Morgunblaðið - 09.10.1997, Qupperneq 20

20 FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Oslóarsamkomulagið ætti að vera
hin helga bók allra deiluaðila
Formaður sendinefndar Palestínu í Noregi er nú
staddur hér á landi og kveðst hann, í samtali við
Kristján G. Arngrímsson, vona að innan tíðar
verði komið á formlegum tengslum íslendinga og
Palestínumanna. Hann segir að væntanlegar frið-
arviðræður fyrir botni Miðjarðarhafs geti orðið
árangursríkar ef Bandaríkjamenn hætti að taka
málstað ísraela og gæti hlutleysis.
Morgunblaðið/Golli
HÉR á Jandi hefur Kitmitto átt fundi með íslenskum embættis-
mönnum, m.a. biskupi og utanríkisráðherra. I fyrradag hitti hann
Ólaf Ragnar Grímsson, forseta.
Harmar
brotá
Sömum
NOKKURRAR óánægju gætir
í Noregi með ræðu Haraldar
konungs við setningu Sama-
þingsins, þar sem hann harm-
ar þann órétt sem Samar hafi
mátt þola af hendi Norðmanna
og leggur á það áherslu að
norska ríkið sé byggt á svæð-
um tveggja þjóða, Norðmanna
og Sama. Samar eru að vonum
ánægðir, enda telja margir að
yfirlýsing hans gefi til kynna
stefnubreytingu stjórnvalda í
málefnum þeirra. í Finnmörku
gætir hins vegar minni hrifn-
ingar, þar eru ýmsir þeirrar
skoðunar að konungur hafi
hætt sér inn á pólitískt
sprengjusvæði og deilurnar og
átökin um stöðu Sama kunni
að færast enn í aukana. Dæmi
um það er bærinn Tana í Finn-
mörku, en þar hefur um 100
skólabörnum verið haldið
heima frá því í ágúst í mót-
mælaskyni við að tekin hafi
verið upp samísk kennsluáætl-
un.
Hrósa hugrekki
konungsins
Birger Westlund, formaður
Hægriflokksins í Finnmörku,
segir ekki sögulegt fordæmi
fyrir yfirlýsingu konungs og
telur Westlund að ræðuskrif-
ara hans hafi einfaldlega orðið
á mistök, að því er segir í
Dagbladet. Verðandi og frá-
farandi forsetar Samaþings-
ins, Sven-Roald Nysto og Ole
Henrik Magga, fögnuðu henni
hins vegar og sögðu ræðuna
bera vott um hugrekki.
Menn eru ekki á einu máli
um hvort að konungur hafi
með ræðu sinni blandað sér í
eitt heitasta deilumálið í Nor-
egi, kröfu Sama um réttinn til
lands og vatns, sem margir
Norðmenn eiga erfítt með
samþykkja. Fullyrðir sveitar-
stjórnarráðherra Noregs, Kjeil
Opseth, að Haraldur konungur
hafi ekki tekið afstöðu í mál-
inu, en viðurkennir jafnframt
að vissulega sé hætta á því
að orð hans verði túlkuð á
þann veg.
ÍSLANDSHEIMSÓKN Omars S. Kit-
mittos, formanns sendinefndar Pa-
lestínu í Noregi, er að undirlagi Yass-
ers Arafats, forseta heimastjómar
Palestínumanna, og mun Kitmitto
gefa Arafat skýrslu sína að heimsókn-
inni lokinni.
„Við höfum fulltrúa á öllum Norð-
urlöndunum nema íslandi og mér
fannst því ekki úr vegi að kanna
málin hér. Hvers vegna skyldum við
ekki eiga opinberan sendifulltrúa á
íslandi? ísland hefur heitið stuðningi
við friðammleitanimar í Mið-Aust-
urlöndum og íslenska þingið hefur
samþykkt stuðning við rétt palest-
ínsku þjóðarinnar til sjálfsákvörðun-
ar,“ sagði Kitmitto.
„Það myndi skipta okkur miklu
máli að eiga opinberan fulltrúa hér.
Okkur þætti ákjósanlegt að það yrði
með sama hætti og í Noregi, þar sem
við njótum allra réttinda stjómarer-
indreka. Mér þykir ákaflega líklegt
að innan tíðar verði útnefndur for-
maður sendinefndar Palestínumanna
á íslandi."
Líta á Hamas sem
stj ómarandstöðuflokk
Sheik Ahmed Yassin, stofnandi
Hamas-samtakanna, var nýlega lát-
inn laus úr fangelsi í ísrael og kom
til síns heima á Gazaströndinni fyrr
í vikunni. ísraelar höfðu dæmt hann
í lífstíðarfangelsi fyrir hryðjuverk, en
létu hann lausan í skiptum fyrir tvo
útsendara Mossad, ísraelsku leyni-
þjónustunnar, sem voru handteknir í
Jórdaníu eftir að hafa gert misheppn-
aða tilraun til að ráða stjómmálaleið-
toga Hamas af dögum 25. septem-
ber. Arafat fagnaði Yassin við kom-
una til Gaza.
Kitmitto segir að palestínsk yfír-
völd líti fyrst og fremst á Hamas sem
pólitískan flokk í stjómarandstöðu.
„Þeir meðlimir Hamas sem virða regl-
ur lýðræðisins eiga rétt á að mót-
mæla og grípa til allra þeirra aðgerða
sem stjómarandstöðuflokkur telur
nauðsynlegar, svo fremi sem þær séu
innan ramma laganna. En þá sem
virða lögin að vettugi verður að
stöðva. Þess vegna hefur Arafat gert
sitt ýtrasta til þess að fá leiðtoga
Hamas leysta úr haldi, en á sama
tíma era aðrir meðlimir Hamas
hnepptir í varðhald."
Kitmitto segir að Yassin hafí, er
hann kom til Amman í Jórdaníu frá
ísrael, fyrst eftir að hann var látinn
laus úr haldi, lýst sig hlynntan friða-
rumleitunum Palestínumanna og
Israela, með því skilyrði að ísraelar
virði Óslóarsamkomulagið. Stuðning-
ur Yassins við málstað Palestínu-
manna sé gífurlega mikilvægur. Yass-
in hafí verið stofnandi Hamas og
hann sé andlegur leiðtogi samtak-
anna. Hann sé einnig raunsæjastur
leiðtoga þeirra. Og þótt hann hafí í
fyrstu verið andvígur Óslóarsáttmá-
lanum þá hafí hann komist að því að
palestínsk yfirvöld geri sitt besta til
þess að koma á friði.
„Það er engin trygging fyrir því
að Sheik Yassin verði ætíð fylgjandi
friðaramleitunum ef [Benjamin] Net-
anyahu [forsætisráðherra Israels]
virðir þær að vettugi hvern einasta
dag. En [Yassin] nýtur.virðingar leið-
toga Hamas og hefur mikil áhrif á
Gaza og Vesturbakkanum."
Kitmitto segir Hamas fyrst og
fremst vera samfélagslegt og pólitískt
afl, fremur en trúarlegt. Meðal Palest-
ínumanna era bæði múslímar og
kristið fólk. „Fátækt fólk sem varð
fyrir barðinu á ísraelsmönnum, var
pyntað af þeim, missti ástvini sína
og missti hús sín vegna aðgerða
þeirra, eða var gert landflótta, þetta
fólk varð margt harðlínusinnað og
gekk til liðs við Hamas, en ekki endi-
lega á trúarlegum forsendum."
Bandaríkjamenn gæti
hlutleysis
Hvorki hefur gengið né rekið í
sáttaumleitunum Palestínumanna og
ísraela undanfama átta mánuði, en
nú hillir undir að viðræður háttsettra
embættismanna verði að veraleika.
„Báðir aðiiar hafa samþykkt að ræða
erfíð deiluefni, sem þýðir að ísraelar
verða að samþykkja að við vekjum
máls á því að byggingaframkvæmdir
þeirra [á landnámssvæðum í Austur-
Jerúsalem] séu brot á Óslóarsam-
komulaginu og einnig brot á alþjóða-
lögum því að þetta svæði var tekið
með valdi. Það er tekið fram í Óslóar-
samkomulaginu, í grein númer 31,
að hvoragur aðila hafí rétt á að gera
nokkrar breytingar á búsetustöðu á
Vesturbakkanum og Gaza og svæðum
í Austur-Jerúsalem áður en endanleg-
ar samningaviðræður fara fram. Við
munum á hinn bóginn hlusta á rök
ísraela fyrir því að ekki sé um að
ræða hemumið land, og hvers vegna
þeir eigi rétt á að byggja í Jerúsalem."
Viðræðumar verða haldnar að und-
irlagi Bandaríkjamanna, og Kitmitto
kveðst bjartsýnn á að árangur geti
náðst, ef Bandaríkjamenn verði ekki
hlutdrægir. Það hafí verið undarlegt
að heyra Madeleine Albright, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, segja ann-
ars vegar, er hún kom til Mið-Austur-
landa, að byggingarframkvæmdir
ísraela væru ekki friðaramleitunum
til framdráttar, en segja hins vegar
skömmu síðar að byggingarfram-
kvæmdimar væra ekki ólöglegar.
„Ef Bandaríkjamenn halda þessu
til streitu verða þessar viðræður til-
gangslausar, vegna þess að með þess-
um hætti taka þeir undir viðhorf ísra-
ela. Ef Bandaríkjamenn gæta hlut-
leysis, þó ekki væri nema að litlu leyti,
þá geta þessar viðræður skilað ár-
angri.“
Netanyahu skuldbundinn
Gamla testamentinu
Kitmitto segir að kjami vandans
sé sá, að þeir sem skrifuðu undir
Óslóarsáttmálann ásamt Palestínu-
mönnum séu nú í stjómandstöpu í
ísrael. „Ef núverandi stjómvöld í ísra-
el skuldbyndu sig við sáttmálann þá
væri vandinn leystur. En Netanyahu
hefur skuldbundið sig Gamla testa-
mentinu í stað Óslóarsáttmálanum,
og vill ekki brjóta þau loforð sem
hann gaf samstarfsflokkum sínum í
kosningabaráttunni og vill ekki að
samstarfið rofni. Ef hann talar við
okkur í ljósi þess sem stendur skrifað
í Gamla testamentinu þá verður erfítt
að koma á friði. Annaðhvort þurfa
allir deiluaðilar að skuldbindast
Gamla testamentinu, sem er ekki bók
múslíma og kristinna manna, og því
ekki bók Palestínumanna, eða við
þurfum að skuldbindast Óslóarsam-
komulaginu. Það ætti að vera hin
helga bók allra aðila.“
Drottning
á sokka-
leistunum
ELÍSABETII Bretadrottning seg-
ir að sér finnist hún á stundum
of gömul til að fylgjast með hinum
öru breytingum nútímans. Drottn-
ingin, sem er í opinberri heimsókn
í Pakistan, lét þessi orð falla í
ræðu sem hún hélt í Islamabad i
gær. Drottning kom víða við í
ræðunni og hvatti m.a. Pakistani
og Indverja til að jafna ágreining
sinn um yfirráð yfir Kasmír-hér-
aði. A sama tíma kom til átaka í
Kasmír er pakistönsk hersveit
skaut ungling og særði fjóra aðra
á hrísgijónaakri í Kasmír. Svör-
uðu indverskir hermenn árásinni.
í ræðunni sagði drottningin,
sem er 71 árs, að kominn væri
tími til að yngri kynslóðin tæki
við því verkefni að þróa samskipti
Breta og Pakistana. Ljóst þykir
að hún hafi með þessu verið að
vísa til ungu kynslóðarinnar í báð-
um löndum, ekki til eigin fjöl-
skyldu, en getgátur hafa verið
uppi um að drottning hyggist sitja
á valdastóli þar til sonarsonur
hennar, Vilhjálmur, taki við, og
ganga á þann hátt fram hjá Karli
prins af Wales, syni sínum.
Reuter
ELISABET Bretadrottning fór úr skónum er hún heimsótti Shah
Faisal-moskuna í Islamabad í Pakistan og skartaði bláum sokkum.
Seinkun á gildis-
töku Schengen
VEGNA vandamála sem skotið
hafa upp kollinum við uppsetn-
ingu SIS, tölvugagnabanka
Schengen,
bendir flest til
þess að
Schengen-sam-
starfið taki
ekki gildi fyrr
en árið 2000,
að því er segir
í Svenska Dag-
bladet.
Til stóð að vegabréfaskoðun
yrði aflögð í aðildarríkjum
Schengen-samstarfsins um næstu
áramót en þær áætlanir reyndust
byggðar á of mikilli bjartsýni, svo
og áætlanir um að samstarfið taki
gildi 1. janúar 1999.
Schengen-upplýsingakerfið er
afar viðamikill tölvugagnabanki.
Móðurtölvan er í Strassborg en
löggæslumenn í ríkjum Schengen
munu hafa aðgang að kerfinu í
gegnum eigin útstöðvar. I gagna-
bankann eru skráðar ýmsar upp-
lýsingar, m.a. um eftirlýsta
glæpamenn og „óæskilega" út-
lendinga. Nú þykir Ijóst að ekki
takist að koma öllum þeim upplýs-
ingum, sem Norðurlöndin þurfa
að selja inn í kerfið til að geta
nýtt sér það. Er nú gert ráð fyrir
að ekki verði
lokið við að mata
kerfið á upplýs-
ingum frá Sví-
þjóð, Finnlandi
og Danmörku
fyrr en árið
2000.
Þessar tafir
koma sér einkum
illa fyrir tolla- og flugmálayfirvöld
en t.d. í Svíþjóð verður að gera
breytingar á Arlanda, Sturup og
Landvetter-flugvöllunum fyrir
sem svarar til 6 milljarða ísl. kr.
Fleiri vandamál tengjast vega-
bréfasamstarfinu, því þrátt fyrir
að sjö aðildarríkja þess hafi hætt
vegabréfaeftirliti árið 1995, halda
Frakkar enn uppi eftirliti á landa-
mærunum við Holland og Belgíu
á þeirri forsendu að mikið af eitur-
lyfjum berist frá þeim löndum. Þá
er staða Islands og Noregs gagn-
vart Schengen enn óljós en þess
er nú skammt að bíða að samstarf-
ið heyri beint undir Evrópusam-
bandið.
EVROPA^