Morgunblaðið - 14.08.1997, Síða 6

6 FIMMTUDAGUR 14. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Frumteikningin að húsi MR
fundin í Kaupmannahöfn
Frumteikning J0rgens
Hansens Kochs arki-
tekts af Latínuskólan-
um (nú Menntaskólan-
um) í Reykjavík frá ár-
inu 1842 fannst fyrir
skömmu í skjalasafni
Rentukammersins
í Kaupmannahöfn.
/
A teikningunni má
glöggt sjá að Koch
ætlaði skólanum upp-
haflega annað útlit
en hann hefur í dag.
FINNANDI teikningarinnar, sem
hefur verið týnd í hálfa aðra öld, er
Ida Haugsted listsagnfræðingur,
sem rannsakað hefur verk danskra
arkitekta á íslandi, einkum þeirra
Kochs og L.A. Winstrups, sem
teiknaði stækkun og endurbygg-
ingu Dómkirkjunnar árið 1846.
Samkvæmt teikningnni munar
mest um kvistinn, en fyrstu árin
eftir að skólinn var reistur var hann
miklu minni en hann varð síðar og
átti eingöngu að gegna því hlut-
verki að hýsa klukku, sem auðveld-
aði skólapiltum og öðrum bæjarbú-
um að fylgjast með tímanum.
Haugsted segist hafa haft mikinn
áhuga á verkum Kochs; hann hafi
verið einkar vandaður arkitekt og
undir miklum áhrifum frá nýklass-
íska stílnum. Hafi hann meðal ann-
ars ferðazt til Aþenu og Rómar og
kynnt sér klassíska byggingarlist.
Einkenni hennar megi glöggt sjá i
byggingum hans, þar á meðal lat-
ínuskólum sem reistir voru í Hró-
arskeldu, Hillerod og Odense um
svipað leyti og Latínuskólinn reis í
Reykjavík.
Haugsted segist hafa séð í bréf-
um, sem gengu á milli Danmerkur
og íslands um flutning Latínuskól-
ans frá Bessastöðum til Reykjavík-
ur, að teikning Kochs að skólanum
hafi verið send stiftsyfirvöldum á
íslandi árið 1842 og komið aftur
með athugasemdum, en sjálfa
teikninguna hafi vantað í skjölin,
sem hún hafi haft aðgang að og
enginn vitað hvar hana væri að
finna.
Eina timburhús Kochs
Loks hafi gamall safnvörður í
Ríkisskjalasafninu í Kaupmanna-
höfn fengið áhuga á málinu og
fundið teikninguna í skjalavöndli,
þar sem hún fylgdi skjali um
ákvörðun Danakonungs um að
skólahúsið skyldi reist.
Haugsted segir Latínuskólann
sérstakan á meðal verka Kochs fyr-
ir þær sakir að hann hafi ekki
teiknað önnur timburhús svo vitað
sé. Hugsanlegt sé að skólinn hafi
upphaflega átt að verða bindings-
verkshús með borðaldæðningu að
utan. Niðurstaðan varð sú að hann
var reistur sem norskt bjálkahús
og var timbrið í skólann höggvið til
í Kristjánssandi í Noregi hjá Hart-
mann timburkaupmanni. Þar var
skólinn líka reistur áður en hann
var tekinn niður aftur og timbrið
flutt til íslands.
Ekki virðist hafa verið farið í
einu og öllu eftir teikningu Kochs
er skólinn var byggður. Til dæmis
er ekki gert ráð fyrir gaflsneiðing-
unum á þakinu á teikningunni og
segist Haugsted ekki kunna skýr-
ingar á því að teikningunni var ekki
fylgt að þessu leyti. Þá er miðað við
að borðaklæðningin utan á skólan-
r
ÞANNIG lítur Menntaskólinn út í dag.
TEIKNING Kochs af Latínuskóla í Reykjavík. Efst má sjá útlit fram-
hliðar hússins eins og Koch hugsaði sér hana. Neðar eru grunnmyndir
af 1. og 2. hæð hússi
um sé lárétt en ekki lóðrétt. Haug-
sted segir að það kunni að vera til
merkis um að skólinn hafi átt að
verða bindingsverkshús en ekki
norskt bjálkahús eins og raunin
varð.
Borgundarhólmsklukka
í sárabætur
Skólinn var hins vegar upphaf-
lega byggður með litla kvistinum,
sem Koch teiknaði, þó með þeirri
breytingu að þak hans var beint en
ekki bogadregið. Enn má sjá móta
fyrir upphaflegri breidd kvistsins á
framhlið Menntaskólahússins. Hins
vegar kom aldrei klukka í kvistinn;
ekki virðist hafa verið pláss fyrir
hana og þá töldu yfirvöld að hún
yrði of dýr. Haugsted segist hins
vegar hafa fundið bréf frá Svein-
bimi Egilssyni, fyrsta rektor Lat-
ínuskólans, þar sem hann kvarti
undan því að engin sé klukkan í
skólanum. Slíkt sé óþolandi, því að
skólapiltar séu sífellt að koma inn
af lóðinni og spyrja kennarana hvað
tímanum líði. Nauðsynlegt sé að fá í
skólann rómsterka klukku, þannig
að hljómur hennar heyrist út á
skólalóðina.
Niðurstaðan varð sú að Funch,
úrsmið í Kaupmannahöfn, var falið
að smíða úrverk í Borgundarhólms-
Borgundarhólmsklukkan sem
kom í stað klukkunnar sem átti
að vera í kvistinum.
klukkuna sem staðið hefur í and-
dyri skólans síðastliðin 150 ár. Um
þessa klukku skrifaði sr. Jens
Hjaltalín, sem var í Latínuskólan-
um árin 1858-1864: „Aðeins hef
jeg gleymt að segja frá því að á
ganginum hjá stiganum upp upp á
loptið stóð fima stór pendula
klukka, stórt 8 daga verk, með
skærum, hvellum og atkvæðamikl-
um hljómi, sem heyrðist um allt
húsið, jafnvel inn á fjarlægðustu
lokuð herbergi. Hann sögðu menn
að þegar dyr skólans stóðu opnar,
og logn var, þá hefði heyrst vestur í
bæ þegar hún sló. Þessi klukka
varð okkur opt til leiðbeiningar og
aðvörunar."
Klukkukvisturinn, sem aldrei
varð til gagns, var fjarlægður árið
1848 og teiknaði Koch þá núverandi
kvist á húsið. Funch úrsmiður
smíðaði hins vegar aðra klukku,
sem sett var í hinn nýja Dóm-
kirkjutum og gátu bæjarbúar þá
fylgzt með því hvað tímanum leið.
„Samnorræn bygging"
Haugsted hefur á prjónunum að
skrifa tímaritsgrein um íslandsfór
L.A. Winstrups og bók um verk
danskra arkitekta á 19. öld, einkum
þeirra Winstmps og Kochs, á ís-
landi og í Noregi. Hún segist eink-
ar hrifin af sögu húss Menntaskól-
ans: „Hann er íslenzkur skóli,
teiknaður af dönskum arkitekt og
smíðaður í Noregi. Þetta er sann-
kölluð samnorræn bygging.“
Skipaður
verjandi
ekkjunnar
JÚLÍUS B. Georgsson, dóm-
arafulltrúi við Héraðsdóm
Reykjavíkur, skipaði á þriðju-
dag Brynjar Níelsson héraðs-
dómslögmann verjanda konu,
sem óskað hefur eftir því að
verða svipt fjárræði.
Ríkislögreglustjóraemb-
ættið hefur nú til rannsóknar
hvort millifærslur af banka-
reikningi konunnar inn á
reikning manns, sem hafði að-
stoðað hana, vom gerðar með
vitund hennar og vilja. Konan,
sem er öldrað ekkja, hefur
haft fjárræði en mun hafa
skort yfirsýn yfir fjármál sín.
Upphæðimar sem um ræðir
nema tugum milljóna króna.
Konan lagði fram beiðni um
fjárræðissviptingu í lok júlí og
var sú beiðni þingfest í Hér-
aðsdómi Reykjavíkur 1. ágúst
sl. Þá var málinu frestað til sl.
þriðjudags þegar henni var
skipaður verjandi, Brynjar
Níelsson hdl., og fékk hann
afhent gögn málsins. Dóm-
stjóri úthlutaði síðan Pétri
Guðgeirssyni héraðsdómara
málinu. Hann mun taka efnis-
lega afstöðu til beiðni konunn-
ar. Verði á hana fallist mun
sýslumaðurinn í Reykjavík
skipa konunni lögráðamann.
Rótarýhreyfingin í
Georgíu-fylki styrkir
háskólanema
Átta ís-
lendingar
í hópi 80
útlendinga
ÁTTA stúlkur frá íslandi
verða í hópi 80 útlendinga sem
rótarýhreyfingin í Georgíu-
fylki í Bandaríkjunum styrkir
til háskólanáms þar næsta vet-
ur. Árlega berast mörg hundr-
uð umsóknir um þessa styrki
úr öllum heimshomum og
komast því mun færri að en
vilja.
Frá þessu er greint í nýjasta
tölublaði fréttabréfs Rótarý-
umdæmisins á Islandi, Rotary
Intemational. Segir þar að
þetta háa hlutfall Islendinga í
hópi styrkþega bendi til þess
að íslendingarnir, sem fengið
hafi þá undanfarin ár, hafi
staðið sig vel. Frá því Georgíu-
menn tóku að veita þessa
styrki árið 1946 hafa 39 ís-
lendingar hlotið þá að stúlkun-
um átta meðtöldum. Hafa sum
árin farið einn, tveir eða þrír
og stundum enginn „vegna
sinnuleysis klúbbanna við að
kynna styrkina,“ segir í frétta-
bréfmu.
Stúlkumar sem fá styrkina
nú eru: Jóna Ámundadóttir frá
Rótarýklúbbi Hafnarfjarðar,
Ása Lúðvíksdóttir og Þóra
Valsdóttir frá Rótarýklúbbi
Reykjavíkur, Fanney Karls-
dóttir frá Reykjavík-Austur-
bæ, Margrét Bjamadóttir,
Ólöf Magnúsdóttir og Sigrún
Valsdóttir frá Reykjavík-
Breiðholti og Helga Þorsteins-
dóttir frá Reykjavík-Miðborg.
í fyrra sóttu fimm íslending-
ar um styrk og fengu þrír, þar
áður sóttu þrír og tveir fengu
og skólaárið 1994 til 1995 sóttu
tveir og fengu báðir.
I
I
I
I
I