Morgunblaðið - 06.04.1997, Qupperneq 20

20 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Aftur verður
keypt mj ólk í
Barónsfjósinu
Innan skamms mun í fjósinu, sem franski baróninn
Gauldréc Boilleau byggði fyrir aldamót yfir kýmar sín-
ar, verða opnuð ný búð verslunarkeðjunnar 10-11.
Geta bæjarbúar þá aftur sótt sér mjólk í þetta fjós, sem
mun hafa verið fýrsta mjólkurbú á íslandi. Þar var
stórhuga maður á ferð og saga hans öll hin ævintýraleg-
asta. Af þessu tilefni riflar Eiín Pálmadóttir upp ævi
hans og tilurð byggingarinnar, sem nú verður nútíma
verslunarmiðstöð.
FJÓSIÐ á horni Hverfisgötu og
Barónsstígs lét Gauldréc barón
reisa sumarið 1899 yfír 40 kýr.
Kostaði það 16-20 þúsund krón-
ur, sem var enginn smápeningur
um aldamótin, enda ekkert til
sparað. Hugmyndin var sú að hafa kýrnar á
Hvítárvöllum í Borgarfirði á sumrin og gera
smjör, skyr og osta úr mjólkinni og flytja hey
þaðan. Til að annast flutninga keypti hann
lítinn gufubát, sem nefndur var Hvítá og kost-
aði 12 þúsund krónur og ennfremur lítinn
flutningabát til að hafa í eftirdragi fyrir 3.000
krónur. Svo stofnkostnaðurinn var ekki lítill.
Þetta var fyrsta kúabúið sem sett var á stofn
hér á landi í því skyni að selja mjólk og varð
baróninn því brautryðjandi á því sviði.
Ætlaði hann að græða á því að selja
mjólk í Reykjavík. En mjólkurpottur-
inn kostaði ekki nema 15 aura og
kýrnar mestu gallagripir og dýrar á
fóðrum.
Baróninn sat sjálfur oft að búi sínu
á Hvítárvöllum, þar sem var stórt bú,
einkum með sauðfé og var Sigurður
Fjeldsted í fyrstu ráðsmaður hans hér
syðra. Sigurður Þórólfsson, kennari
og síðar stofnandi Hvítárbakkaskóla,
réðst þangað til hans og segir svo frá
því í „Gömlum minningum", sem gefn-
ar voru út 1992:
„Vorið 1900 fór ég til barónsins og
var ráðsmaður yfír kúabúinu í Reykja-
vík til næsta vors; En þá hætti búið
og ég fór utan. Ég hafði gott kaup
og ýmis léni þetta ár. Yfír árið hafði
ég 400 kr., auk fæðis handa mér og
húsnæði handa mér og konu minni.
Hún fæddi sig sjálf og Kristínu litlu
dóttur okkar En ég hafði líka fjögurra
tíma frí um miðjan daginn að vetrinum
til þess að kenna í barnaskólanum.
Starf mitt var að sjá um sölu á mjólkinni og
alla aðra vinnu á búinu. Ég hélt reikninga,
réð starfsfólk og borgaði því. Líkamlega vinnu
hafði ég enga enda enginn tími til hennar
fyrir mig.
Mér féll ágætlega við baróninn. Hann var
hinn prúðasti maður og mesta góðmenni.
Hann lærði íslensku fyrsta veturinn sem hann
var hér uppi og talaði hana sæmilega. Það
eitt sem mér þótti að hjá honum var níska
hans við kýrnar. Þær fengu aðeins meira og
minna illa verkaða stör, sem margar þeirra
átu illa. Nokkuð af heyinu hafði blotnað á
leiðinni suður, og var erfitt að þurrka það
aftur í kring um hlöðuna, svo það myglaði
víða í hlöðunni. Kýrnar mjólkuðu því illa, enda
margar illa valdar, sín úr hverri áttinni. Þær
bestu komust í 10 marka nyt, en margar að-
eins í 8 eða 7 eftir burðinn. Að öðru leyti iánað-
ist heldur ekki með þær. Þeim brá við sumar-
hagana, voru tjóðraðar á túnblettinum, sem
baróninn leigði dýru verði, þvert á móti mínum
vilja. En það voru margir sem skiptu sér af
máium hans og nörruðu hann til ýmissa
óheillakaupa til þess að græða á honum. Hon-
um hætti til að vera of talhlýðinn. Hann trúði
þeim best, sem reyndust honum verst eða jafn-
vel féflettu hann. Hvorki Sigurður Fjeidsted
eða ég gátum komið í veg fyrir það að ýmsir
næðu valdi yfir honum í gróðaskyni. Sá sem
byggði fyrir hann fjósið og hlöðuna féfletti
hann mest, græddi á því 2-3 þúsund krónur.
Það var innan handar fyrir baróninn að klekkja
á honum fyrir þetta, en það vildi hann með
engu móti. Hann var svo friðsamur.
Meðan Sigurður Fjeldsted var við búið, var
enginn hagnaður af þessum búskap fremur
en síðara árið. Þessvegna vildi Sigurður ekki
vera lengur ráðsmaður við búið. En eftir
tveggja ára búskap í Reykjavík seldi baróninn
flestar kýrnar og hætti við mjólkurbú þetta.
Hann flutti 10-12 bestu kýrnar til Hvítárvalla
og ætlaði að stækka kúabúið þar. Þessar kýr
hafði ég valið, en keypt þær hærra verði en
flestar aðrar kýr barónsins. Hann vildi enga
kú borga hærra verði en 100 kr. Hann gat
illa skilið að góðar kýr fengist ekki fyrir það
verð, né heldur hitt, að kýr mjólkuðu ekki vel
Morgunblaðið/Kristinn
í FJÓSI barónsins var brunnur, sem er þar enn og verður þessi
gamli brunnur væntanlega sýnilegur í hinni nýju verslun.
FJÓS barónsins á Hvítárvöllum á horni Hverfisgötu og Barónsstígs,
þar sem brátt verður opnuð ný búð verslunarkeðjunnar 10-11.
nema þær hefðu hollt og gott fóður, en það
þótti honum of kostnaðarsamt. Þessvegna
mjóikuðu þær tæplega fyrir fóðri og öðrum
kostnaði. Baróninn sigldi sumarið
1901 og kom ekki aftur."
Heimsmaðurinn furðulegi
Hvernig skyldi þennan tigna
ævintýramann hafa rekið á ís-
lenskar fjörur og til að setja upp
kúabú, sem hann hafði sýnilega
lítið vit á, í bæ eins og Reykjavík?
Sigurður segir að baróninn hafí
eigi haft fuli íjárráð. „Eldri bróðir
hans sendi honum árlega allmikla
peninga. Ég tók t.d. eitt sinn á
móti 5.000 kr. á pósthúsinu til
hans frá þessum eldri bróður. En
erfitt var að fá nokkuð að vita
um fortíð barónsins. Hann hafði
ungan pilt með sér, sem hét Lekn-
er. Hann kallaði baróninn frænda
sinn. Piltur þessi var oft hjá mér
á búinu, einkum að vetrinum.
Sumir héldu að hann væri sonur barónsins,
en það var víst vitleysa. Þennan vetur var
pilturinn 19 ára en baróninn 36 ára. Þegar
ég spurði Lekner um þetta og annað, sem
snerti þá frændur persónulega, sagði hann:
„Má ekki segja,“ eða: „Veit bara ekki.“ Piltur-
inn talaði íslensku ágætlega og var bráð-
greindur. En hann var farinn að hnýsast í
Gauldréc Boilleau
barón.
stúlkur. Einkum var það ein sem hann var
farinn að elta og hún hann. Það var snoppu-
fríð stúlka, af slæmri ætt og fávís. Þetta þótti
baróninum slæmt. Hann bað mig
að hafa gætur á honum og láta
hann ekki hitta stelpuna. Þetta
gerði ég eftir mætti. En erfitt
var það. Ég gat gert hann frá-
hverfan stelpunni, en þá viidi
hann kynnast annarri. Úr því
varð þó lítið. En hvað sem þessu
líður þá komst ég að því að barón-
inn var eigi hraustur á sálarlífinu
og hann hafði víða farið og vildi
græða fé, en var ekki nógu ráð-
deildarsamur, þótt hann væri
hámenntaður maður og vel gef-
inn í ýmsu. Ég saknaði baróns-
ins, því hann reyndist mér ein-
staklega vel og var mér þakklát-
ur fyrir allt, sem ég gerði fyrir
hann.“
Sellóleikari
og hefðarmaður
Gauldréc-Boilleau barón. Faðir hans
var franskur og hafði verið sendiherra
Frakka í Líma í Perú, en móðir hans
var dóttir öldungaráðsmanns í Banda-
ríkjunum. Var hann því af góðum
ættum og höfðu foreldrar hans verið
efnaðir. Sjálfur hafði hann lokið námi
við Eton háskólann í Englandi.
Honum er svo lýst, að hann hafí
verið meðalmaður á hæð, dökkur á
brún og brá og snyrtimenni, seintek-
inn og hægur í öllu dagfari, en fjörug-
ur þegar menn fóru að kynnast honum
og hrókur alls fagnaðar í samkvæm-
um og þegar hann hafði gesti hjá
sér. Annars fór hann einförum og
vildi sem fæstum kynnast. Reyndu
ýmsir heldri borgarar Reykjavíkur að
komast í kunningsskap við hann og
vita deili á honum og ferðalagi hans,
en hann forðaðist sem mest að tala
við menn, og svaraði oft engu þótt
Morgunbiaðíð/Rax yrt væri á hann á ensku og þýsku
og lét sem hann skildi ekki. En hann
var þó mikill málamaður og gat talað
sjö tungumál þegar hann kom hingað. Is-
lensku lærði hann á ótrúlega skömmum tíma.
Hann kunni vel að leika á hljóðfæri, sérstak-
lega á selló og lék tvisvar á hljómleikum hér
í bænum. Er mælt að kvenfólki hafi litist
mæta vel á hann. Tómas Guðmundsson skáld
skrifar í grein um baróninn að hann hafi stund-
að nám í tónfræði og sellóleik af miklu kappi
undir handleiðslu færustu kennara í Þýska-
landi. Hafði honum m.a. boðist að flytja verk
César Francks á hljómleikahátíð í Múnchen,
en dregið sig til baka á síðustu stundu. I
London vakti sellóleikur hans eindæma at-
hygli og nafn hans á allra vörum, en sama
gerðist þegar honum er boðið að halda sjálf-
stæða tónleika á aðalhljómleikatímabilinu í
Brighton, m.a. verk eftir sjálfan sig sem mús-
íkgagnrýnendur töluðu um sem einn mesta
tónlistarviðburð ársins. Hann hafði æft sig
af ofurkappi og allir miðar voru uppseldir. En
á síðustu stundu var þessi „snjallasti sellóleik-
ari álfunnar" horfínn og forráðamenn hljóm-
leikanna neyddust til að aflýsa hljómleikahald-
Til upplýsingar skrifaði Árni Óla grein í
Lesbók Morgnublaðsins 1936 um þennan
mann sem kom hingað 1898 og mikið var um
talað, bæði vegna ættgöfgi hans og þó sérstak-
lega vegna þess að hann gerðist hér bóndi
og réðst í ýmsar framkvæmdir sem öðrum
hafði ekki dottið í hug. „Maður þessi var C.
Gauldréc keypti sér hús hér í bænum. Hafði
Guðlaugur Guðmundsson sýslumaður byggt
það. Þetta hús er nr. 90 við Laugaveg. Brátt
kom í ljós að erindi hans hingað var ekki það
að kynnast landinu sem ferðamaður, heldur
hafði hann hugsað sér að gerast stórbóndi á
íslandi. Frétti hann nú að jörðin Hvítárvellir
í Borgarfirði mundi föl og fór hann þá þangað