Alþýðublaðið - 31.12.1933, Blaðsíða 4

A.L Þ Ý Ð U BIíÁ fiáö
Endnrreisnarsta[rljsemi
Roosevelts foríseta.
Eftir ’Jón Blöndal.
Shlf-tar, skodatiir ujn Rooapuel-h, Ttt vktsfoi á tnyudiaví sésl hópun kcetíha í kröfugöngu itl þess oð
láta í Ljós fylqi sitt vtð Romeveli og , fmdurrehnai •Juieijfl,ngii“
hftsnp (N. J. R. i4.). Tlf hœgrf tveii: bœndur, se>m \r.œð\a. ástandtð á-
hijggjufullir- á svip yf'w mjóljm\brúsum siptyri-
I.
Síðan Fraiikl'im D. Roosevelt tók
tdð Sorsetastöðunni í U. S. A. 4.
jmare 1933, er óhætt að segja
að ráðstafemir hans gegn krepp-
unni hafi öðru fremur verið um-
ræðuefni um allftn hiran mentaða
hedrri. 1 blöðum og tímaiitum hafa
birzt óteljandi greiinar bæði með
og móti. Flestum hefir komið
saman um, að hér væri um mjög
merkilega tilraun að ræða, er
hlyti að tákna tímamót í hag-
stjórnarsögu Bandaríkjainina; sium-
ir hafa talið stefnu Rooseveltis
stórt spor í áttiina tii socia’.ism-
ans, aðrir hafa litið svo á, að með
aðgerðum Roosevelts hafi auð-
valdið fyrst til hlítar tekið ríkis-
valdið í iþjónustu sina til efling-
ar hftgsmunum sínum.
Pegar dæma á um pessi mál,
verðum við að hafa; í huga, að í
Bandarikjunum, fremur flestum
öðrum lðndum, hefir hagstjómar-
legt frjálsræði verið talið grund-
vöflur hins ríkjandi þjóðskipulags
og hvers konar íhlutun af hálfu
rikisvaldsins og hins opinbera á-
l'itin til ills eins. Sem sérstaka
undantekningu má þó nefna hina
svo köliuðu „antitrust'-löggjöf, er
sett hefir verið til þess að hindra
of víðtæk samtök atvinnurekeod-
arnrn, og þaunig út frá þessu
sama grundvaHarsjónarmiði, þar
sem aðaltilgangur þeirra er að
vernda hin asvo köiluðu frjálsu
samikepni.
Hin viðtæku afskifti hins opin-
bera af atvinnulífinu, síðan Roose-
velt komst til valda, tákna því
alger tímamót í sögu laDdsins'og
því ekki að furða þótt margir
fuiltrúar gamla tírnans hafi hrist
höfuðið og séu lítt trúaðir á þess
ar nýju aðferðir.
Áður en vér skýrum frá aðal-
dráttunum í framkvæmdum
Roosevelts, er rétt að lýsa stutth
lega þróun viðskiftalífsius síðustu
árin. Með hinu gífurlega kaup-
hailarhruni 1929 hófst einhver- sú
skæðasta kneppa, er sögur fara af.
Talið er, að í marz 1933 hafi
veriö 131/2 milljón atvininuleys-
ingj’a í ;U. S. A., og mun sú tala
sízt of há. Vöruverðið hafði á
sama tíma iækkað um alt að því
helming og skuldabyrði atvinrnu-
veganina var þvi orðiin gersamlega
óbærileg, svo mörg fyrirtæki voru
rekin með stórtapi, þrátt fyrir
það að þau notuðu að eins litinin
hluta af framleiðslugetu sinni
Sérstaklega höfðu allar land-
búnaðarafu'rðiir hrulnið í verði og
ástandið á meðal bænda var víða
hörmulegt. Magn iðnaðarfnam-
leiðslunnar hafði minkað um ca.
40 0/0. ’
I byrjun ársins 1933 hruindi hver
stórbankimn á fætur öðrurn, svo
fólk misti algerlega trúna á
bönkunum og tók innstæðufé sitt
út úr þeim. Hver bankinin eftir
annain vftrð að fá gneiðslufmest
og margir fóru algeriegft á höf-
uðið. Fyrsta stjórnarathöfn Roose-
velts var því að loka öllum bönk-
iimj í fjóra daga til þess að vinna
tóm til frekari aðgerða.
Þegar við hugleiðum í hvert
öngþveiti atvinwu- og viðskifta-
líf Bandiaríkjanna var komið,
höfum við skýringuna á því, að
löggjafarvaldið gaf forsetanum
jafn yfirgripsmikið vajd yfir at-
vinnulífinu, svo að segja á öllum
sviðurn, ein-s og raun varð á.
Siðan hefir hver ráðstöfunin
rekið aðra til fmmkvæmdar á
fyrirætlunum Roosevelts. Vér
höfum áður skýrt frá peninga-
pólitík hans og þeim skoðunum,
ier á bak við hana liggja; Banda-
ríkin yfirgáfu guHmyntfótinin án
þess að til þess bæri nokkra ytri
nauðcyn, he!dur var hér að eins
um einn þáttinin í stefnuskrá for-
setans að ræða. Roosevelt vill
að verðlagið hækki þangað ti)
það er orðið jafnhátt og 1926, og
alilar framkvæmdir hans verða að
iskoðast í því ijósi. ■
Tfl þes-s að hækka verðlagið má
fara tvær leiðir. önnur er sú,
að setja seðlaprentsmiðjuna í
gang og veita peningunum út í
atvimnulífið á eiun eður annan
frá hinni aukinu kaupgetu neyt-
endanina.
Atvinnurekieindurnir yrðu því að
sætta -sig við fyrst um sinn að
halíli yrði á nekstrimum, í þeárri
von, aö úr myndi rætast fljót-
liega. Til þess að þetta væri
mögulegt yrðu þeir að geta tekið
lán hjá bönkuinum, á meðan þeir
væru að bíða eftir því, að iíf
færðist í viðskiftin. En myindu
bankarnir fúsir til að lána at-
vininufyrirtækjum, er rekim væru
mieð haila?
Hvað landbúnaðinin snerti átti
verðhækkunin að nokkru leyti að
nást með takmörkun framleiðsl-
unnar af landbúnaðarafurðum
Við sjáum þannig, að áætlalndr
Roosevel-ts byggjast á þeim for-
sendum, að hægt sé að fá at-
vimnurekeindunna til að hækka
íkaupið í (peirri von, að hin vax-
andi kaupgeta nieytendanna komi
þeim sjálfum til góða í framtíð-
inni, og enn fremur að bankarnir
væru fúsiT til að lána fyrirtækj-
um, er nekin væru með halia.
Það þarf varla að taka frarn,
að slíkur hugsanaferill htýtur að
liggja nokkuð fjarri venjulegum
atvi ninurekendum.
Vér skulum nú líta á aðalatriði
þéirrar löggjafar, sem fratmkvæma
átti þessar hugmyndir Roosevelts
og ráðgjafa hains.
Mexkustu lagabálkarnir eru lög
til viðredsnar iðnað-inum („Natiio-
nal- in-dustriaj recovery act"),
Nira Oig lög til léttis landbúnað-
inum („Fanm relief act“). Nira
ákveður meðal annars lágmarks-
kaupifyrir verkamenn og styttin-g
vinnutímans niður í 35 stundir á
viku fy ir ve.kamenn og 40 stumd-
ir fyrir búðar- og skrifstofu-fólk.
Ekki má iækka kaupið, þó það
hafi verið hærra en lágmárks-
kaupið. Bann er lagt við vinnu
barna og unglinga. Réttur v-erka-
manna til að stofna verkaiýðs-
félög og vera í þeim er viður-
kendur í lögunum; er það mjög
þýðingarmikið ákvæði fyriir
launabaráttu verkalýðsinls í Ame-
riiku, enda hefir með!imum; í fé-
lögunum fjölgað stórum síðan
samtakarétturinn var viðurkendur.
Á hinn bógiran hefir löggjöf sá,
er áður var nefnd, og sem jhimdra
átti samtök -atvinnurekeindainna og
sameiniíígu fyrirtækjainna, verdð
úr gildi numin. Takmarkandr á
hinni frjálsu samkeppni eru ekki
að eins leyfðar, heldur beinlí-nis
taldar æskilegar.
hátt Þessi aðferð á sér óefað
tnarga fyligjenciur í Ameríku og
alls ekki óhugsftndi að síðar verði
slegið inn á þær brautir, ef til-
raunir Roosevelts misheppnftst.
Hin leiðin, sú, sem Roosevelt
hefir farið, byggist á kenningu, er
nefna mætti kaupmáttarkemming-
una eða „kemmingu hinna háu
launa". Þeir, sem henmi fylgja,
segja, að bezta ráðið til þess að
korna aftur lífi í viðskiftim og
hækka verðlagið, sé að auka
kaupgetu neytendamma. Því hærra
kaup, sem verkamennirnir fái, því
meira geti þeir keypt. Bezta ráð-
ið til að auka eftirspurnina og
minka atvininuleysið sé því að
hækka kaupgjaldið.
Nú er það vitanliegt, að verka-
kaupið er einn þáttur fram-
líeiðslukostnaðarins. Hvemig geta
atvinnuvegir, er þegar em reknir
með halila, borið aukinn fram-
leiðslukostnað? Því að eins að
umsetning þeirra aukist eða verð-
ið á vörum" þeirra hækki vegna
aukin-nar eftirspumar, er stafar
ía sa
^ GLEÐILEGT NÝJAR!
Þökk fyrir viðskifti'n.
£$ ULLAR VERKSMIÐJAN FRAMTÍÐIN $2
Bogi A. J. Þórð 1 son.
ía,
Í3
ía
ía
u
la
sa
GLEÐILEGT NÝJAR!
Þökk fyrir viðskifti liðins árs.
Verzlunin Vitinn
n
n
3fa
n
%
n