Morgunblaðið - 07.02.1997, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 1997 29
Aðför að sjúkrahúsum
á landsbyggðinni
MARKMIÐ 'neilbrigð-
ismálaráðuneytisins er
sagt vera spamaður.
Spamaður hljómar vel
í eyrum þeirra, sem sett
hafa sjónarmið peninga-
hyggjunnar í fyrsta,
annað og þriðja sæti við
alla stefnumótun í sam-
félaginu, eins og núver-
andi ríkisstjóm hefur
gert.
Spamaður hljómar
einnig vel i eyrum fjöl-
margra, sem ekki verða
fyrir honum. En þetta
er ekki sparnaður, þetta
era fantabrögð.
Heilbrigðisþjónusta er
hluti af öryggisþjónustu við lands-
menn, rétt eins og lögregla, slökkvil-
ið og björgunarsveitir, eða þjóðvarðl-
ið og her hjá öðram þjóðum.
Heilbrigðisþjónusta er ekki
og á ekki að vera bissness
Því er það að við á Húsavík leggj-
um ekki niður slökkvilið þó ekki verði
eldsvoði í nokkur ár. Á sama máta
leggjum við ekki niður skurðstofu,
þó lífsbjargandi aðgerðir séu ekki
framdar þar með reglulegu millibili.
(Sleppum þeirri staðreynd að þar era
framkvæmdar 600-900 smærri og
stærri aðgerðir á hveiju ári). Þjónust-
an þarf að vera til staðar þegar voða
ber að höndum, hversu langt sem er
á milli þeirra voveiflegu atburða.
í fréttum Ríkisútvarpsins nýlega
leyfði talsmaður heilbrigðisráðuneyt-
isins að tala niður til okkar sem
stöndum fyrir heilbrigðisþjónustu á
sjúkrahúsum landsbyggðarinnar.
Hann sagði beinlínis að sjúkrahúsa-
þjónustan væri fyrir sjúklingana, en
ekki fyrir stjómendur sjúkrahúsanna.
Þetta er auðvitað hárrétt, en í þessu
fólust aðdróttanir og dylgjur, annars
hefður þessi orð verið ósögð.
Sönnu nær væri að segja að
sjúkrahúsaþjónustan væri fyrir sjúkl-
ingana, en ekki tilraunaverkefni
stjómlauss heilbrigðismálaráðuneyt-
is.
Boðaður niðurskurður á tilteknum
sjúkrahúsum á lands-
byggðinni er kallaður
spamaður og það á
að „spara“ hátt á ann-
að hundrað milljónir
króna. Ekki á að
minnka þjónustuna
sagði þessi ágæti tals-
maður ráðuneytisins.
Það á að koma upp
stöðum sérfræðinga
við sjúkrahúsin í
Reykjavík og senda
þá út á land og þar
með gefið í skyn að
það ætti að bæta þjón-
ustuna við íbúana á
landsbyggðinnni.
Hvers konar hugarf-
ar leynist á bak við svona yfírlýs-
ingu, ef ekki er um hreint áróðurs-
bull að ræða?
Hugarfarið hlýtur að mótast af því
viðhorfí að við sem störfum við
sjúkrahúsin á landsbyggðinni föram
með hálfgert kukl, íbúamir fái fyrst
góða þjónustu þegar sérfræðingarnir
koma að sunnan og fremja sinn gald-
ur. Þetta er auðvitað í stíl við það
sem áður hefur komið úr þessum
Þetta er ekki spamaður,
segir Gísli Auðunsson.
Þetta eru fantabrögð.
herbúðum, að sjúkrahúsin á lands-
byggðinni veiti falskt öryggi. Það
virðist ekki skipta neinu máli að ekki
framkvæma aðrir skurðaðgerðir á
þessum sjúkrahúsum en sérfræðing-
ar í skurðlækningum. Það skal samt
gert lítið úr þeim. Þannig er reynt
að ræna okkur ærunni, ef ekki tekst
að hrekja okkur burt með öðra móti.
Auðvitað verður aldrei af slíkum
ferðum vegna kostnaðar eða þær
verða það stijálar að þær verðskulda
ekki orðið þjónusta heldur þjónustu-
leysi.
Ef heilbrigðismálaráðuneytið hefur
áhuga á að halda uppi traustri og
góðri heilbrigðisþjónustu á lands-
byggðinni hlýtur það að líta til þeirra
staða, þar sem tekist hefur að halda
henni traustri og samfelldri um ára-
raðir.
Það era nú um 30 ár síðan byggt
var upp módel, ef svo mætti orða
það, af heilbrigðisþjónustu í stijálbýli
á íslandi hér á Húsavík. Þetta módel
spratt upp af íslenskri þörf um leið
og leitað var fanga í alþjóðlegri
reynslu. Þetta módel hefur reynst
vel, heilbrigðisþjónustan hér hefur
verið öragg og áfallalaus og eftirtekt
hefur vakið hvað starfsmenn hafa
enst hér vel miðað við það sem ger-
ist almennt í stijálbýli á íslandi.
En heilbrigðismálaráðuneytið sér
ekki ástæðu til að skoða þetta mód-
el eða efla það, þvert á móti eru nú
allt í einu komin öfl sem era ákveðin
í að rífa það niður. Því að það skal
enginn fara í grafgötur með það,
að skurðstofa Sjúkrahússins á Húsa-
vík er mikilvægur hlekkur í upp-
byggingu heilbrigðisþjónustunnar.
Ef læknar í heilsugæslunni missa
þann bakhjarl missa þeir um leið
einn mikilvægasta öryggisþáttinn í
þjónustunni og það gjörbreytir allri
starfsaðstöðu. í litlum læknishérað-
um þurfa læknar að lifa við að beij-
ast í sjúkraflutningum milli lands-
hluta ef voða ber að höndum. Þetta
verður allt annað og meira mál þeg-
ar íbúafjöldinn er jafnmikill og hér,
því eftir því verða sjúkraflutningar
tíðari. Fátt er jafn lýjandi fyrir lækni
og tekur jafnmikið á hann tilfínn-
ingalega eins og að flytja fárveikt
fólk um langan veg, enda bætist
oft við baráttan við ofsaverður og
ófærð. Það hefur sýnt sig að aðeins
örfáir læknar endast í slíku starfi
til lengdar. Því munu sömu örlög
ganga yfir heilbrigðisþjónustuna á
Húsavík, eins og annars staðar, ef
þessar tillögur ná fram að ganga,
að hér mun heilbrigðisstarfsfólkið
flosna upp og verða sífelld manna-
skipti. íbúarnir munu flosna upp í
kjölfarið, því hér býr nútímafólk
sem krefst þjónustu, en ekki afglap-
ar aftan úr öldum.
Höfundur er læknir.
Gísli G.
Auðunsson
Óbæriieg mismunun
ÝMSIR hafa spurt
mig hvemig kvótakerfið
sé svo meingallað og svo
miklu verri kostur en
sóknarstýring að kjósa
þurfí um hann í næstu
kosningum.
Það er augljós fírra
að kvótinn skuli notaður
til að ráðstafa óveiddum
afla. Auðvitað er algjör-
lega óvíst að fískurinn
veiðist þótt kvótinn geri
ráð fyrir því. Kvótinn
minnir á kvæðið „Konen
med æggen“ eftir H.C.
Andersen, um konuna
sem er á leið til markað-
arins og ber fulla eggja-
körfu á höfðinu og í
huga hennar flögra loftkastalar um
allt, sem hún ætlar að kaupa fyrir
eggin. í dagdraumunum mætir hún
hefðarmanni, sem henni fínnst að
hún verði „búkka sig“ fyrir og við
það steypist karfan í götuna og öll
eggin brotna.
Kvótinn gefur þeim ráðherra, sem
með hann fer, svo mikil völd að hann
getur haft líf flestra útgerðarfyrir-
tækja í landinu í hendi sér. Ákvörðun
ráðherra um magn kvótans er að
verulegu leyti byggt á áliti einnar
ríkisstofnunar, Hafró, en í því felst
of mikil einhyggni.
Hafró skipuleggur rannsóknirnar,
gagnaöflun og vinnur úr gögnunum
og kemst að niðurstöðu, síðan er hún
túlkuð. Loks kveður stofnunin upp
endanlegan úrskurð. í einu orði sagt
fer Hafró ein með allt
ferlið frá upphafí til
enda sem er mjög óvís-
indalegt. Fleiri aðilar
ættu að vera með í ráð-
um.
Það má minna á
Hafró til sárabóta að
síðustu áratugi, þegar
fiskveiðiþjóðimar í
Norðursjónum hafa ver-
ið að semja sín á milli
um skiptingu sjávar-
aflans þar, hefur frést
að hver einasta fískteg-
und hefur verið ofveidd.
Hefðu þær tölur verið
réttar síðasta aldar-
fjórðunginn ættu allar
fisktegundir í Norður-
sjónum að vera í mínus, en þar er
nú uppsveifla í þeim öllum, nema e.t.v.
síldinni. Þetta rugl stafar allt af því
að nánast allar tölur um veiðar sem
gefnar hafa verið upp hafa verið vís-
vitandi rangar eða falsaðar.
Með hliðsjón af þeirri niðurstöðu,
sem Hafró fær, ákveður sjávarútvegs-
ráðherra kvótann. Sami ráðherra út-
hlutar því næst milljarða verðmætun-
um, sem í kvótanum felast. Vöid sjáv-
arútvegsráðherrans eru gífurleg. Þau
hafa á síðustu tímum aukist með lög-
unum um úthafsveiðar.
Heyrst hefur að ráðherrann út-
hluti eftir einhveijum reglum hvetjar
sem þær kunna að vera. Sá er gall-
inn við slíkar úthlutanir að þeim fylg-
ir spilling, hver sem ráðherrann er.
Hætt er við að jafnræðisreglan verði
Hafró ein, segir Gunn-
laugur Þórðarson, fer
með allt ferlið frá upp-
hafi til enda.
ekki virt sem ætti að vera leiðarljós.
Sóknarstýring er öðruvísi en
kvótakerfið að því leyti að úthlutað
er dagafjölda til að veiða, veiðisvæði
afmörkuð og fjöldi veiðiskipa ákveð-
inn, enginn fær óveiddan afla gefíns
fyrir fram. Með því móti er fískað
eftir því sem aðstæður leyfa og allur
aflinn fluttur í land og nýttur eins
og hægt er og síður hætta á brott-
kasti, sem er mjög umtöluð fylgja,
kvótans og er talið að nemi 10-20%
af bolfiskaflanum sem samsvarar
a.m.k. 10 milljörðum í útflutnings-
verðmætum. Sóknarstýring gefur
líka möguleika til þess að veiða fleiri
fisktegundir og að nýta uppsveiflu í
afla, eins og er nú. Með sóknarstýr-
ingu er líka hægt að ákveða að
stærstu skipin físki t.d. einungis utan
50 sjóm., en grunnsvæðið sé ætlað
minni skipum. Sóknarstýring skapar
ekki eignaraðild á auðlindum hafsins
gagnstætt kvótanum.
Kvótinn veitir fjölda manna millj-
ónir króna, ýmsir þeirra koma hvergi
nærri útgerð. Svona glóralaus ójöfn-
uður er óbærilegur og óþolandi í
hvaða þjóðfélagi sem er.
Höfundur er lögfræðingur.
Gunnlaugur
Þórðarson
Fæðuval
í skólum
Nína
Pálsdóttir
FUÓTLEGA eftir
stofnun Tannvemdar-
ráðs var ákveðið að
fyrsti föstudagur í
febrúar ár hvert skuli
vera tannverndardag-
ur og síðan hefur
þema þessa dags verið
mismunandi viðfangs-
efni, sem geta leitt til
betri tannheilsu. í ár
er ætlunin að beina
sjónum foreldra að
vali á skólanesti og
jafnframt hvað skól-
arnir hafa að bjóða
handa börnum og
unglingum á mat-
málstímum.
Matarveiyur barna
Mikið hefur breyst til batnaðar
fyrir yngri börnin á sl. árum. Til-
koma heilsdagsskóla, þar sem
yngri börnin geta fengið morgun-
og eða hádegismat er mikil hjálp
fyrir útivinnandi foreldra. Flest
hafa auk þess líka með sér nesti
að heiman, sem þau borða á miðj-
um skóladegi. Varla þarf að taka
það fram að helst á þessi nesti-
spakki barnanna að innihalda
brauð með hollu áleggi og/eða
ávexti. í fletum skólum geta böm-
in keypt drykkjarföng, þ.e. mjólk,
kókómjólk og ávaxtasafa og ætti
mjólki að verða fyrir valinu sem
oftast, þar sem hún er bæði ódýr-
ustu og hollust.
Unglingar og
mötuneyti
Um eldri nemendur
gildir allt annað. í all-
flestum skólum er
ekkert mötuneyti fyrir
þau og auk þess fínnst
mörgum þeirra þau upp N
úr því vaxin að hafa með
nesti að heiman. Vinnudagur þess-
ara skólabarna er oft jafnlangur
og starfsdagur fullorðinna sem
allflestir hafa aðgang að mötu-
neyti á sínum vinnustað. Ein-
hverra hluta vegna hefur lítið ver-
ið gert í að hafa skólamáltíðir í
íslenskum skólum, eins og tíðkast
í flestum nágrannalöndum okkar.
Helstu afsakanir fyrir að gera
ekkert í þeim málum er að kostn-
aður sé of mikill, húsnæði vanti
V SKEMMIR
TENNUR
o.s.frv. Þegar frímín-
útur verða um hádeg-
isbilið flykkjast því
þessir unglingar flest-
ir í næstu sjoppu eða
skyndibitastað sem
oftast eru í næsta ná-
grenni við skóla í
Reykj avíkursvæðinu.
Hvað sparast?
Er þessi „sparnað-
ur“ ekki dýru verði
keyptur? Hvað spar-
ast þegar heildar-
dæmið er gert upp?
Það er vitað að íslensk
skólabörn hafa meiri
tannskemmdir en
skólabörn t.d. á Norðurlöndum
og síðustu árin hefur aukist sá
hlutur sem foreldrar verða að
Mikið hafa matarvenjur
breyst, segir Nína Páls-
dóttir, til batnaðar fyrir
yngrí böm á síðastliðn-
um árum.
greiða af kostnaði við tannlækna-
þjónustu. Samkvæmt nýrri könn-
un sem birt var seint á sl. ári er
námsgetu íslenskra skólabarna
ábótavant, bæði samanbor-
ið við nágrannaþjóðir og
Asíuþjóðir. Stutt eftir
að sú skýrsla var
kynnt var sagt frá
könnun sem gerð
hafði verið um náms-
getu 10. bekkkinga
hér á landi. í þeirri
könnun kom fram, að
þau börn sem fengu undir-
stöðuríkan morgunverð áður en
farið var í skólann og höfðu nesti
með sér í skólann voru áhugasam-
ari og stóðu sig allajafna betur í
námi en hinir sem stunduðu sjopp-
urnar. Fyrir foreldra skólabarna
ætti því dæmið að liggja ljóst
fyrir. Með betra fæðuvali sparast
fjármunir og námsgeta eykst.
Höfundur er skólatannlæknir í
Foldaskóla.