Morgunblaðið - 16.05.1997, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
FÖSTUDAGUR 16. MAÍ 1997 21
Víðtækt samkomulag Rússa og NATO nær frá kjarnorkuvopnum til baráttu gegn hryðjuverkum
Fastaráði ætlað að
draga úr tortryggni
Brussel. Reuter.
SAMKOMULAG Atlantshafs-
bandalagsins (NATO) og Rússa,
sem undirritað var í Moskvu á
miðvikudag, miðar að því að
treysta friðinn í Evrópu og við
Atlantshaf, með lýðræði og sam-
starf í öryggismálum að leiðar-
ljósi. Orðalag samkomulagsins,
sem er sextán síður, er á köflum
almenns eðlis og loðið og farið er
fáum orðum um þau atriði sem
voru helsti ásteytingarsteinninn í
viðræðum Rússa og NATO; flutn-
ing kjamorkuvopna og herafla tii
nýrra aðildarríkja bandalagsins.
í samkomulaginu ítreka aðildar-
ríki NATO að þau hafi engar fyrir-
ætlanir um og enga ástæðu til að
koma fyrir kjarnorkuvopnum í
nýjum aðildarlöndum NATO. Ekki
sé heldur þörf á að breyta kjarn-
orkuviðbúnaði eða kjarnorku-
vopnastefnu bandalagsins að
nemu leyti.
í samkomulaginu skuldbindur
NATO sig til að reisa hvorki ný
kjarnorkuvopnabyrgi né nýta sér
þau sem fyrir eru.
Flutningur herafla
auðveldaður
Atlantshafsbandalagið ítrekar
einnig að við núverandi og fyrirsjá-
anlega stöðu varnarmála verði
sameiginlegum vörnum þannig
háttað að auðveldað verði að flytja
herlið og efla herafla fremur en
að komið verði fyrir umtalsverðum
viðbótarherafla til frambúðar.
Þetta gæti krafist framkvæmda
til að bæta samgöngur þannig að
slíkir herflutningar geti átt sér
stað og í samkomulaginu er tekið
fram að þurfi að bregðast við áreiti
eða sinna friðargæslu, sé leyfilegt
að flytja herafla. Þetta verði gert
þannig að Rússar eigi auðvelt með
að fylgjast með. Jafnframt skuld-
binda Rússar sig til að halda aftur
af sér með svipuðum hætti hvað
varðar staðsetningu hefðbundins
herafla þeirra í Evrópu.
Þá er ítrekað mikilvægi þess að
samningur um fækkun í hefð-
bundnum herafla (CFE) verði stað-
festur í aðildarríkjum sáttmálans.
Lykilhlutverk ÖSE
Hlutverk Öryggis- og sam-
vinnustofnunar Evrópu (OSE) er
eitt lykilatriða samkomulagsins,
en það kveður á um að hiutverk
ÖSE verði aukið og staða stofnun-
arinnar styrkt. Ahersla er eftir
sem áður lögð á fyrirbyggjandi
aðgerðir svo og að stillt verði til
friðar þar sem átök bijótast út.
NATO og Rússar eru sammála
um að grípa þurfi til fyrirbyggj-
andi aðgerða gegn öfgafullri þjóð-
ernishyggju, hryðjuverkum og
mannréttindabrotum. Styrkja
þurfi aðgerðir til að fækka kjarn-
orku-, efna- og lífefnavopnum,
auka réttindi minnihlutahópa og
leysa landamæradeilur sem stefna
í hættu stöðugleika, öryggi og
afkomu manna.
Samkomulag NATO og Rússa
hefur hvorki áhrif á starfsemi og
skyidur öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna, SÞ, hvað varðar að við-
halda friði, né OSE. Báðir aðilar
munu halda í heiðri þær skyldur
sem þeir hafa gengist undir, svo
sem stofnskrá og mannréttinda-
sáttmála SÞ og sáttmála ÖSE.
Horfið frá hótunum að ráðast
hvor á annan
Til að ná markmiðum sínum um
öryggi og stöðugleika í Evrópu
verða eftirtalin grundvallaratriði
höfð í heiðri:
•Að þróa, á sýnilegan hátt, öflugt
og sterkt samstarf.
•Að viðurkenna hve mikilvægu
hlutverki lýðræði, fjölflokkastarf-
semi, virðing fyrir lögum, viður-
kenning mannréttinda og þróun
fijáls markaðar, hefur á sameigin-
lega hagsæld og öryggi.
•Að aðilar samkomulagsins hverfi
frá hótunum um að ráðast hvorir
á aðra eða önnur ríki.
•Að sjálfstæði og fullveldi allra
ríkja verði virt, svo og réttur þeirra
til að velja sér leiðir til að gæta
öryggis síns.
•Að ákvörðunum í varnar- og
hernaðarmálum verði ekki haldið
leyndum.
•Að komið verði í veg fyrir átök
og/eða þau leidd til lykta í sam-
ræmi við stefnu SÞ og ÖSE.
•Að stuðningur verði veittur frið-
argæsluaðgerðum á vegum örygg-
isráðs SÞ eða ÖSE.
Fastaráð Rússa og NATO
Til þess að framfylgja sam-
komulagi Rússa og Atlantshafs-
bandalagsins verður sett á fót
fastaráð þeirra, sem verður aðal-
vettvangur samskiptanna. Það
hefur störf ekki síðar en fjórum
mánuðum frá undirritun sam-
komulagsins.
Sjálft ráðið skipa framkvæmda-
stjóri NATO, fulltrúi rússneskra
stjórnvalda og fulltrúi eins aðildar-
ríkja NATO, en þau skiptast á um
að eiga fulltrúa í ráðinu. Fundir
verða haldnir á ýmsum stigum
stjórnkerfisins; fundir utanríkis-
ráðherra, varnarmálaráðherra, svo
og leiðtogafundir, auk þess sem
yfirmenn herráða og aðrir yfir-
menn heija Rússa og NATO-ríkja
munu eiga fundi. I hveijum mán-
uði sitja sendiherrar NATO-ríkja
og Rússlands fund fastaráðsins og
boðað verður til aukafunda ef
ástæða þykir til.
A fundum fastaráðsins verður
haft samráð um fyrrgreind atriði
sem komið hafa fram, teknar
ákvarðanir og gripið til aðgerða
en stofnun ráðsins veitir hvorki
Rússum né NATO-ríkjum neitun-
arvald í málefnum hvers annars.
Á fundum fastaráðsins verða hins
vegar ekki rædd innanbúðarmál
NATO, innanlandsmálefni ein-
stakra aðildarríkja þess eða Rússa.
Auk stofnunar fastaráðsins, leggja
NATO og Rússar til að samstarf
rússneska þingsins og Norður-Atl-
antshafsráðsins, verði aukið.
Fjallar um öryggismál
Fastaráð Rússa og NATO mun
fjalla í víðum skilningi um þau
mál sem varða öryggi Rússa og
NATO, m.a.:
•Fyrirbyggjandi aðgerðir til að
koma í veg fyrir átök.
•Sameiginlegar aðgerðir, svo sem
friðargæslu.
•Þátttöku Rússa í sameiginlegu
ráði NATO og aðildarríkja friðar-
samstarfsir.s, sem til stendur að
koma á fót.
•Vopnaeftirlit.
•Kjarnorkumál og öryggisaðgerð-
ir þeim tengdar.
•Fækkun vopna og vopnasölu
•Mögulega samvinnu við þróun
varna gégn flugskeytum.
•Aðgerðir til að auka öryggi í
flugi.
•Gagnkvæmt upplýsingastreymi
um hernaðaruppbyggingu NATO-
ríkjanna og Rússlands.
•Samvinna og skipti á upplýsing-
um um kjarnorkuvopn.
•Áætlun um aukna samvinnu á
sviði hernaðar, efnahagsmála,
umhverfismála og vísinda.
•Samvinna á sviði björgunarað-
gerða, t.d. i kjölfar náttúruham-
fara.
•Breytingar í vopnaiðnaði.
•Baráttu gegn glæpum og hryðju-
verkum.
•Hvernig auka megi þekkingu
almennings í Rússlandi og NATO-
ríkjum á bættum samskiptum
þeirra. Komið verði á fót upplýs-
ingaskrifstofu NATO í Moskvu.