Morgunblaðið - 12.01.1997, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 1997 11
Úrræði verða að fylgja greiningu
erfiðleikum með fínhreyfingar og
verði þreyttur í hendinni. Hann
lætur nemandann því fá auðveld-
ari verkefni þegar hann gefst upp
á því fyrra. Þau hæfa ekki vits-
munaleguin þroska og þannig
myndist vítahringur.
Þekkingarskortur?
Bragi Jósepsson segir að skiptar
skoðanir séu um hvort erfitt sé að
finna afburðagreind börn. Hans
skoðun er sú að kennurum upp til
hópa finnist það auðvelt. Hann
tekur hins vegar fram að árangur
þessara barna geti verið mjög
slæmur í vissum greinum. Mörg
þeirra hafi taugaveiklunareinkenni
og önnur sálræn og félagsleg ein-
kenni, sem geti valdið þeim erfið-
leikum í skólastarfi.
Spurður hvernig hægt sé að
koma til móts við þessa einstak-
linga innan grunnskólans gagn-
rýnir hann að engin kennsla sé
gagngert á þessu sviði í Kennara-
háskólanum. „Ég fullyrði að kenn-
arar sem útskrifast úr KHÍ búa
ekki yfir neinni þekkingu um það
hvernig skólinn eigi að koma til
móts við afburðagreind börn.“
Hann segir það hafa verið ríkjandi
viðhorf að ekki sé hollt að hæla
börnum. „Það er mikilvægt að
þessi börn skynji að það sé gott
fyrir þau og samfélagið, að þau
fái að njóta sín og komast áfram.
Sum þeirra sem voru hjá okkur
fyrstu árin og eru nú í háskóla-
námi hafa einmitt látið í ljós þessa
skoðun," segir hann.
Hulda Ólafsdóttir kveðst telja
jákvætt og mikilvægt að taka
málefni hæfileikaríkra barna fyrir
á endurmenntuharnámskeiði í
KHÍ. „Ég held að engin samræm-
ing eigi sér stað í úrlausn hæfi-
leikaríka barna, námsgögn séu af
skornum skammti og kennarar
þurfi meira og minna að finna eitt-
hvað upp hjá sjálfum sér. Þeir eru
misjafnlega í stakk búnir til þess
eins og gerist og gengur. Ég tel
einnig nauðsynlegt að vekja kenn-
ara og skólastjórnendur til um-
hugsunar um sérstöðu þessara
barna. Ég er ekki viss um að marg-
ir átti sig á hvaða einkenni geta
komið í ljós, s.s. mikill leiði og slen.
Með því að kennarar þekktu ein-
kennin og hefðu einhverjar úr-
lausnir held ég að hægt væri að
hjálpa þessum börnum töluvert
inni í bekkjakerfinu."
Umdeild aðferð
Samkvæmt upplýsingum Erlu
Kristjánsdóttir, kennslustjóra KHI,
eru engin endurmenntunarnám-
skeið haldin á þessu sviði enda seg-
ir hún að ekki hafi ekki verið beðið
um þau. „í öðru lagi er líka mjög
umdeilt hvernig greina á afburða-
nemendur, því greind er á fleiri
sviðum en þeim sem mældar eru í
greindarmælingu, en auðvitað væri
gott að hafa námskeið í úrræðum
fyrir þessa nemendur," segir hún.
Hún segir að afburðagreind börn
séu ekki gerð að sérstöku umfjöll-
unarefni í grunnnámi kennaranema
en komið sé inn á slíkt í náms- og
kennslufræði og víðar.
Þegar ákveða á sérúrræði fyrir
hæfileikarík börn segir Gerður
Óskarsdóttir að mjög mikilvægt
sé að átta sig á hvað það eigi að
vera. Ýmsir möguleikar komi til
greina eins og að útbúa sérstök
verkefni innan bekkjarins, sem
reyni á t.d. hugmynda-
auðgi, útsjónarsemi, at-
hyglisgáfu, rökhugsun,
skipulagsgáfu, gagn-
rýna hugsun, o.fl. Hún
tekur einnig fram að
útbúa megi einstakl-
ingsnámskrá fyrir þessi börn á
sama hátt og gert er fyrir þá sem
þurfa að fara hægar yfir námsefn-
ið.
Einstaklingsbundin
námsáætlun
í Tjarnarskóla hefur sú leið ver-
ið farin með ágætum árangri að
búa til áætlanagerð fyrir hvern og
einn nemanda, að sögn Margrétar
Theódórsdóttur skólastjóra. Þar
eru nemendur í hveijum bekk með
INGVELDUR Róbertsdóttir er
sex barna móðir sem hefur vakið
athygli yfirvalda á því að af-
burðagreind börn þurfi einhver
úrræði innan veggja skólanna. I
því skyni sendi hún fyrir ári bréf
til menntamálaráðherra, um-
boðsmanns barna og fræðslu-
skrifstofu.
I bréfi Ingveldar kom m.a.
fram, að afburðagreindir nem-
endur geti „að vísu fengið greind
sína metna með greindarprófum,
en þeim er ekkert fylgt eftir,
þótt búið sé að greina þau. Þar
er ekki athugað hvaða sérþarfir
eða sérgáfur þau hafa. Foreldr-
um er ekki leiðbeint á nokkurn
hátt.“ Ennfremur að sum þessara
barna séu svo heppin að hafa
kennara sem hafi skilning á því
hvers þau þarfnist eða eigi for-
eldra sem geti kennt þeim sjálfir
eða hafi nóg auraráð til að sjá
þeim fyrir frekara námi.
Ráðherra sýndi málinu skiln-
ing án þess að til framkvæmda
hefði komið, umboðsmaður
„ÉG GERI mér engar væntingar
um að afburðagreind sonar míns
nýtist honum eða þjóðfélaginu
sérstaklega í framtíðinni. Hann
ætti að hafa allar forsendur,
hann á auðvelt með að læra en
skólakerfið vekur lítinn áhuga
hans á náminu," segir faðir
drengs sem við skulum kalla Sig-
urbjörn. „Markmið okkar hjón-
anna er að koma honum heilum
i gegnum hættuleg unglingsárin
með því að veita honum hlýju og
umhyggju svo honum líði vel í
stað þess að beija hann til bókar.“
Faðirinn er ekki tilbúinn að
koma fram undir nafni þar sem
hann er orðinn hvekktur á kerf-
inu eftir að hafa átt við kennara
og sljórnendur tveggja skóla.
„Við erum orðin mjög óörugg
eftir að hafa fengið misvísandi
viðbrögð frá skólamönnum og
starfsmönnum fræðsluyfirvalda
í Reykjavík eins og til dæmis „að
sonurinn sem þú heldur að sé
afburðagreindur ...“,“ segir
hann. „Afburðagreind er skil-
greining samkvæmt greindar-
mjög misjafna námsgetu líkt og í
öðrum skólum. Hægt er að nota
sömu áætlun fyrir nokkra nemend-
ur sem eru á svipuðu stigi. Meðan
einhveijir eru í byijunarbók í
dönsku eru aðrir að lesa smásögur
með mun erfiðari orðaforða og
nemendur taka próf úr því náms-
efni sem þeir eru að fást við. „Við
höfum einnig tekið nokkra nem-
endur saman út úr bekk í hlustun
en það er iíka hægt að gera inni
í kennslustund ef þeir eru með
heyrnartól.“
Margrét segir að nemendur sem
eigi auðvelt með nám fái flóknari
námsefni eða ritgerðasmíð. „í ís-
lensku er breiddin til dæmis mjög
mikil. Duglegir nemend-
ur eru látnir lesa kafla
sem manni dytti ekki í
hug að láta aðra fá og
sama á við um aðrar
námsgreinar."
Minni agavandamál
Margrét telur að þar sem nem-
endur hafi alltaf nóg fyrir stafni
og eru að fást við námsefni sem
hæfir getu hvers og eins séu aga-
vandamál inni í bekk síður fyrir
hendi. „Það hlýtur að hafa áhrif í
26-27 manna bekk ef nemandi
hefur námsefni fyrir framan sig
sem hann getur engan veginn leyst
eða eru alltof auðveid viðfangs.
Það veldur því að hann er að hugsa
um eitthvað allt annað."
barna hefur ekki svarað erind-
inu, en yfirvöld fræðslumála
virðast nú vera að taka við sér.
Þegar sonur Ingveldar sem nú
er 9 ára var að hefja skólagöngu
rákust foreldarnir á grein í
Morgunblaðinu um Námsefnis-
ráðgjöfina sem Bragi Jósepsson
var forstöðumaður fyrir. Þau
höfðu samband við hann og
fengu greindarpróf fyrir dreng-
inn sem sýndi að hann var langt
á undan sínum jafnöldum. „Hann
var fluglæs, hafði oft farið með
eldri systur sinni í skólann og
fengið að gera verkefni þar. Við
vissum að hann átti ekkert erindi
í 6 ára bekk og höfðum samband
við skólasálfræðinginn," segir
Ingveldur og bætir við að aðstoð-
in hafi verið lítil. Þeim var bent
á að drengurinn væri lítill eftir
aldri og gerð grein fyrir hvaða
afleiðingar það gæti haft ef hon-
um væri flýtt um bekk. „Honum
hefur ekkert verið fylgt eftir síð-
an og hann fær engin aukaverk-
efni nema hér heima.“
prófi og segir ákveðna hluti en
ekkert um annað. Því má sjálf-
sagft deila um hversu mikið mark
má taka á þessum prófum. Það
fer þó ekki hjá því að þessi af-
staða og að fá tvöföld skilaboð
frá kerfinu vekur óvissu,“ segir
faðirinn.
Hann kveðst raunar halda að
hvorki foreldrar né skólasljórn-
endur viti fullkomlega hvernig
bregðast eigi við svo að afburða-
greint barn fái notið sín. „Það
læðist einnig að mér sá grunur
að skólafólki finnist ekki nauð-
synlegt að bregðast við þessum
hlutum. Mín tilfinning er sú að
úrvinnsla mála sé háð áhuga
hvers kennara.“
Saga Sigurbjarnar
Sigurbjörn var orðinn nokk-
urn veginn læs þegar hann hóf
skólagöngu og virtist nokkuð
sáttur á fyrsta og öðru ári, en
þá urðu breytingar. „Þegar hann
kom heim úr skólanum grét
hann, var mjög vansæll og kvart-
aði undan leiðindum í skólanum.
Spurð hvort þessi aðferð færi
kennurum ekki mun meiri vinnu
segir Margrét að áætlunargerðin
sjálf krefjist heilmikillar vinnu en
framkvæmdin sé auðveldari.
Þegar hún er spurð hvers vegna
hún telji að þessi aðferð sé al-
mennt ekki í opinberum skólum
tekur hún fram að mjög víða tak-
ist fólki mjög vel upp. „Allir eru
auðvitað að leita að bestu leið-
inni. Of algengt er að maður heyri
neikvæðar raddir sem vilja gjarn-
an finna blóraböggul þegar illa
gengur. Þá er auðvelt að festast
í neikvæðninni og einblína á að
kennslustofur vanti eða færri
nemendur verði að vera í bekk.
Þeir sem hafa komið hingað og
séð við hvaða aðstæður nemendur
búa sjá_ að þetta er lágmarksað-
staða. Ég tel vega þungt að mikil
samstaða er meðal kennara og
vilji til að standa sig vel. Einnig
höfum við þann hvata að stöndum
við okkur ekki þá fáum við enga
nemendur."
Fleiri úrræði
Eitt af þeim úrræðum sem Gerð-
ur G. Óskarsdóttir bendir á varð-
andi afburðanemendur er að færa
þá upp urn bekk. „Sú aðferð hefur
verið notuð áratugum saman, en
þá þarf einnig að taka tillit til
líkamlegs þroska," segir hún. Jón-
as G. H'álldórsson sálfræðingur
segir að reynslan af því hafi sjaldn-
Hún segir að foreldrarnir hafi
tekið ákvörðun um að selja hann
í 7 ára bekk, en telur að kennar-
inn hafi ekki haft skilning á að-
stæðum þrátt fyrir niðurstöður
greindarprófsins. Nýr kennari
kom til sögunnar næsta vetur,
sem leyfði drengnum að fara á
bókasafnið og sinnti þörfum hans
að mörgu Ieyti. „Þessi kennari
hafði skilning á að hann væri
félagslega á eftir jafnöldrum sín-
um þrátt fyrir að þekking hans
væri mikil.“
Skortur á vinnuaga
Ingveldur segir að sonur henn-
ar sé fljótur að Ieysa verkefni,
en á tveimur árum af þremur
hafi hann komist upp með slæleg
vinnubrögð. „Mér finnst mikill
galli á skólakerfinu að börnin
skuli ekki læra að vinna. Ein-
kunnir hans eru ekki góðar og
hann truflar inni í bekk með
hegðun sinni. Þegar börnin hafa
ekki verkefni við hæfi leiðist
þeim og þau valda truflunum,“
Enginn var vondur við hann,
hann lenti ekki í einelti og var
ekki óánægður með kennarann.
Hann skældi yfir auðveldum
heimadæmum og við áttuðum
okkur ekki á hvort námið reynd-
ist honum of erfitt. Okkur fannst
hann eiga auðvelt með að læra
og hann var fróður um allt mögu-
legt. Eldri systkini hans eru bæði
með lesblindu en hann var orðinn
læs, svo við áttuðum okkur ekki
á hver vandinn var.“
Faðirinn segir að kennarinn
hafi einnig orðið var við óánægju
en hafði enga skýringu, því nem-
andin átti ekki í félagslegum
erfiðleikum. Hann var þvi sendur
til skólasálfræðings að beiðni
foreldra. „Sálfræðingurinn ljóm-
aði þegar hann tilkynnti okkur
að við værum með gulimola í
höndunum, drengurinn væri með
150+ í greindarvísitölu. Hann
væri fróður en haldinn skólaleiða
því námsefnið hentaði honum
ekki.
Við ræddum við skólastjórann
og aðstoðarskólastjórann og þá
ast gefist vel. Hann telur giftusam-
iegra að sýna nemendum skilning
með því að veita þeim verkefni sem
reyni á hæfni á þeim sviðum sem
þeir eru sterkir og hjálpa þeim
með veikleika sína. „Síðan er gott
að bæta þeim annað upp eins og
ýmsar tómstundir eða listnám,
þannig að þeir gleymi sér ekki ein-
göngu í því vitsmunalega.“
Gerður bendir einnig á að nem-
endur hafi tekið eina eða fleiri
greinar í framhaldsskóla jafnhliða
10. bekk og hefur það verið gert
í ýmsum skólum um landið. Sömu-
leiðis hefur nemendum í nokkrum
skólum verið leyft að notast við
námsefni framhaldsskóla í ungl-
ingadeildum. Nýtist það þeim sem
hefja nám í áfangaskóla með því
þeir taka stöðupróf í upphafi skóla-
göngu og fá þannig áfanga metna.
Mikil vinna eftir
Eins og fram hefur komið í þess-
ari umfjöllun er málið enn á frum-
stigi og segir Gerður að tillaga
fulltrúa í fræðsluráði gangi út á
að eitthvað verði gert. Allt eins
geti endað með þvi að það verði
fyrst og fremst hvatning til kenn-
ara eða hugtnyndabanki þeim til
handa.
í fjárhagsáætlun Reykjavíkur-
borgar, sem afgreidd var skömmu
fyrir jól, voru engir sérstakir fjár-
munir eyrnamérktir í þessu skyni.
„Þetta er hlut.i af skólastarf og
segir hún. Hún tekur fram að í
skólanum geti nemendur fengið
sérstaka tónlistarkennslu gegn
gjaldi. „Þar hefur hann lært að
beita sjálfan sig aga.“
Ingveldur segir að foreldrar
afburðagreindra barna séu oft
litnir hornauga, bæði af skólayf-
irvöldum og almenningi. Margir
telji að það sé metnaður og
framapot foreldranna sem búi
að baki því að fara fram á að
barnið fái verkefni við hæfi. „Það
er svo langt í frá. Mér finnst
nauðsynlegt að viti skóli af svona
barni þá eigi að greina hvert sé
sérsvið þess og koma með úrræði
um hvað hægt er að gera. Að-
stoðin við börnin fer að mínu
mati nánast algjörlega eftir því
hvernig kennarinn tekur á mál-
um.“
Hún segir að drengurinn hafi
verið eitt ár í Námsefnisráðgjöf-
inni áður en hún hætti starfsemi
en var ekki ánægð með það fyrir-
komulag og telur að leysa eigi
málin innan veggja skólanna.
komu fyrstu skrýtnu viðbrögðin,
sem ég veit ekki hvernig á að
lýsa. Þeir lýstu yfir undrun á því
hvernig skólasálfræðingurinn lét
og gáfu í skyn að ekki mætti
taka alltof mikið mark á þessu.
Þó va • reynt að hjálpa honum
til að byrja með, kennarinn veitti
honum meiri athygli og hann
fékk aukatíma í tölvum og slíku,
þannig að hann hresstist allur.“
Faðirinn segir að Sigurbjörn
sé hins vegar ekki vinnusamur,
sem komi einnig fram í tónlist-
arnámi sem hann stundar af mik-
illi ánægju, en þar kemst hann
einnig upp með ákveðið aga-
leysi. Hann er ekki fyrirmyndar-
nemandi, að sögn föðurins, og
fær ekki toppeinkunnir þótt
hann sé vel yfir meðallagi. „Hann
er fljótur að grípa og grúskar
mikið í bókum utan skóla þó að
hann lesi ekki heilu bækurnar.
Hann hefur gaman af tækni og
les sér mikið til í því fagi. I
bekknum er hann kvikur, óróleg-
ur og málgefinn eða eins og
kennari myndi segja: „Oþekkur."
gæti því fallið beint undir skóla-
námskrá hvers skóla,“ segir Gerð-
ur.
Hulda Ólafsdóttir bendir á að
ýmsar ráðstafanir sem samþykktar
voru í fjárhagsáætluninni gefi auk-
ið svigrúm til innra starfs í skólun-
um. Sem dæmi nefnir hún viðbót-
arstundir fyrir 1.-3. bekk ef nem-
endafjöldi fer yfir 16, fjölgun
stuðningsfulltrúa á þann hátt að
hver grunnskóli með yngstu börnin
fái að minnsta kosti 'h stöðugildi
stuðningsfulltrúa. Að síðustu nefn-
ir hún að ráðnir verði námsráðgjaf-
ar í 50% starf við þá skóla borgar-
innar með unglingastig, sem ekki
hafa slíka.
Hún vekur einnig athygli á þró-
unarsjóði grunnskóla og telur
hugsanlegt að hluti hans verði
eyrnamerktur til þróunarstarfs.
„Mínar björtustu vonir eru þær
að ákveðnar skólar vildu taka að
sér þróunarstarfið. Kannski þann-
ig að einn myndi sinna börnum
með háa greindarvísitölu, annar
hugsanlega verklegum hæfileik-
um og sá þriðji einhverju öðru.
Mér finnst einnig miklvægt að
miðla reynslu milli skóla og jafn-
vel milli landshluta, því í ljós hef-
ur komið að margir kennarar og
skólar hafa lagt sig fram við að
reyna að finna lausnir. Ég veit
ekki til þess að til sé yfirlit yfir
öll þau úrræði og væri mikilvægt
að slíkt yfirlit fengist."
Áhersla á að
úrræðin verði
innan veggja
skólans
Tvöföld skilaboð frá kerfinu