Morgunblaðið - 12.01.1997, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 1997 29
SltagpiitÞIftfrife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
*
IBREFI til ritstjóra Morgun-
blaðsins, sem birt var hér í
blaðinu í fyrradag, fjallar Jónas
H. Haralz, fyrrum bankastjóri,
um þær deilur, sem undanfarin
ár hafa staðið um fiskveiðistjórn-
un og veiðileyfagjald. í bréfi
þessu segir Jónas H. Haralz m.a.:
„Morgunblaðið telur, að sú skipt-
ing arðs, sem af þessum stjórnun-
araðferðum leiðir, fullnægi ekki
eðlilegum réttlætiskröfum. Við
þetta er tvennt að athuga. í fyrsta
lagi verður nýtt fyrirkomulag,
hvað svo sem það kann að vera
að geta skilað svipuðum árangri
og hið núverandi varðandi vernd-
un fiskistofna og hagkvæmni
rekstrar. Ef það tekst ekki verður
aukið réttlæti í skiptingu arðs til
lítilla hagsbóta. í öðru lagi er það
misskilningur að telja, að núver-
andi fyrirkomulag taki ekki tillit
til réttlætissjónarmiða. Það er
þvert á móti byggt á þeim sjón-
armiðum að ekki sé rétt að skerða
bótalaust skilyrði manna til þeirr-
ar atvinnu, sem þeir hafa áður
stundað og að rétt sé að menn
njóti ávaxta þess erfiðis, sem
þeir leggja þar til að bæta at-
vinnurekstur sinn. Sé talið að
önnur réttlætissjónarmið eigi að
koma til sögunnar verður varla
undan því vikizt að leita leiða er
geri þau samrýmanleg þessum
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
fyrri sjónarmiðum, sem raunar
eru grundvallaratriði þjóðskipu-
lags á íslandi.“
Ef rétt er skilið er Jónas H.
Haralz með þessum orðum að
segja, að ókeypis úthlutun á veiði-
heimildum til útgerðarmanna sé
einhvers konar bætur fyrir skerð-
ingu á rétti þeirra til fiskveiða.
Það sé sjálfsagt réttlætismál, að
úr því að þeir mega ekki fiska
ótakmarkað eins og þeir áður
höfðu rétt til verði þeim bætt sú
skerðing og þær bætur hafi verið
greiddar með aflaheimildum.
Kjarni málsins, ef byggt er á
hugsun Jónasar H. Haralz hlýtur
að vera þessi:
Þegar fiskveiðar við íslands-
strendur voru ótakmarkaðar gat
hver einasti íslendingur sótt sjó-
inn, ef honum sýndist svo. Þegar
fiskveiðar voru takmarkaðar var
þessi réttur tekinn af landsmönn-
um. Eiga þeir þá ekki skv. hug-
myndum Jónasar H. Haralz að
fá greiddar bætur fyrir, að þessi
réttur var af þeim tekinn? Áður
en kvótakerfið var tekið upp voru
veiðar takmarkaðar með ýmsum
hætti. Átti að greiða bætur fyrir
það?
Annað dæmi er þó nærtækara:
ef útgerðarmenn eiga að fá bætur
fyrir skertan veiðirétt, hvað þá
um sjóménnina sjálfa? Með tak-
mörkun á rétti til fiskveiða hefur
atvinnuréttur þeirra verið skert-
ur. Ef greiða á útgerðarmönnum
bætur fyrir skertan atvinnurétt,
hvers vegna þá ekki sjómönnum?
Raunar er annar hópur fólks, sem
einnig hefur orðið fyrir búsifjum
vegna skerts veiðiréttar en það
er fiskvinnslufólk. Á þá ekki líka
að greiða fiskvinnslufólki bætur
vegna þess að atvinnuréttur þess
hefur verið skertur með takmörk-
un á veiðirétti?
Með hvaða rökum ætlar fyrr-
verandi bankastjóri Landsbanka
íslands að halda því fram, að það
eigi einungis að bæta útgerðar-
mönnum skertan veiðirétt en ekki
sjómönnum og jafnvel fiskverka-
fólki? Hvaða réttlæti er í því?
Hvað veldur því, að stuðnings-
menn núverandi fískveiðistjómun-
arkerfis sjá aldrei annað en annan
aðila þessa máls? Raunar má furðu
gegna, að samtök sjómanna skuli
yfírleitt hafa látið bjóða sér slíkt.
Útgerðarmennimir leggja að vísu
til skipin og veiðarfærin og fjár-
festinguna sem slíka en skipin
veiða ekki mannlaus. Það þarf fólk
til að stjórna þeim og vinna við
veiðarnar.
Röksemdafærsla Jónasar H.
Haralz gengur ekki upp. Þjóðin
á fiskimiðin skv. lögum, sem Al-
þingi íslendinga hefur sett. Þar
sem um takmarkaða auðlind er
að ræða á eigandi auðlindarinnar
rétt á greiðslu fyrir afnotaréttinn
af henni. Ef ræða á bætur til
útgerðarmanna fyrir skertan
veiðirétt hljóta þær bætur einnig
að ganga til sjómanna og fisk-
verkafólks og allra þeirra, sem á
einn eða annan veg hafa orðið
fyrir skerðingu á atvinnuréttind-
um vegna takmörkunar á veiðum.
í víðasta skilningi er það þjóðin
öll og þá erum við jafnvel með
aðkomu Jónasar H. Haralz að
málinu komin að sömu niður-
stöðu: þjóðin á rétt á greiðslum.
Það er tími til kominn að eig-
andi auðlindarinnar sjálfur kveði
upp úr með það, hvernig hann,
eigandinn, vill haga hagnýtingu
hennar.
FISKVEIÐAR OG
RÉTTLÆTI
GULLNA HLIÐIÐ
var frumsýnt í Iðnó
annan dag jóla 1941
og var sýningin einhver
reisulegasta varða ís-
lenskrar leiklistarsögu
og einn af hápunktun-
um í langri sögu Leikfélags Reykja-
víkur, ekki vegna vinsældanna, heldur
vegna þess að þá varð til hagleiks-
verk sem býr yfir töfrum mikillar list-
ar, ef vel er að verki staðið (ég hef
séð afleita sýningu á Gullna hliðinu,
hægt er að eyðileggja það eins og
annað).
Á hundrað ára afmæli félagsins er
ekki úr vegi að leiða hugann að sam-
tali sem ég átti við Arndísi Björnsdótt-
ur á 40 ára leikafmæli hennar 1958,
en þá sagði hún m.a.:
„Ég lék í fyrsta skipti hjá Leikfélagi
Reykjavíkur 1922. Einn leikaranna
hafði dottið úr skaftinu og var nauð-
synlegt að fá annan í staðinn. Óskar
Borg kom til min og bað mig um að
taka við hlutverkinu. Ég var því mjög
mótfallin en sagði honum að ég skyldi
gera það ef þeir fengju enga aðra.
Næsta dag kom hann svo aftur - og
þar með voru örlög mín ráðin. Að
vísu viðurkenndi hann síðar að hann
hefði ekki reynt neitt til þess að út-
vega annan leikara, en ég er búin að
fyrirgefa honum það fyrir löngu.
Jú, ætli ég hafi ekki verið taugaó-
styrk til að byrja með. En ég er miklu
taugaóstyrkari nú en áður fyrr. Eftir
því sem aldurinn færist yfir eykst
þessi kennd. Meiri þroski og reynsia
kennir manni að leikstarfinu fylgir
ábyrgð. Þetta gera ungir, óreyndir
leikarar sér ekki alltaf ljóst. Þegar
við erum ung hugsum við ekki alltaf
sem skyldi um ábyrgðina. Annars
mætti segja um mína leikstarfsemi
að hún hafí byijað sem leikur. Svo
varð þetta ást.“
„Fjörutíu ár eru langur tími. Hvað
er yður minnisstæðast frá þessum
árum?“
„Það er svo margt, svo margt.
Hvernig á ég að muna
það allt, þegar þér
komið mér svóna að
óvörum? - Ég man sér-
staklega eftir þyí, þeg-
ar við lékum Á útleið.
Eins og þér vitið fjallar
það um förina yfír „haf dauðans".
Við lögðum mikla rækt við leikritið,
en leikstjórinn var ekki fullkomlega
ánægður með aðalæfinguna. Við
höfðum því aukaæfingu næsta morg-
un, og um kvöldið var leikritið svo
frumsýnt. við vorum mjög spennt,
þegar tjaldið var dregið frá enda orð-
in þreytt og slæpt eftir mikið erfíði.
í upphafi leiks var spiluð Ófullgerða
sinfónían eftir Schubert. Við stóðum
öll þögul á sviðinu og hlustuðum á
músíkina, og ég held við höfum öll
beðið. Þetta greip okkur svona sterkt,
ekki sízt þegar við fundum þessa
yndislegu þögn hjá áhorfendum sem
hélzt til leiksloka. Þegar tjaldið féll
eftir síðasta þátt biðum við í ofvæni
eftir því að klappað yrði. Tjaldið var
komið fyrir og nokkur stund leið svo
ekkert gerðist. Við vorum með öndina
í hálsinum. En þá allt í einu upphófst
dyngjandi lófaklapp. Já, yndisleg
stund, ógleymanleg. Ég man líka vel
eftir því þegar Gullna hliðið var frum-
sýnt í Iðnó 1941. Þá lá við borð að
kviknaði í húsinu: Yfír rúmi Jóns hékk
lýsislampi eins og þeir gerðust í gamla
daga. Ég var auðvitað ókunnug slík-
um lömpum og fannst vera farið að
loga svo mikið á honum að ég hvísl-
aði að Brynjólfí: „Er þetta í lagi, á
Ijósið að vera svona?" Hann svaraði:
„Taktu svuntuna þína og slökktu
fljótt". Ég setti svuntuna yfir lampann
Og ætlaði að kæfa logann, en þá datt
lampinn ofan i rúmið til aumingja
mannsins. Til allrar guðslukku tókst
mér að slökkva, en þó ekki fyrr en
nokkrir gestanna höfðu tekið eftir að
hætta var á ferðum, Guðbrandur
Jónsson prófessor var t.d. staðinn upp
og ætlaði að hringja á slökkviliðið.
en þess þurfti ekki. Eftir þetta var
Brynjólfur Jóhannesson, Dav-
íð Stefánsson og Árndís
Björnsdóttir að lokinni sýn-
ingu á Gullna hliðinu.
alltaf notazt við rafmagnsljós. -
Hrædd? Ég var svo hrædd að ég varð
alveg máttlaus og náði mér ekki allt
kvöldið. En það var mitt leyndarmál
sem engum _kom við, allra sízt gagn-
rýnendum. Ég get sagt yður að ég
er ákaflega eldhrædd," bætti Arndís
Bjömsdóttir við og kveikti í De
Reszke.
„En Brynjólfur, haldið þér ekki að
hann hafi líka orðið hræddur?“
„Jú, sjálfsagt, en hann mátti ekki
undir neinum kringumstæðum láta á
því bera, svona alveg í dauðanum! -
Annars skil ég ekki hvemig við fórum
að því að tóra í gömlu Iðnó, ég tala
nú ekki um áður en hitaveitan kom.
Þá urðum við oft að vera í vetrarkáp-
unum á æfingum langt fram á nótt.
Sennilega eru engar lungnabólgu-
bakteríur í leikhúsum. Eða kannski
við leikararnir séum næmari fyrir
öðrum bakteríum!
HELGI
spjall
ómetanlegum upplýsingum um einn meg-
inþátt íslenzks menningarlífs síðustu 250
árin. Það er orðin mikil saga. Herranótt,
sem upphaf íslenzkrar leiklistar er rakið
til, lifír enn góðu lífí í Menntaskólanum í
Reykjavík. Leikfélag Reykjavíkur er orðið
100 ára gamalt. Um aldamótin verða 50
ár liðin frá því að Þjóðleikhúsið var opnað
en í Lesbók Morgunblaðsins í dag, laugar-
dag, er einmitt birt grein úr tímaritinu
Óðni frá árinu 1915 eftir Indriða Einars-
son, þar sem hann hvetur til byggingar
þjóðleikhúss, sem hann nefnir svo, en Ind-
riði hafði áður skrifað um sama efni.
Við eigum því rúmlega 250 ára gamla
Herranótt, 100 ára gamalt Leikfélag
Reykjavíkur og bráðum 50 ára gamalt
Þjóðleikhús. Nú er orðið tímabært að minn-
ast þessarar sögu með stofnun leiksögu-
safns, þar sem safnað yrði saman þeim
munum, myndum, búningum, handritum,
bréfum og öðru, sem til er, sem geymir
upplýsingar og minningar um þennan þátt
í menningarlífí okkar Islendinga. Með rit-
verki sínu um íslenzka leiklist hefur Sveinn
Einarsson lagt traustan grunn að því að
hægt verði að koma slíku leiksögusafni á
stofn. Hann hefur jafnframt tryggt að
nýjar kynslóðir leikhúsfólks eiga kost á
að rækta tengslin við þá fortíð, sem svo
miklu skiptir fyrir framtíðina.
Leikhús og
talmyndir
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 11. janúar
FYRIR 50 ÁRUM,
sunnudaginn 12.
janúar árið 1947,
birtist hér í Morg-
unblaðinu viðtal við
Brynjólf Jóhannesson, leikara, sem þá var
formaður Leikfélags Reykjavíkur. í viðtali
þessu sagði þessi ástsæli leikari m.a.: „Nú
er almenningur orðinn mikið kröfuharðari,
þar sem hann hefur samanburðinn við
talmyndimar. Við héldum hér, að talmynd-
irnar mundu alveg gera út af við alla leik-
starfsemi okkar. En það hefur farið á
annan veg, eins hér sem annars staðar.
Talmyndirnar hafa stóraukið áhuga al-
mennings fyrir leikstarfseminni heima fyr-
ir.“
Þetta eru athyglisverð ummæli í ljósi
þeirra umræðna, sem fram hafa farið á
síðari árum um áhrif nýrra fjölmiðla á þá,
sem fyrir eru. Þegar talmyndirnar komu
til sögunnar hafa forráðamenn Leikfélags
Reykjavíkur bersýnilega talið, að þær
mundu ganga af íslenzku leikhúsi dauðu.
Þegar sjónvarpið kom til sögunnar höfðu
menn bæði áhyggjur af áhrifum þess á
útgáfu bóka og dagblaða. Með gervi-
hnattasjónvarpi og alneti hafa enn vaknað
spurningar um áhrif þessara nýju miðla á
þá, sem fyrir eru.
Þrátt fyrir alla þá nýju afþreyingar-
miðla, sem almenningi standa nú til boða
er í raun og veru ótrúleg grózka í leiklistar-
starfsemi hér á íslandi og þar koma miklu
fleiri við sögu en Leikfélag Reykjavíkur
og Þjóðleikhúsið. Starfsemi lítilja leikhópa
einkennist af miklum kr'afti. Á Akureyri
hefur verið byggt upp myndarlegt leikhús
á vegum Leikfélags Akureyrar og starf-
semi áhugamannafélaga á sviði leiklistar
er jafn lífleg og hún var um síðustu alda-
mót, þegar forráðamönnum Leikfélagsins
bárust bréf hvaðanæva af landinu með
óskum um handrit að leikritum, sem taka
átti til sýningar hér og þar.
Hið sama á í raun og veru við um aðra
þætti í menningarlífi og fjölmiðlun. Bóka-
útgáfa hefur ekki lagst af, þótt nýir miðl-
ar hafí komið til sögunnar. Bókaútgáfa á
íslandi hefur alltaf átt erfítt uppdráttar
vegna þess hve markaðurinn er lítíll. Þeg-
ar litið er á bókaútgáfu í heiminum al-
mennt fer ekki á milli mála, að hún er
ekkert síður blómleg en fyrir daga sjón-
varps eða gervihnattasjónvarps.
Menn geta bent á, að dagblöðum hér
hefur fækkað á seinni árum. Staðreyndin
er hins vegar sú, að frá því að dagblöð
hófu göngu sína hér hefur ekki verið fjár-
hagslegur grundvöllur fyrir rekstri nema
kannski tveggja dagblaða. Öðrum blöðum
var haldið uppi með íjárframlögum frá
ÞÓRSMÖRK
Morgunblaðið/Ásdís
stjórnmálaflokkum, sem töldu á þeim tíma,
að þeir yrðu að hafa þann vettvang til
þess að koma sjónarmiðum sínum á fram-
færi. Með breyttri fjölmiðlun þurfa stjóm-
málaflokkar ekki lengur á því að halda.
Þess vegna hefur dagblöðum fækkað en
ekki í raun og veru vegna þess, að rekstrar-
grundvöllur þeirra hafí gjörbreytzt með
tilkomu nýrra fjölmiðla.
Þótt bylting hafi orðið í útgáfu hljóm-
diska hefur það ekki dregið úr aðsókn að
tónleikum. Þvert á móti er tónlistarlíf
bæði hér og annars staðar blómlegra en
það hefur nokkru sinni verið. Staðreyndin
er sú, að þeir þættir menningarlífs og
fjölmiðlunar, sem fyrir voru, hafa frekar
eflzt en hitt með tilkomu nýrra miðla, al-
veg eins og Brynjólfur Jóhannesson og
félagar hans í Leikfélagi Reykjavíkur upp-
lifðu fyrr á öldinni með tilkomu talmynd-
anna.
Leikfélagið
og Borgar-
leikhúsið
ÞEIR ERFIÐ-
leikar sem Leikfé-
lag Reykjavíkur á
við að etja á þessum
tímamótum í sögu
félagsins skýrast að
töluverðu leyti í athyglisverðu Rabbi í Les-
bók Morgunblaðsins í dag, laugardag, sem
Baldvin Tryggvason skrifar, en hann átti
sæti í leikhúsráði Leikfélagsins í u.þ.b. þijá
áratugi. Hann segir m.a.: „Þegar bygginga-
framkvæmdir hófust (við Borgarleikhúsið
- innskot Mbl.) 1976 gerði Leikfélagið
áætlun um hver fyöldi stöðugilda þyrfti að
vera hjá félaginu, þegar starfsemi þess
væri að fullu flutt í Borgarleikhúsið. Sam-
kvæmt þeirri áætlun var talið að tvöfalda
þyrfti fjölda stöðugilda úr 42 í 84 a.m.k.
og þar á ofan bættist kostnaður við fast-
eignarekstur sjálfs Borgarleikhússins. Ef
ijárhagsstuðningur Borgarinnar ykist í
samræmi við þessa áætlun var talið, að
félagið gæti haldið uppi þeirri menningar-
legu leikhússtarfsemi, sem ásættanleg væri.
Þetta myndi þýða, að beint fjárframlag
Borgarinnar þyrfti að vera nú a.m.k. um
170 millj. kr., þar með talinn kostnaður við
rekstur og viðhald sjálfs hússins. Því miður
hefur raunin hins vegar orðið sú, að fjár-
hagsstuðningur Borgarinnar hefur lítið vax-
ið á undanfömum árum eða frá því að
Davíð Oddsson lét af starfí borgarstjóra.
Samkvæmt fl'árhagsáætlun Reykjavíkur-
borgar 1997 er fjárhagsstuðningur Borgar-
innar við LR 135 milljónir króna . . . Til
samanburðar má benda á, að nærri lætur
að Þjóðleikhúsið hafí til umráða upp undir
þrefalt meira fjármagn frá stjórnvöldum
en LR fær í sinn hlut.“
í samtali í Lesbók Morgunblaðsins í
dag, laugardag, segir Davíð Oddsson, for-
sætisráðherra, sem átti mestan þátt í því
sem borgarstjóri Reykjavíkur að Borgar-
leikhúsið reis að lokum, m.a. að „menn
hafi alltaf vitað að kostnaður við leikhúsið
myndi vaxa við flutninginn í þetta stóra
hús en jafnframt hafi verið talið, að tekj-
urnar myndu aukast með auknu sætafram-
boði.“ Og Davíð Oddsson bætir við: „Borg-
in lagði upp úr því á þessum árum að
vera aðal stuðningsaðili Leikfélagsins og
ábyrgjast reksturinn með tilteknum hætti
en auðvitað var vonast til að reksturinn
yrði ódýrari og hagkvæmari I nýju og
tæknilega fullkomnu húsi en hann þyrfti
til dæmis að vera í Þjóðleikhúsinu. Vonir
stóðu því til að Leikfélagið gæti um langa
hríð eflzt af verkum sínum í þessu húsi,
sem ég held, að hafi um margt tekizt,
þótt á ýmsu kunni að hafa gengið."
Á ýmsu hefur gengið í sögu Leikfélags
Reykjavíkur eins og m.a. kom fram í grein
eftir Sigurð Grímsson, sem lengi var leik-
gagnrýnandi Morgunblaðsins, á 50 ára
afmæli félagsins og vitnað er til í forystu-
grein Morgunblaðsins í dag, laugardag.
Raunar hefur það verið svo frá upphafi
og er ekkert nýtt að átök hafí verið innan
Leikfélags Reykjavíkur og að við erfíðleika
hafi verið að glíma í rekstri félagsins.
Það breytir ekki því, að um leið og
Reykjavíkurborg tók ákvörðun um að
standa að byggingu Borgarleikhússins af
þeim myndarbrag, sem raun varð á, gerðu
forráðamenn borgarinnar sér ljóst, eins
og fram kemur í máli Davíðs Oddssonar,
að kostnaður við rekstur þess mundi vaxa
frá því, sem verið hafði.
Það gildir einu, hvort um er að ræða
Þjóðleikhús, íslenzku óperuna, sem enginn
mundi nú vilja án vera, eða Leikfélag
Reykjavíkur, þessari starfsemi verður ekki
haldið uppi án umtalsverðs fjárstuðnings
frá opinberum aðilum. Sá stuðningur á
ekki að byggjast á opnum tékkareikningi
en hann verður að taka mið af raunsæju
mati á þeim útgjöldum, sem hljóta að fylgja
þessari starfsemi.
Eins og bæði Baldvin Tryggvason og
Davíð Oddsson sýna fram á, lágu þessar
upplýsingar fyrir á sínum tíma og þurfa
því ekki að koma á óvart. Að þessu þurfa
núverandi forráðamenn Reykjavíkurborg-
ar að huga á þessum merku tímamótum
í sögu Leikfélags Reykjavíkur.
„Nú er orðið tíma-
bært að minnast
þessarar sögu
með stofnun leik-
sögusafns, þar
sem safnað yrði
saman þeim mun-
um, myndum,
búningum, hand-
ritum, bréfum og
öðru, sem til er,
sem geymir upp-
lýsingar og minn-
ingar um þennan
þátt í menningar-
lífi okkar íslend-
inga. Með ritverki
sínu um íslenzka
leiklist hefur
Sveinn Einarsson
lagt traustan
grunn að því að
hægt verði að
koma slíku leik-
sögusafni á
stofn.“
•i _
Tæpast fer á
milli mála, að Sveinn
Einarsson hefur unnið
þrekvirki með ritun
tveggja binda verks um
íslenzka leiklist, en
fyrra bindið kom út á
árinu 1991 og hið síðara
nú fyrir jólin. Fjalla þau um upphaf ís-
lenzkrar leiklistar frá Herranótt í Skál-
holti um 1740 og þróun leikstarfsemi fram
til 1920. í þessum tveimur bókum hefur
Sveinn Einarsson safnað saman gífurleg-
um fróðleik og upplýsingum um leikstarf-
semi og leikritun, og munu þær verða
undirstöðuverk um langa framtíð.
í inngangi fyrra bindis íslenzkrar leik-
listar kemur fram, að höfundur hefur haf-
ið heimildasöfnun þegar á árinu 1961,
þannig að fyrra bindið kemur út þijátíu
árum síðar. Sjálf ritun verksins hófst svo
fyrir tæpum aldarfjórðungi.
{ inngangi fyrra bindis segir Sveinn
Einarsson m.a.: „Það hefur löngum verið
viðtekin venja að líta á sem svo, að ís-
lenzk leiklistarsaga hefjist með Herranótt-
inni í Skálholti um 1740. Herranóttin verð-
ur einnig okkar útgangspunktur, því fyrr
hefur ekki verið vel ratljóst. Hins vegar
er ekki að ætla að hún hafí sprottið fram
alsköpuð í sinni mynd á fyrri hluta átjándu
aldar. Bent hefur verið á líkingu með henni
og ærslum kórdrengja og undirdjákna í
kaþólskum löndum á síðmiðöld-
um . . . og menn hafa því farið að leita
að rótum og tengslum."
í inngangi fyrra bindis Iýsir höfundur
síðara bindinu svo: „Næsta bindi ritsins
fjallar svo um tímabilið 1890-1920, þar
sem í kenningarformi er reynt að færa rök
að því, að íslenzk leik-list í nútíma skiln-
ingi verði til á þeim árum og nái fullum
blóma í fyrsta „íslenzka tímabilinu" í leik-
ritun okkar og reynt að lýsa hvernig fum-
kennd leikþörf breytist í markvíst listrænt
starf.“
í inngangi síðara bindis verksins segir
Sveinn Einarsson m.a.: „Leitast var við
að rekja þessa sögu með annað augað á
þróun leikhúss í álfunni og þá einkum í
þeim löndum, sem næst eru og þar sem
fyrirbærin eru líkust. Þannig mátti sjá,
hvemig faðir íslenzkrar leikritunar, Sig-
urður Pétursson, sækir sér kunnáttu og
innblástur í Kaupmannahöfn þeirra Hol-
bergs og Wessels í Norska félaginu og þó
nýtir hann sér þessa kunnáttu til þess að
amast við dönskum áhrifum á íslenzka
tungu. Sama er upp á teningnum hjá Sig-
urði málara Guðmundssyni og lærisveinum
hans, Matthíasi Jochumssyni og Indriða
Einarssyni. Sigurður dvelst langdvölum í
Kaupmannahöfn og drekkur þar í sig
margvíslega lærdóma en nýtir þá til að
hreinsa burt dönsk áhrif í leiklistarviðleitni
landans og fínna þjóðlega leið með hin
beztu skáld eins og sjálfan Shakespeare
að fyrirmyndum."
Nú um þessa helgi er 100 ára afmæli
Leikfélags Reykjavíkur hátíðlegt haldið.
Viðhorfí til starfsemi Leikfélagsins í upp-
hafí lýsir Sveinn Einarsson m.a. svo í inn-
gangi að síðara bindi þessa mikla verks:
„Sýningar félagsins hófust skömmu fyrir
jól 1897 og tveimur mánuðum síðar birtist
grein í Dagskrá, blaði Einars Benedikts-
sonar, sem einmitt veltir fyrir sér þeim
spurningum, sem hér verður reynt að svara
og geta því þjónað sem aðgangsorð að
þessari könnun. Þar segir: „Aðalspurning-
in er eptir mínu áliti þessi: Eru leikarar
og aðrir svo kallaðir listamenn vorir komn-
ir svo langt á veg, að það sé gjörlegt að
taka þá alvarlega, þ.e.a.s. að skoða verk
þeirra öðru vísi en góðfúsar tilraunir til
þess að „stytta vor löngu vetrarkvöld?"
Og greinarhöfundur svarar sér sjálfur:
„Það sanna er, að hjer er engin list til á
leiksviði og því mega hvorki áhorfendur
nje leikendur gleyma. Þeir, sem halda hjer
uppi leikjum mega ekki vera alltof drýldn-
ir eða dýrir á því sem þeir gera og hinir
varkárir til lofs og lasts“.“
Með ritverki sínu um íslenzka leiklist
hefur Sveinn Einarsson safnað saman
T“
M.