Morgunblaðið - 14.02.1997, Blaðsíða 27
26 FÖSTUDAGUR 14. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TÆKIFÆRITIL
HAGVAXTAR
SIGURÐUR B. Stefánsson, framkvæmdastjóri Verðbréfa-
markaðar íslandsbanka hf., færir rök að því í grein í
viðskiptablaði Morgunblaðsins í gær, að tækifæri séu til
rúmlega 3% hagvaxtar á ári á næstu árum. Gangi þessi spá
eftir munu Islendingar búa við vaxandi velmegun.
í grein sinni segir Sigurður B. Stefánsson m.a.: „íslenzki
þjóðarbúskapurinn hefur breytzt í grundvallaratriðum síð-
ustu tíu til tólf árin. Mikilvægast er, að frjálsræði hefur
verið aukið á öllum sviðum viðskipta, jafnt innanlands, sem
við útlönd. Fjármálaviðskipti hafa verið gefin frjáls og við-
skipti á verðbréfamarkaði, sem ekki hófust fyrr en um miðj-
an síðasta áratug, eru nú snar þáttur í grózku atvinnulífs-
ins, sem er meiri nú (en ekki minni) en um margra ára skeið.
í fyrsta skipti í marga áratugi ríkir nú stöðugleiki í efnahags-
málum, svo að fyrirtækjum hefur reynzt kleift að gera áætl-
anir fram í tímann um meiri sókn en dæmi eru um hér á
landi. íslenzk sjávarútvegsfyrirtæki starfa nú í öllum heims-
álfum (nema e.t.v. í Ástralíu) og hátæknifyrirtæki, sem
byggja á þjónustu við sjávarútveg selja framleiðslu sína til
flestra landa þaðan, sem sjósókn er stunduð. Stoðirnar und-
ir íslenzku efnahagslífi hafa aldrei í sögunni verið styrkari
en nú.“
Síðan segir framkvæmdastjóri VÍB: „Gerbreyting hefur
orðið í atvinnuháttum á íslandi á síðustu árum en því fer
fjarri, að áhrif þeirrar umbyltingar í átt til fijálsræðis hafi
fjarað út. Tvær meginskýringar á meiri hagvexti síðustu
þrjú árin en áður (3,7% að meðaltali árin 1994 til 1996) eru
stöðugleikinn síðan árið 1991 og áhrif fiskveiðistjórnunar
með framseljanlegum veiðiheimildum. Sú bylgja framleiðni-
aukningar, sem skapaðist á fyrri hluta áratugarins vegna
þessara tveggja þátta er alls ekki gengin yfir, enn er mikil
hagræðing og tekjuaukning í vændum í sjávarútvegi.
Þessu öllu til viðbótar njóta íslendingar auðvitað jákvæðr-
ar þróunar á alþjóðlegum vettvangi: Tölvu- og upplýsinga-
byltingin, tæknibreytingar í samgöngum og fjarskiptum,
þreföldun á fijálsum markaðsbúskap í heiminum eftir að
kalda stríðinu lauk, sívaxandi heimsviðskipti og þannig
mætti lengi telja. Og þá hefur ekki einu sinni verið minnzt
á ónýttar orkulindir íslendinga en vegna tækniframfara og
aukinnar áherzlu á mengunarvarnir í umheiminum verða þær
sífellt dýrmætari eftir því, sem tíminn líður.“
Það mat Sigurðar B. Stefánssonar er áreiðanlega rétt,
að nú eru mikil tækifæri til hagvaxtar í íslenzkum þjóðarbú-
skap. Okkur hefur tekizt ótrúlega vel að ráða við eina mestu
kreppu, sem yfir þjóðina hefur gengið á þessari öld og at-
vinnu- og efnahagslíf okkar er margfalt sterkara en það
var, þegar kreppan gekk í garð.
Nú skiptir meginmáli, að við fótum okkur jafn vel í góðær-
inu. Niðurstöður þeirra kjaraviðræðna, sem nú standa yfir
ráða úrslitum um það. Verzlunarmannafélag Reykjavíkur
hefur tekið frumkvæði í því að beina þessum viðræðum í
ákveðinn farveg, og ástæða er til að fagna því. Það sýnir
mikinn styrk hjá þessu fjölmennasta launþegafélagi lands-
ins. í dag má búast við, að verkalýðshreyfingin í heild geri
grein fyrir hugmyndum, sem samstaða hefur verið að nást
um innan hennar að undanförnu.
í kjölfarið eiga samningaviðræður að geta hafizt af fullri
alvöru. Nú þegar liggja fyrir merkilegar hugmyndir, sem
VSÍ kynnti fyrir nokkrum mánuðum, þar sem vinnuveitend-
ur leggja til að í kjölfar almennra kjarasamninga verði tekn-
ir upp vinnustaðasamningar. í greinaflokki hér í Morgunblað-
inu fyrir nokkrum vikum var rakið hvernig samningagerð á
vinnustöðum hefur þróazt í Danmörku og bersýnilegt, að
við getum margt af því lært.
Aðilar að yfirstandandi kjaraviðræðum hafa nú tækifæri
til að gera samninga, sem marka tímamót á tvennan hátt:
í fyrsta lagi að semja með þeim hætti að stöðugleiki verði
tryggður og aðstæður skapist til þess að nýta þá mögu-
leika, sem Sigurður B. Stefánsson lýsti í tilvitnaðri grein. I
öðru lagi að skapa þáttaskil í samningagerðinni sjálfri þann-
ig að hún færist í vaxandi mæli inn á vinnustaðina sjálfa,
sem ótvírætt mun leiða til viðbótar kjarabóta fyrir stóran
hóp launþega og verða öðrum hvatning til þess að tryggja
þá hagræðingu, sem getur tryggt sh'kar kjarabætur.
Það er full ástæða til að ætla, að björt framtíð blasi við,
ef rétt er á haldið næstu daga og vikur og samstaða tekst
um skynsama kjarasamninga en jafnframt sanngjarna í
garð launþega.
Mikill áhugi á gosinu í Vatnajökli og Grímsvatnahlaupinu sem fylgdi í kjölfarið
ERLEND áhuga- og fræðitímarit um náttúru og ljósmyndun hafa sagt ítarlega frá eldsumbrotunum
í Vatnajökli og Grímsvatnahlaupi sem fylgdi i kjölfarið.
íslenskir vís-
indamenn
flyija erindi
víða í Evrópu
Víða um heim er mikill áhugi
á eldsumbrotunum í Vatna-
jökli og Grímsvatnahlaupinu.
ítarleg umfjöllun hefur birst
um atburðina í erlendum fjöl-
miðlum og íslenskir vísinda-
menn hafa haldið fyrirlestra
um efnið víða í Evrópu. Arna
Schram ræddi m.a. við Helga
Bjömsson jöklafræðing.
HELGI Björnsson
jöklafræðingur.
FJÖLMARGAR fyrirspurnir
hafa borist vísindamönn-
um hjá Orkustofnun og
Raunvísindastofnun Há-
skólans um að þeir haldi opinbera
fyrirlestra um eldsumbrotin í Vatna-
jökli og Grímsvatnahlaupið sem
fylgdi í kjölfarið, bæði við háskóla
í Norður-Ameríku og í Evrópu.
Margir íslenskir vísindamenn hafa
orðið við þessari beiðni og flutt er-
indi víða í Evrópu undanfarna mán-
uði, m.a. á Norðurlöndum, í Eng-
landi, Þýskalandi og Austurríki.
Að sögn Helga Björnssonar jökla-
fræðings hjá Raunvísindastofnun
Háskóla íslands er ekki minni áhugi
á þessum atburðum í Bandaríkjun-
um. „Fáir vísindamenn hafa hins
vegar séð sér fært að fara þangað
til að halda fyrirlestra," að sögn
Helga og er ástæðan einkum sú,
að ekki hefur unnist tími til þess.
Hið bandaríska jarðeðlisfræðifélag
hefur á hinn bóginn ákveðið að fjalla
sérstaklega um þessa atburði á ráð-
stefnu í Bandaríkjunum næsta vor,
þó enn sé óljóst hvaða íslensku vís-
indamenn komi til með að flytja þar
erindi.
Þá segir Helgi að Vísindaráð
Evrópu sé búið að ákveða að halda
ráðstefnu hér á landi, vorið 1998,
um Vatnajökul almennt og þær
hamfarir sem þar urðu á síðastliðnu
ári.
Itarleg umfjöllun
í National Geographic
Áhuginn á eldsumbrotunum og
hlaupinu hefur á hinn bóginn ekki
einskorðast við sérfræðinga í jöklum
og jarðfræði. Fjöldi erlendra frétta-
manna og ljósmyndara kom hingað
til lands meðan á gosinu stóð og
birtust fréttir af hamförunum í íjöl-
miðlum um alla Evrópu og í Norður-
Ameríku. Auk þess hafa nokkur
útbreidd áhuga- og fræðitímarit um
náttúru og ljósmyndun í Evrópu
birt ítarlega úttekt á þessum atburð-
um á undanförnum mánuðum.
I bytjun árs var til dæmis sagt
frá gosinu og hlaupinu í franskri
útgáfu af tímaritinu Geo, sem er
útbreitt náttúrufræði- og ljósmynda
tímarit i Evrópu. Þar voru birtar
ljósmyndir af náttúruhamförunum
eftir þekkta franska Ijósmyndara,
þá Philippe Bourseiller og Jacques
Durieux en auk þess á Þorkell Þor-
kelsson ljósmyndari Morgunblaðsins
eina mynd í því blaði. Auk þess
voru þar ítarlegar útskýringar bæði
með teiknaðri þverskurðarmynd af
Vatnajökli og löngum texta.
Annað dæmi má nefna, en í febr-
úarútgáfu franska vísindatímarits-
ins euréka var fjallað um eldsum-
brotin á sjö blaðsíðum með myndum
eftir íslenska ljósmyndara og viðtöl
við Ragnar Stefánsson jarðeðlis-
fræðing og Guðveigu Bjarnadóttur
sem rekur gistiheimili á Bölta,
Skaftafelli.
En þar með er umfjöllun virtra
tímarita um atburðinn ekki lokið því
náttúrufræðitímaritið National Ge-
ographic hyggst segja nákvæmlega
frá þessum atburðum í næsta tölu-
blaði sínu, bæði í máli og myndum.
Grímsvatnahlaupið
um margt merkilegt
Aðspurður hvað fræðimönnum
þyki svona merkilegt við þessa at-
burði segir Helgi Björnsson jökla-
fræðingur, einn þeirra mörgu vís-
indamanna sem sem fylgdist náið
með hamförunum, að tína megi
margt til. En honum sé Grímsvatna-
hlaupið efst í huga, sem var um
margt sérstakt. „Til dæmis hvað
varðar uppsöfnun vatns og hvernig
vatnið síðar braust út úr vötnunum
og niður á Skeiðarársand," segir
hann.
„Grímsvötn eru í lægð í miðjum
Vatnajökli sem hefur orðið til vegna
stöðugs jarðhita og tíðra eldgosa
sem brætt hafa jökulís," segir Helgi
til útskýringar og heldur áfram:
„Umhverfis vötnin er ísfarg meira
en undir lægðinni og ofan á þeim
flýtur íshella sem er um 250 metra
þykk. Allt frá því um 1930 eða frá
þeim tíma þegar farið var að skrá
hlaupin, hefur vatn hlaupið úr
Grímsvötnum á fjögurra til sex ára
fresti. Það gerist á þann hátt að
vatnið borar sér leið í gegnum veil-
ur undir ísstíflunni án þess að lyfta
henni og nær þannig hægt og síg-
andi að þrengja sér út og niður á
Skeiðarársand," segir hann.
Það sem var hvað merkilegast
við hlaupið í október, að sögn Helga,
var að stíflan skyldi halda með þeim
afleiðingum að vatnið reis um 60
metrum hærra en áður hefur sést.
„Og á endanum var vatnið orðið það
mikið að ísstíflan lyftist og flaut
ofan á því. Undan rann vatnið með
miklum krafti og niður á sandinn,"
segir hann.
Tíðari hlaup
næstu 10 árin
„Ástæða þess að stíflan hélt var
sú að gosið kom aðeins nokkrum
mánuðum eftir hlaupið, sem var í
apríl síðastliðnum. Það hlaup varð
með venjulegum hætti en eftir það
lokuðust allar veilur í ísstíflunni,
eins og vera ber. Átta mánuðum
síðar hófust eldsumbrotin í Vatna-
jökli en þá hafði vatninu ekki enn
tekist að bora sér leið í gegnum
veilur og því voru allar vatnsrásir
lokaðar undir stíflunni. Vatnið
komst ekki út hina venjulegu leið
heldur lokaðist inni þess í stað með
fyrrgreindum afleiðingum.
Helgi bendir hins vegar á að ef
tvö eða þijú ár hefðu verið liðin frá
síðasta hlaupi þegar eldsumbrotin
urðu hefði þetta farið á annan veg.
„Vatnið hefði sennilega aldrei náð
að rísa svona hátt og hlaupið farið
út með venjulegum hætti,“ segir
hann.
Helgi segir ennfremur að vegna
eldsumbrotanna í Vatnajökli á síð-
asta ári megi vænta tíðari hlaupa
næstu tíu árin en undanfarinn ára-
tug; annars vegar vegna aukinnar
vatnssöfnunar og hins vegar vegna
þess að hlaupið gæti við lægri vatns-
hæð en áður, en mikilvægar breyt-
ingar urðu á hæð ísstíflunnar í síð-
asta hlaupi. „Stíflan er hins vegar
enn svo löskuð að vatn getur ekki
safnast fyrir í Grímsvötnum. Og á
meðan þannig er, er ekki von á stór-
um hlaupum,“ segir hann.
„Ekki er unnt að spá fyrir með
vissu um það hvenær ísstíflan grær
og nær fyrri getu til þess að halda
vatni. En við munum fylgjast með
því hvenær það gerist og þannig
hafa nokkurra mánaða fyrirvara um
það hvenær næsta hlaup verður,“
segir hann ennfremur.
Stapakenningin staðfest
Þá segir Helgi að í gosinu hafi
fengist endanleg staðfesting á svo-
kallaðri stapakenningu, sem upp-
runalega kom frá Guðmundi Kjart-
anssyni, en hún gengur út á það
að móbergsfjöllin á íslandi hafi
myndast við gos undir jökli.
„Surtseyjargosið var staðfesting
á því að við gos í sjó mynduðust
slíkir gtapar eins og til dæmis Dyr-
hólaey og gaf ennfremur til kynna
að stapar mynduðust við gos í jökli,
því þar væru svipaðar aðstæður og
í sjó; við gos undir jökli bráðnaði
jökullinn þannig að í raun væri þetta
eins og gos í vatni.
Þarna gátum við fylgst með því
í fyrsta skipti hvernig stapar verða
til við gos undir jökli, en það hefur
ekki verið hægt áður,“ segir Helgi
að síðustu.
FÖSTUDAGUR 14. FEBRÚAR 1997 27
Konur verða oftast fyr-
ír ofbeldi af hálfu maka
Ný könnun á ofbeldi hér á landi sýnir að
konur verða oftast fyrir ofbeldi inni á heimil-
inu, af hálfu maka síns. Karlar eru hins veg-
ar oftast beittir ofbeldi af ókunnugum.
Skýringar kvenna sem beittar hafa verið ofbeldi
á orsökum þess ofbeldis
Afengisneysla
Afbrýðissemi
Skilnaður eða beiðni um skiln.
Ágreiningur um fjármál
Ágreiningur um börninl !■ «.tt%
Alvarleg veikindi [3 7,1%
Atvinnumissir [3 B,3%
Meðganga H 4,5%
Konur, giftar og fráskildar, sem orðið hafa fyrir ofbeldi
Hlutfallsleg skipting eftir eðli ofbeldis
og tengslum við þann sem beitti því
51
□ Hrinti, hristi eða slð
B Sló með krepptum hnefa
H3 Hrinti á húsgögn
■ Beitti grófu ofbeldi
Núverandi Fyrrverandi Uppkomið Annar innan Okunnugur Annar utan
maki maki barn fjöiskyldu fjölskyldu
Karlar, giftir og fráskildir, sem orðið hafa fyrir ofbeldi
Hlutfallsleg skipting eftir eðli ofbeldis
og tengslum við þann sem beitti því
□ Hrinti, hristi eða sló
11 Sló með krepptum hnefa
11 Hrinti á húsgögn
■ Beitti grófu ofbeldi
%
riXo o A__l
Núverandi Fyrrverandi Uppkomið Annar innan Okunnugur Annar utan
maki maki barn fjölskyldu fjölskyldu
ORSTEINN Pálsson dóms-
málaráðherra hefur lagt
fram á Alþingi skýrslu
nefndar, sem skipuð var
árið 1995, um orsakir, umfang og
afleiðingar heimilisofbeldis og annars
ofbeldis gegn konum og börnum. í
skýrslunni er meðal annars að finna
niðurstöður víðtækrar könnunar, sem
gerð var meðal 3.000 manna úrtaks
í apríl á síðasta ári.
Rannsókn nefndarinnar er fyrsta
heildstæða rannsóknin á umfangi og
prsökum heimilisofbeldis hér á landi.
I skýrslu nefndarinnar er hugtakið
heimilisofbeldi notað til lýsa „því
ofbeldi sem konur og karlar verða
fyrir af hálfu núverandi eða fyrrver-
andi maka.“
í könnuninni var ekki spurt ein-
vörðungu um heimilisofbeldi, heldur
allt ofbeldi sem fólk hefði orðið fyr-
ir, annars vegar síðastliðna tólf mán-
uði og hins vegar á ævinni. Annars
vegar var spurt hvort fólk hefði orð-
ið fyrir „vægara“ ofbeldi, þ.e. verið
slegið til viðkomandi, honum hrint
eða hann hristur, og hins vegar hvort
fólk hefði verið beitt „grófara“ of-
beldi, þ.e. verið slegið með krepptum
hnefa eða hlut, hrint á húsgögn,
veggi eða niður tröppur.
Grófara ofbeldi gegn konum
Niðurstöður könnunarinnar sýna
að alls voru 2,8% kvenna beittar ein-
hvers konar ofbeldi síðastliðna 12
mánuði, en 9,4% karla. Ein kona af
hundrað hafði verið beitt ofbeldi oft:
ar en einu sinni en 6,7% karla. I
helmingi tilfella höfðu konur verið
beittar grófu ofbeldi. Jafnframt kom
í ljós að þeir karlar, sem höfðu að-
eins einu sinni verið beittir ofbeldi,
urðu nær alltaf fyrir grófari gerð-
inni. Ef hins vegar er litið á þá, sem
urðu fyrir ofbeldi oftar en einu sinni,
var nær alltaf um gróft ofbeldi að
ræða á konunum, en aðeins í um
helmingi tilfella hjá körlunum.
Einnig var spurt hvort fólk hefði
orðið fyrir ofbeldi af hálfu núverandi
eða fyrrverandi maka. Niðurstöðurn-
ar sýna að 0,4% kvenna höfðu orðið
fyrir slíku ofbeldi einu sinni sl. 12
mánuði en 0,9% oftar, samtals 1,3%.
í hópi karlanna hafði 0,1% orðið
fyrir ofbeldi af hálfu konu sinnar
einu sinni á tólf mánuðum, en 0,7%
oftar, samtals 0,8%.
I niðurstöðunum kemur jafnframt
fram að um 54% af þeim konum, sem
höfðu verið beittar ofbeldi, urðu fyr-
ir grófu ofbeldi, en um 38% af körlun-
um.
„Konur eru bæði fremur beittar
ofbeldi [af völdum maka] og einnig
oftar grófu ofbeldi," segir í skýrsl-
unni. „Þegar þessar tölur eru um-
reiknaðar og þeim beitt á fjölda
kvenna og karla á aldrinum 18 til
65 ára sést hversu um-
fangsmikið vandamálið er.
Niðurstöðuna er því hægt
að setja fram þannig að
tæplega 350 konur hafi á
seinasta ári verið beittar
ofbeldi einu sinni af núver-
andi eða fyrrverandi eigin-
manni eða sambýlismanni. Enn
stærri hópur kvenna, um 750 konur,
hafa mátt þola ofbeldi af völdum
eiginmanns síns oftar en einu sinni
og bendir það til þess að þær búi
við ofbeldi... Samtals hafa því á
bilinu 1.000 til 1.100 konur mátt
þola ofbeldi af hendi núverandi eða
fyrrverandi eiginmanns eða sambýl-
ismanns á síðasta ári, en um 650
karlar hafa verið beittir ofbeldi af
núverandi eða fyrrverandi maka.“
I könnuninni var einnig spurt
hvort fólk hefði orðið fyrir ofbeldi
einhvern tímann á ævinni og niður-
stöðurnar m.a. bornar saman við
danskar tölur. Hlutfallslega fleiri ís-
lenzkar konur og karlar hafa orðið
fyrir ofbeldi en danskir karlar og
konur, en það á hins vegar ekki við
um grófasta ofbeldið. „Má því leiða
líkur að því að þrátt fyrir að ofbeldi
virðist algengara hér á landi en í
Danmörku sé það síður eins gróft,“
segir í skýrslunni.
Færist ofbeldi í vöxt?
Er litið er á ofbeldi, sem karlar
segjast hafa verið beittir á ævinni,
kemur fram að algengast er að karl-
ar á aldrinum 18-24 ára segist hafa
verið beittir ofbeldi. Hlutfall þeirra
sem segjast hafa verið beittir ofbeldi
fer lækkandi með aldri, en nefndin
segir að búast hefði mátt við hinu
gagnstæða. „Þessar niðurstöður
gætu því bent til þess að ofbeldi fari
vaxandi hér á landi. Á hinn bóginn
gleyma menn ýmsu þegar þeir eldast
og segja þess vegna ekki frá löngu
iiðnum atburðum. Þá er rétt að vekja
athygli á því að hér kann að vera
munur á milli kynslóða í þá átt að
eldri karlmenn eigi erfiðara með að
viðurkenna að þeir hafi verið beittir
ofbeldi," segir í skýrslu nefndarinn-
ar.
Fram kemur að algengast er, þeg-
ar konur verða fyrir ofbeldi, að nú-
verandi eða fyrrverandi maki sé ger-
andinn. Af konum, sem hafa orðið
fyrir „vægara“ ofbeldi tilgreina 37%
fyrrverandi maka og 24% núverandi
maka, en 25% ókunnuga. Svipað er
uppi á teningnum varðandi grófara
ofbeldi.
Aðeins 4% karla, sem orðið hafa
fyrir „vægu“ ofbeldi sögðu núverandi
maka hafa ráðizt að sér og 6% til-
greindu fyrrverandi maka en 85%
ókunnuga. „Þessar niðurstöður
styðja rannsóknir sem sýna að karlar
eru frekar beittir ofbeldi af ókunnug-
um en konur verða hins vegar fyrir
ofbeldi af völdum þeirra sem þær
þekkja," segir í skýrslunni.
Ef litið er á allan svarendahópinn,
segjast um 14% kvenna hafa verið
beittar ofbeldi af hálfu núverandi eða
fyrrverandi maka einhvern tímann á
ævinni og voru 7% beittar grófu of-
beldi. Hins vegar hafa tæplega 4%
karla verið beittir ofbeldi af hálfu
maka og 1% grófu ofbeldi.
Mismunandi skilgreining
kynjanna á ofbeldi
Svör fólks við því hvort það hafi
beitt aðra ofbeldi eru athyglisverð.
Um það bil helmingi fleiri konur en
karlar segjast hafa beitt maka sinn
ofbeldi, eða 4% á móti 2%. Þessi nið-
urstaða gengur þvert á
tölur um það hversu marg-
ir hafi orðið fyrir ofbeldi
og segja skýrsluhöfundar
hana renna stoðum undir
að kynin líti ofbeldi ólíkum
augum. Þannig megi leiða
líkur að því að karlmenn
líti ekki á minniháttar líkamsárásir
sem ofbeldi, hvort heldur þeir verði
fyrir þeim eða beiti sjálfir slíku of-
beldi.
„Konur hafa því ef til vill önnur
viðmið en karlar um það hvað sé
ofbeldi. Félagsmótun kynjanna er
ólík þar sem drengir eru aldir upp
við að sýna sjálfstæði, áræði og
dirfsku í meira mæli en stúlkur, sem
eiga að sýna mildi og hlýju og koma
sér hjá líkamlegum átökum. Þetta
gæti bent til þess að konur hafi víð-
ari skilgreiningu á ofbeldi en karl-
ar,“ segja skýrsluhöfundar.
Fram kemur að ofbeldi sé oft beitt
í sjálfsvörn og að algengara sé að
konur en karlar geri það. í um 35%
tilvika sögðu konurnar að ofbeldi
gegn eiginmönnum eða fyrrverandi
maka hefði verið í sjálfsvörn, en um
20% karla höfðu svipaða sögu að
segja.
Engar einfaldar skýringar
Konur, sem höfðu orðið fyrir of-
beldi af hálfu maka síns, voru spurð-
ar um orsakirnar og má sjá svörin
á meðfylgjandi mynd. í skýrslunni
kemur fram að þrennt virðist einkum
koma til er ofbeldi er beitt; í fyrsta
lagi fjárhagslegt og félagslegt ör-
yggisleysi, t.d. vegna atvinnumissis
eða beiðni um skilnað, í öðni lagi
barnsburðarhlutverk konunnar, sem
verður sumum karlmönnum tilefni
til ofbeldis, og í þriðja lagi afbiýði-
semi og áfengisneyzla. Um síðast-
nefnda þáttinn segja skýrsluhöfund-
ar: „Skaðsemi áfengisneyzlu er vel
þekkt og misnotkun áfengis er viður-
kennt vandamál í íslenzku þjóðfé-
lagi. Þeir sem beita ofbeldi og þeir
sem verða fyrir því hafa því oft sömu
viðhorf. Bæði ofbeldismaður og
brotaþoli eiga því auðvelt með að
grípa til áfengis sem sökudólgs og
gefa því vægi í skýringum á ofbeldi.
Þess vegna er hætta á að of mikið
sé gert úr sambandi milli áfengis og
ofbeldis en ekki beint nægilegri at-
hygli að öðrum veigamiklum orsök-
um ofbeldis."
Nefndin segir að engar einfaldar
skýringar á heimilisofbeldi séu til.
Ekki nægi að leita skýringa í ein-
staklingsbundnum einkennum og fé-
lagslegum aðstæðum þeirra kvenna,
sem hafi verið beittar ofbeldi. „Skoða
þarf hvernig sambandi og hlutverk-
um kynjanna er háttað í samfélaginu
og hvernig þeim er viðhaldið ...
Jafnframt skal undirstrikað að það
er alltaf minnihluti karla sem beitir
slíku ofbeldi, flestir sem búa við sömu
aðstæður beita því ekki,“ segir í
skýrslunni.
Alvarlegar afleiðingar
Fram kemur að áhrif ofbeldis á
konur, fyrir utan beina áverka, eru .
margvísleg. Nefndin greinir áhrifin i
í þrennt; í fyrsta lagi langtímaáhrif ■
á borð við það að konur skammast ;
sín, hafa sektarkennd, sjálfstraustið
minnkar og þær fá kvíðaköst, í öðru
lagi skammtímaáhrif á borð við reiði,
þunglyndi, ótta, áhyggjur af börnun-
um og svefnleysi, og í þriðja lagi
öryggisleysi, sem komi m.a. fram í
því að konur verði tortryggnari í
garð annarra og eigi erfiðara með
að tengjast þeim tilfinningaböndum.
Niðurstöður könnunarinnar sýna
að alls hafa 23% kvenna, sem orðið
hafa fyrir ofbeldi, notað áfengi í því
skyni að jafna sig, tæplega 20%
höfðu tekið inn lyf í sama tilgangi
og um 3% sögðust hafa notað fíkni-
efni. „Lyfin eru væntanlega notuð
að læknisráði en áfengisnotkunin!
bendir til þess að sumar kvennanna
hafi ekki fengið hjálp frá utanaðkom-
andi aðilum,“ segir í skýrslunni.
„Áframhaldandi áfengisneyzla í því
skyni að lækna alvarleg sálræn ein-
kenni er ekki líkleg til að leysa vand-
ann heldur má búast við að hún
auki á hann.“
Ofbeldi al-
gengara en
vægara en í
Danmörku