi sendingunni og
sem ég leyfi mér hérmeð að birta,
enda bæði stutt og laggott:
„Kæri Halldór.
Þá er ég loks búinn að iesa þýð-
ingu þína á smásögunni „Súraldin
frá Sikiley" eftir Pirandello. Það er
skemmst frá því að segja að mér
líst ekki nógu vel á söguna til að
birta hana í TMM og endursendi þér
hana með kærum þökkum fyrir til-
boðið.
Bestu jóla— og nýárskveðjur."
Smásagan „Súraldin frá Sikiley"
var með öðrum orðum ekki birting-
arhæf í Tímariti Máls og menning-
ar. Ja, miklir menn erum við, Hrólf-
ur minn, Friðrik minn, vildi ég sagt
hafa. Svo margt er sinnið sem skinn-
ið, segir hið fornkveðna.
Nú væri ef til vill ekki úr vegi
að rifja það upp fyrir lesendum, að
Guðrún Helgadóttir, alþingismaður
Bregðist hann siðferðis-
legri skyldu sinni, segir
Halldór Þorsteinsson,
er ég staðráðinn í að
grípa til minna ráða.
og rithöfundur átti ekki beinlínis upp
á pallborðið hjá Máls og menningar-
mönnum frekar en Pirandello nú,
er hún sendi þeim handrit að fyrstu
barnabók sinni á sínum tíma. Aðal-
útgáfustjóranum leist ekki heldur
nógu vel á hana til að birta hana á
vegum þessa virðulega útgáfufyrir-
tækis og henni var þarmeð hafnað.
Svipaða sögu er að segja um Astrid
Lindgren, þegar hún bauð Bonniers
Línu Langsokk á sínum tíma. Þeir
höfðu ekki minnsta áhuga á svona
barnabókum eða bókmenntum. Þeir
voru langt yfir slíka lágkúru hafnir,
en það má bóka það að þeir hafa
nagað sig í handarbakið síðan.
Eftir ummælum Guðmundar
Andra Thorssonar, rithöfundar og
starfsmanns Máls og menningar í
sjónvarpsþætti nýlega að dæma virð-
ast viðhorf til barnabókahöfunda þar
á bæ lítið hafa breyst frá fyrri tíð,
enda kvað hann barnabækur yfirleitt
vera leiðinlegar og þessu lýsti hann
yfir í viðurvist Guðrúnar Helgadótt-
ur, eins kurteist og það var nú. Er
Gosi, Lísa í Undralandi, Róbinson
Krúsó, Hans klaufi, Lína langsokkur
og Jón Oddur og Jón Bjami hrútleið-
inlegt lestrarefni? Og ef þetta átti
að heita fyndni hjá Guðmundi Andra,
þá var sú fyndni gjörsamlega mis-
heppnuð og vanhugsuð.
Á langri ævi hef ég eignast vini
og kunningja víða um heim, þar á
meðal á Italíu, en þangað fór ég
fyrst árið 1948 ásamt Thor Vil-
hjálmssyni og veitti honum t.d. tii-
sögn í málinu. Meðal þessara vina
og kunningja eru blaðamenn, lista-
menn og rithöfundar á borð við.Or-
iana Fallaci, en við höfum skrifast
á um langt árabii.
Sú herfilega útreið sem Pirandello
fékk hjá Máls og menningarmönnum
er ekki aðeins saga til næsta bæjar
heldur líka til fjarlægari menningar-
landa og heima. Mér hefur því dott-
ið í hug að greina Corriere Della
Sera frá því í hvers konar metum
eftirlætisgoð ítölsku þjóðarinnar er
hjá stærsta og „virtasta" útgáfufyr-
irtæki íslendinga. En svo laust þeirri
hugsun skyndilega niður í mig að
réttast væri að leita ásjár hjá Dante
Alighieri stofnuninni og fela henni
það verðuga verkefni að koma frétt-
inni um þá dæmalausu meðferð sem
Pirandello fékk hjá Máls og menn-
ingarmönnum á framfæri hjá ítölsk-
um fjölmiðlum og reyna þannig að
rétta hlut ítalskra skálda og rithöf-
unda, enda mun það vera hlutverk
þessara virðulegu samtaka að
standa vörð um ítalska menningu
og listir á erlendum vettvangi. For-
seti samtakanna er enginn annar en
Thor Vilhjálmsson og hann hlýtur
að líta á það sem siðferðislega skyldu
sína að aðhafast eitthvað afgerandi
í málinu, auk þess mun hann vera
í náðinni hjá Máls og menningar-
mönnum. Hér er líka einstakt tæki-
færi til að sýna og sanna að embætt-
ið sé eitthvað annað og meira en
skrautleg silkihúfa á kolli forsetans.
Bregðist hann þessari sjálfsögðu
skyldu sinni, er ég staðráðinn í að
grípa til minna ráða.
Höfundur er skólasljóri Málaskóla
Hnlldórs.
Nóbelsverðlaunahafi fær fall-
einkunn hjá Máli og menningn
Halldór
Þorsteinsson