Alþýðublaðið - 09.01.1934, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAGINN 9. JAN. 1934.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
3
--
Bæjarútgerð bjargar Befkjavik
Dtgerðarmeim endnrnýja elW skipastðlinn
Hættan.
' Tiogaraútgerðin befir verið, er
Lausnln á útvegsmftlunum. -
Fyrijr nokkru ritaði ég hér i I
blaðið um mótorbátana, hvort f;eir
væru framtíðiarliausn á útvegs-
málium bæjarins. Bemti ég þá á, að
toganar myndu reynast okkur
hentugri, frá mörgum hliðum séð,
og ekki hvað minst frá sjónar-
miði sjómannnastéttarinnar, sem
afiliar sér og sínum brauðs með
því að sækja út á sjóinn, til:
afliafanga.
Um það atriði, hvort togariar
séu heppiiegustu fiskiskipin, er
meðal aJmeninings alls eltki deilt.
Það eru að eins örfáar uindantekn-
ingar, sem trúa því, að önnur skiþ
séu bentugri, Það er því óþarfi,
eins iog nú stendúr, að rökræðia
það.
Hitt er dieiiumálið mikla, hvort
einstaklingsfi'amtakið eigi að rieka
og stjórna útgerðinni eða hvort
wmféhayic-, ríki, bœfarfélctg eða
hr&ppsfélag eigi áð gera það.
Um þettia atriði Stendur nú styr
miklil meðal bæjarbúa í sipmbandi
við bæjarstjórnartoosningarnar, er
nú faha; í hcnd.
AlþýðufJoktourinn hefir haldið
því fram frá því að hann var
stofnaður, að rekstur togara væni
sérstakiega tilvalinn sem ríkis-
rekstur. Er, flíest sem mæJir mieð
því. Rekstur togaranna er og hefir
verið stóriðja okkar íslendinga
síðustu áratugina. Stjórin þeirra
og sumpart eign þeirra er á til-
töluJega fárra manina hönduni.
Veltufé þjóðariuinar (sparifé aJ-
mehnings) hefir að miklum hluta,
í gegnum bankana, gengið tii
kaupa og reksturs þiess-
ana skipa. Otgerðin hefir verið
rekin eem gróðafyrirtælíi. Á góðu
árunum hefir arðinum verið ausið
út gegndarlaust — jafnve) svo
langt gengið, að skuJdir frá laik-
ari áruan hafa staðið óhreyfðar.
Sú sorgl'ega vanræksia hefir útt
sér stað, að arði góðu áranina
hefir iek,ki verið varið til endur
nýjunar og viðhalds þeim sltípum,
ssm ti'fll voiru í Jandiinu. Hluthafa-
arðsgriæðgin er svo alþekt hjá
okkúr á þeim árum, þegar um
verulegan arð var að ræðia, að ó-
þarft er að fa'ra náinar inn á það
niál nú.
Elnkabrasklð taeflr eyðilagt
útveglnn.
Það er kumnugra manna mál,
að frá því togaraútgerðin hófst
og frairn á þenna daig, og ef arður
útgerðarinnar hefði verið varið
Jienni til viðhaJds og aukningar,
aTi pá œfflim við stói\an og
príjoiiegan skipastól, og það jafn-
vel þótt hæfiJegirvextirhefðu ver-
ið greiddir af þvi fé, sem lagt var
fraim til skipakaupanna af hlut-
höfum, Þetta hefir nú farið á
anwan veg í höndunn hins marg-
lofaða leiinistakJingsframtaks. Skip-
in eru nú fá, gömul orðin og fiest
þeirra hlaðin skuldum. Einstaka
útgerðarfélög með 1 eða 2 skip
hafa máske orðið fyrir ýmsiun
óviðráðanlegum óhöppum, siem
hafa valdið þessu. En sé öll út-
gierðiin tekim í heild, þá mun verða
annað uppi á teningnum.
og verður siennilega svo stór liður
í rekstri þjóðarbúsins, að stór-
hætta er á fyrir þjóðarheildina, ef
ráðíamienn skipanna, útgerðar-
miennirnir, misbeita valdi sínu yfir ,
þessum stórfenglegu framlieiðslu-
tækjurn, eins og oft hefir bryddað
á á undiainförnum árum. Okkar
iitla þjóðfélag skelfur af ótta við,
afleiðingarnar, þegar togurunum
ler lagt í höfn mánuðum saman,
hvort heldur orsökin er sú, að
krafiist er l'ækkuniar kaups hjá
þeim, sem eru hinir' einu fram-
leiðendur, áhöfnum skipanna, eða
þeim, siem gera aflann a'ð enin þá
vefð'mætari vöfu í iandi, eða
ótti útgerðarmanina um tap á út-
gerðinmi.
Alfar pessgr áistœonr og m,arg-
w\ margar, fleiri eru nœgileg rök
fijrir pví, að. pjóðfélagíð, rfkið, á
ctði r|eAwi pessa stóriðja.
Vtfxtar Reykjavfkai*.
Togariaútgerðin hefir verið rek-
in fyrst og fremst frá Reykjavík.
Með henmi hefir bærinn vaxið.
Otgefðán hefir sett mót á þróun
bæjarféliagsins og líf einstakling-
anna innan þess, bæði til Mls og
góðs.
Þegar togaraútgerðin hófst,
mun Reykjavík hafa falið um
8000 íbúa. Nú miunu íbúar heninar
vera um 31 þús. eða fyililega það.
Á þieiim árum, er togaraútgerðin
var stærst, 1920—22, var íbúa-
fjöldi biorgarinnar 17 '4 tjl rúm 19
þús. Síðan liefir borgi'n vaxið um
12 þús. manns, en skipin eru urn
þriðjungi færri nú ien þá. Og
skipin gainga stoemri tíma nú en
þá, sem nemur 3—4 mánuðum á
ári að meðaltaJi.
Á þeim árum, sem ég befi minst
á, var þó atvihnuleysi meðal
verkamanna og sjómanina, þó ekki
kæmiist í samjöfnuð við það at-
vi'ninulieysi, sem ríkt hefir 3 síðast
iiðin ár. Það var því ekki að ó-
fyrirsynju að raddir mainna gerð-
ust háværar urn þetta ásitand.
Menn töiuðu um hvaða leiðir
væru líkiega'Stiar til þess að auka
togarafiotann.
Hagsmanamál allva bæiar>
búa.
Við aukakosninguna hér í bæinr
um 1932 hóf ég máis á þessu sem
aðalmáli Reykjavíkurbæjar og
bienti á bæjaTútgerð sem ei-nu
frambærilegu 1-ausniina.
Þiessi hugsun var ekki spriott-
iín upp; í snínium lieila'. Þetta var
hugsun og sál sjómannastéttarinn-
a:r í Reykjavík, er þar stóð að
baki, stéttiarinnar, sem fann og
skildi hvar skórinn krepptí að.
borfandi upp á að skipiin týna
tölunni hvert af öðru, niokkur
þeirra fiytjast burt úr bænum og
þaiu, sem eftir voru, smáhrörna
og ganga úr sér, stéttarinnar, sem
mest varð vör við sinmuieysi og
aðgerðiarieysi binma svo kölluðu
„máttarstólpa“ þjóðfélagsins, sem
ait af gátu og geta skapáð sér
iffvæjiliegt lifibrauð, hvermig svo
sem alt veltist, þótt hundruð sjó-
roainnia og verkamanna og annara
bæjarbúia, karia og kvenina, vissu
ekki hvað þau ættu að hafa til
næsta máis handa sér og síinium.
Orðið „bæjarútgerð“ er orðið
lifandi á hvers mianrns tungu.
Borgarbúar skilja hvaða þýðingu
útgerð hefir fyrjr iíf þeirra í
bænum. Skipstjórar, stýrjmenn,
og vélstjórar skipanna viðurkenna
þetta siem hiina eiinu og réttu lausn
(á þessiu mikla máli. Sama hvaða
stjórnmáláfJiokki þeir fylgja. Um
háseta og aðra skipverja ‘þarf_
ekki að taia. Þar mun tæpiega
fimina'st maður, sem ekki er sann-
færður um að hér sé verið á
réttri leið.
Verkamannastéttiin, karlar og
toonur, skiiur eimnig hvaða þýð-
ingu þetta hefir fyrir þeirra lífs-
afkomu. Á auknum fiskiveiðum
byggist einnig þeirra vininia. Sam,a
ier að segja um konurnar, sem
verka fiskinn. Auknjng fiskiveið-
anina ier þeirra iif.
Og hvað segja millistéttirnar,
i ðnaðarmenn, verziunarmenn,
kaupmenin og opinberir starfs-
menin? Eru það ekki þeirra hags-
miunir, að sjómaðuriinin, verkamað-
urinin og verkakonian hafi sem
rnesta vininu, velbiorgaða vinnu?
Er það ekki þeirra hagur, að sem
flest skip gangi héðain úr bænum
og veiti mönnum héðain atvinnu,
skip, siern trygging er í að ekki
verði sield héðan þegar svo býður
við að horfa, skip, sem leggja
afia silnn hér á land, en iekki skip
þeirra útgerðarmamna, er láta
pólitíska hagsmuni ráða því, hvar
afli er settur á land til verkunar,
vestiur á fjörðum, vestur á Snæ-
feilisnesi eða austur á ijörðum.
Skip, sem veita bæjarmönnum at-
vinirrn til sjós og iainds, ien ekki
skip, siem sett eru á iítt' vanir
rnenn utan af landsbygðinni sem
verðlaun fyrir pó'litískt fylgi við
útgerðarmenm í því héraði, sem
þ-eir eru fná. Skip, sem eiga að
vera rekin með hagsmumi bæjar-
búa fyrir augum, en ekki einstök-
um valdagráðugum útgerðar-
mönnum ti,l handa, s-em þar ofan í
kaupið hafa — eða eru að —
spila „failit“ 1 útgerðiármálunum.
Reynsla smnafa þjóða:
Togaraútgerð meðal stórþjóð-
aninia, Englendinga, Frakka og
Þjóðverja, sem vegna auðmagns
sins og mannfjölda reka stærsta
útgerð á þessu sviði, hafa nú á
seimmi árum stefnt að því markj,
að hafa útgerðarfélögin fá, ©n
stór. Einstaklingunum eða smá-
félögum hefir fækkað óðum.
Reynsla þeima biendir til, að rekst-
urskostmaður skipamna verði að
mun minni eftir því sem fieiri
skip eru rekin samain, og afkomu-
yonin í heild b-etri því fleiri sem
skipin eru. Sumum skipum geng-
ur illa veiði, önnur verða óhepp-
in með sölu, en öðrum gengur
vei. Utkioman því sú, að af mörg-
um sikipum samanlágt getur orð-
ið góður hagnaður í hverju með-
alári, Sú mun einmig reynslian
hér, ef ailur fiotinn væri tekinn
í eitt. Fram á þetta hefir verið
'sýnt hér í biaðinu.
Reykjavíkurbær á því að setja
á stofn útgerð með mörgum skip-
um. I ræðu og riti hefir verið
aneflnd taian 10, og má það ekki
mi'nna vera. 1 samanburði við út-
gerð á ísafirði og Hafnarfirði, þar
®em jafnaðarmenn hafa ráðið urn
niokkur ár, og eru bæir, sem fifa
af sjávarútvegi eins og Reykja-
ví'k, þá ætti hún að hafa 40—50
iogara í gangi,, til þess að jafn-
ast á við þá. En nú rnunu vera
skrásettir héðan 22 togarar að
mafnimu til.
Það er því >ekki of í lagt, að
bærinm bætti við 10 togurum.
Ep Reybjavikarbœ petta
fcleltt?
Svarið er hiklaust játandi.
Hvað myndi slíkur skipiastóll
toosta, og hvað kæmi í aðra hönd?
Kaupverð á þeim skipum, sem
nú eru tii, er talið að ver,a kr.
1100,00 smálestin. Nokkur hluti
þeirra voru að visu ekki ný. En
flest eru skipin keypt á þeim
tímia, er gengj ísl. krónu var mik-
ið lægra ien nú og alt dýrara en
nú, sem lýtur að smíði nýrra
skjpa.
Sé nú gert ráð fyrir að mieðal-
stærð nýju skipanna, er bærinn
léti smiða, væri 350 smál., eða
samtals 3500 smáL á 10 skipum.
Áætlað kaupverð á smál. 1000
kr„ eða samtals 3V2 milljón.
Gerum ráð fyrir að ián til skip-
anima sé tekið til 20 ára, er grieið-
ist með jöfnum afborgunum, en
það yrði kr;. 175 000,00 á ári.
ÞAÐ ER EKKI HELMINGUR
ÞEIRRAR UPPHÆÐAR, SEM
BÆRINN VER NO TIL AT-
VINNUBÓTA ÁRLEGA OG
VERÐUR AÐ VERJA Á NÆSTU
ÁRUM AÐ MIKLUM MUN
MEIR, EF EKKI ER GRIPIÐ TIL
ÞESSA RÁÐS. — Vextir af lániinu
heyra rekstrinum til. Um likur
fyrir nekstrarafkomu þeirria er
hægt að benda á, að í hverju
meðalári muni geta staðist án
tap'S. Skal það gert síðar. En þó
svo illa til tækist, að rekstrar-
tap yrðii eitthvert árið, þá er
hagnaður fyrir bæjarfélagið að
eiga og reka skipin þrátt fyrir
alt,
Hfað þýðir aakla útgerð
fyrir. bœ]arSélagið¥
Hvað fær svo bæjarféiagið í
aðra hönd?
Sé gert ráð fyrir 10 mánaða út-
haldi á saltfiskveiðum, síldveið-
um og ísfiskveiðum. Að meðal-
tali er 25 manna áhöfn á hverju
skipi, eða 250 mienh í 10 mán-
uði, meðaltekjur á mann kr.
4500,00. ÞAÐ ER KR. 1 125 000,00
TIL SJÓMANNANNA EINNA.
Það er og befir verið álitið
nálægt sanni af útgerðarmönnum
sjálfum, að við framleiðslu tog-
ara, sem gengur 10 mánuði af
árinu og fiskar í meðállagi, lifðu
Frh. á 4. síðu>
Fátækralæknir.
Staifið sem annar fátækralæknir bæjar-
ins er laust, Árspóknun 1800 kr. Upp-
lýsingar að öðru leyti á skiifstofu
borgarstjóra.
Umsóknir, stílaðar til bæjarráðsins, séu
komnar hingað fyrir 18. p. m.
Boígarsí j’.órinn.
I
Tilkynning.
Ég hefi opnað nýja húsgagnavinnustofu í Mjó-
stræti 6 (áður Prentsmiðjan Acta).
Fljót afgreiðsla. Vönduð vinna. Sími 3588 (heimasími 2526).
Virðingarfyllst.
Árni Skúlason.