Morgunblaðið - 09.10.1997, Side 32

32 FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 1997 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VIÐSKIPTIVIÐ
KÍNVERJA
ÞRÁTT FYRIR misjöfn stjórnmálaleg viðhorf milli
íslands og Kína, sem fram hafa komið í sambandi
við einkaheimsókn varaforseta Tævans hingað til lands,
hafa viðskipti landanna aukizt mjög hin síðari ár. Raun-
ar hafa viðskipti við Tævan einnig aukizt mikið. Við
kaupum meira af kínverska alþýðulýðveldinu en við
höfum selt þangað en hins vegar hefur andvirði útflutn-
ings til Tævan verið mun meira en innflutningur þaðan.
Kínverjar hafa undanfarin ár verið mesta fiskveiði-
þjóð heims, sem framleiðir um fjórðung allra sjávaraf-
urða í heiminum. Fiskneyzla þar hefur aukizt stórum
og er nú svo komið að flytja verður inn fisk til þessa
mannmarga ríkis. Þessi staðreynd gefur okkur íslend-
ingum sem framleiðendum sjávarafurða mikla mögu-
leika og í framtíðinni er sem næst óþrjótandi markað-
ur fyrir fisk í þessu stærsta ríki heims. Það er því
mikils um vert að menn haldi góðu vinfengi við Kín-
verja, en virðing tveggja þjóða sem eiga viðskiptaleg
samskipti verður að vera gagnkvæm. Þjóðir verða að
sýna hver annarri umburðarlyndi og virða sjónarmið
hver annarrar.
Nýlega voru fulltrúar íslenzks sjávarútvegs á kynnis-
ferð um Kína. Þar kynntu þeir sér m.a. kínverskar skipa-
smíðar og leizt vel á. í ljós kom að Kínverjar geta
smíðað og afhent mjög vönduð fiskiskip á verði, sem
er mjög hagtætt. Kína er að opnazt. Þar er gríðarleg
efnahagsleg uppbygging. íslendingar eiga að nýta sér
þennan stærsta einstaka markað heims til fullnustu.
En við látum ekki beita okkur skoðanakúgun vegna
viðskiptalegra hagsmuna.
VÍNVEITINGALEYFI
KRAFA borgarráðs um að útgáfa vínveitingaleyfa
verði í höndum borgaryfirvalda en ekki dómsmála-
ráðuneytis er að öllu leyti eðlileg. Hefur borgarráð skor-
að á dómsmálaráðuneytið að hið fyrsta verði lagt fram
frumvarp á Alþingi sem feli sveitarstjórnum það verk-
efni að úthluta vínveitingaleyfum jafnframt því sem
hægt verði að ákveða sveigjanlegri afgreiðslutíma vín-
veitingahúsa.
Vínveitingahúsum hefur fjölgað hratt síðustu árin,
ekki síst í miðborg Reykjavíkur. Um tvö hundruð vín-
veitingastaði er að finna í höfuðborginni og um helming
þeirra í miðborginni. Þessi fjölgun veitingastaða hefur
að vissu leyti stuðlað að því að gera Reykjavík líflegri
og fjölga kostum neytenda, jafnt íbúa sem þeirra tugþús-
unda ferðamanna sem hana sækja heim ár hvert.
Nær stjórnlaus fjölgun vínveitingastaða hlýtur hins
vegar sömuleiðis að geta af sér vandræði. Það er ekki
endalaust hægt að hlaða niður vínveitingahúsum í mið-
borginni á kostnað annarra þjónustufyrirtækja og íbúa.
Slíkt raskar því eðlilega jafnvægi er ríkja verður í þess-
um efnum og getur verið íbúum einstakra borgarhluta
til mikils ama. Ástandið í miðborginni um helgar er
skýrt dæmi þess að margt mætti betur fara.
Sá vandi sem af þessu leiðir mæðir mest á borgaryfir-
völdum og því er eðlilegt að þau hafi þau tæki sem
nauðsynleg eru til að reyna að viðhalda góðu jafnvægi
í borgarlífinu. Einna verst er ástandið líklega í Grjóta-
þorpi og víðar í miðbænum þar sem íbúar verða nokkr-
um sinnum í viku að sætta sig við að drukkin mann-
mergð leggi undir sig þeirra nánasta umhverfi. Þrátt
fyrir að jafnt borgar- sem lögregluyfirvöld mæltu ný-
lega gegn því að veitingahúsi í Grjótaþorpi yrði veitt
vínveitingaleyfi var leyfinu engu að síður úthlutað.
Það verður að vera hægt að sía út þá staði sem ekki
standast eðlilegar kröfur, standa ekki skil á opinberum
gjöldum eða trufla sitt nánasta umhverfi. Sveigjanlegri
afgreiðslutími gæti sömuleiðis stuðlað að því að jafna
út þann vanda er myndast um hverja helgi er öllum
vínveitingastöðum er lokað á sama tíma. Fulitrúar ein-
stakra sveitarfélaga hljóta að vera betur til þess fallnir
að meta stöðu mála í þessum efnum en embættismenn
í ráðuneytum.
Utanríkisráðherra segir kröfur Kínverja vegna heimsóknar varaforseta Tævans afskipti af innanlandsmálum
Dómur Hæstaréttar um makalífeyri
AFN ÍSL . . Z
Morgunblaðið/Rax
DAVIÐ Oddsson forsætisráðherra efndi tii fundar með íslenskum og erlendum blaðamönnum í Ráðherrabústaðnum í gær.
Efnt var tii fundarins í kjölfar ákafra mótmæla Kínverja vegna heimsóknar Liens Chans, varaforseta Tævans, hingað til lands.
íslensk stjórnvöld hafa ákveðið að láta mótmælin ekki hafa áhrif á þá ákvörðun að leyfa heimsókn Liens hingað og sagði Davíð
á fundinum að vildi forseti Tævans, Lee Teng-hui, koma í einkaheimsókn hingað með sama hætti væri ekkert því til fyrirstöðu.
Morgunblaðið/Jim Smart
LIEN Chan, varaforseti Tævans, með eigin-
konu sinni og fylgdarliði á leið út úr Lista-
safni íslands sem var einn viðkomustaða á
skoðunarferð hans um borgina í gær.
Sendiherra íslands kall-
aðiir á ný í kínverska
utanríkisráðuneytið
Davíð Oddsson forsætisráðherra segist mundu samþykkja heimsókn
forseta Tævans hingað til lands. Karl Blöndal fylgdist með þróun
mála varðandi samskipti íslands, Tævan og Kína.
DAVÍÐ Oddsson forsætis-
ráðherra sagði á blaða-
mannafundi í gær að
hann mundi ekki standa
í vegi fyrir því að Lee Teng-hui,
forseti Tævans, kæmi hingað til
lands færi hann fram á það. Blaða-
mannafundurinn var haldinn vegna
fimm daga heimsóknar Liens Chans,
varaforseta Tævans, sem Kínveijar
hafa krafist að verði vísað úr landi.
Þetta mál var rætt á ríkisstjórnar-
fundi í gærmorgun og var niðurstað-
an sú að láta mótmæli Kínveija
ekki hafa áhrif á þá ákvörðun að
leyfa varaforseta Tævans að koma
hingað til lands.
Forsætisráðherra átti í gærkvöldi
fund, sem hann kaus að kalla
„kvöldstund“ af diplómatískum
ástæðum, með varaforseta Tævans.
Davíð sagði að fundinum loknum
að þar hefðu aðallega verið rædd
viðskiptamál, þar á meðal ferðamál
og möguleikar Tævana á að opna
hér viðskiptaskrifstofu.
Sendiherra Kína á íslandi, Wang
Jiangxing, gaf í gær út yfirlýsingu
þar sem skorað var á stjórnina að
binda enda á heimsókn Liens og
athafnir hans á íslandi og til vara
að banna íslenskum embættismönn-
um að hitta hann. Sagði í yfirlýsing-
unni að ella mundi heimsóknin hafa
alvarlegar afleiðingar. Stjórnvöld i
Peking líta svo á að Tævan sé upp-
reisnarhérað í Kína.
Ákveðum sjálf hverjir
koma til Iandsins
Davíð ítrekaði á blaðamannafund-
inum að samstarf íslendinga við
stjórn Kínverska alþýðulýðveldisins
hefði um langt skeið verið gott.
„Við hyggjumst halda því góða sam-
starfi við Kínverska alþýðulýðveldið
áfram,“ sagði Davíð. „Það hefur
engin breyting orðið á þeirri stefnu.
Sendiherra Kínverska alþýðulýð-
veldisins hefur farið fram á fundi
með fulltrúum mínum og
utanríkisráðuneytisins og
ég ræddi við sendiherrann
í gær.
Kínversk yfirvöld virð-
ast líta á þessa heimsókn
og óformlega kvöldverð-
inn á Þingvöllum sem ógnun eða
afskipti af málefnum Kínverska al-
þýðulýðveldisins. Það var ekki ætlun
okkar, en auðvitað myndi okkur
aldrei dreyma um að hafa áhrif á
ákvarðanir um það hveijir heimsæki
Kínverska alþýðulýðveldið eða
hverjum leiðtogar þess mikla lands
kjósi að borða með kvöldverð eða
ræða við. Þótt ísland sé lítið er það
sjálfstætt land og við ákveðum sjálf
hvaða fólk kemur til íslands og við
hverja íslenskir embættismenn og
jafnvel ég sjálfur ræða.“
Davíð lýsti yfir því að hann harm-
aði að þetta mundi leiða til þess að
samskipti íslendinga og Kínveija
yrðu ekki jafnvinsamleg og þau
hefðu verið. Hins vegar vonaðist
hann til þess að stjórn Kina skildi
að ákvörðun ríkisstjórnar sjálfstæðs
lands um það hveijir kæmu þangað
væri innanríkismál, jafnvel þótt
landið væri lítið.
„Vitaskuld hef ég áhyggjur af
afstöðu kínversku stjórnarinnar og
að þetta muni hafa áhrif á góð og
vinsamleg samskipti við Kína,“
sagði Davíð. „Við viljum ekki að
þetta hafi áhrif á samskiptin og telj-
um að það eigi ekki að hafa áhrif.
Við teljum ekki að þetta sé svo alvar-
legt mál að stjórnvöld í Peking eigi
að bregðast við með þessum hætti.
Og auðvitað vonum við að samskipt-
in verði eðlileg að nýju, þótt það
geti tekið tíma.“
Forsætisráðherra sagði að við-
skipti íslands við Kína og Tævan
væru mikilvæg og bætti við að
sennilega myndu viðskiptin við Kína
aukast stórlega á næstu
áram. „En það getur ekki
haft áhrif á ákvarðanir
okkar í þessu máli,“ sagði
Davíð. „Þetta er ekki að-
eins spurning um við-
skipti, heldur grundvall-
aratriði, um það hver ákveði hveijir
komi hingað til lands og hverjir
ekki.“
Stuðningur við viðurkenningu
Tævans?
Fjöldi tævanskra blaðamanna var
á blaðamannafundinum í Ráðherra-
bústaðnum og var greinilegt að þeim
þótti fréttnæmt að Davíð skyldi
ætla að hitta Lien í gærkvöldi. Hann
var meðal annars spurður hvort líta
mætti á fundinn á Þingvöllum sem
táknræna athöfn og stuðning við
viðurkenningu Tævans.
„Ég er aðeins að hugsa um ís-
land,“ sagði Davíð. „Ég er aðeins
að hugsa fyrir sjálfan mig og ís-
land, ekki einhver skref inn í fram-
tíðina. Þetta er okkar ákvörð-
un .. . hann vildi hitta mig og ég
taldi að það væri rétt.“
Einn blaðamaður frá Tævan sagði
að margir litu nú upp til Davíðs þar
sem hann hefði ákveðið að eiga fund
með Lien og aðrir stjórnmálaleiðtog-
ar ættu að taka hann til fyrirmynd-
ar. Davíð vildi ekki taka undir það.
„Ég er ekki fyrimynd alþjóðlegra
leiðtoga," svaraði hann. „Þeir verða
sjálfir að ákveða örlög sín. Við tók-
um þessa ákvörðun og stöndum við
hana og teljum að Kínverska alþýðu-
lýðveldið eigi að virða það.“
Davíð sagði að Kínverska alþýðu-
lýðveldið hefði ekki verið látið vita
af þeirri ákvörðun að veita Lien
vegabréfsáritun, enda hefði ekki
verið talin ástæða til þess. Að auki
hefði hann sérstaklega rætt tengsl
íslands og Tævans í ferðamálum við
kínverska ráðamenn og þá hefðu
engar athugasemdir komið fram:
„Eftir að hafa fengið það svar er
ekki hægt að draga íbúa Tævans í
dilka og gera lista yfir þá, sem ekki
megi koma sem ferðamenn til ís-
lands. Það væri undarlegt að segja
að sumir geti komið til íslands og
ekki aðrir ... Það var því engin
ástæða til að tilkynna Kínverska
alþýðulýðveldinu að þetta fólk væri
á leiðinni hingað, en það var heldur
ekkert leyndarmál."
Davíð var spurður hvort það sama
mundi eiga við ef Lee Teng-hui vildi
koma til íslands. „Ég mundi sam-
þykkja það,“ sagði forsætisráðherra.
Þegar Davíð var inntur eftir því
hvort hann teldi að viðbrögð Kín-
veija væra svo hörð, sem raun bæri
vitni, vegna þess að hann hitti Lien
svaraði hann að í upphafi hefðu
stjórnvöld í Peking aðeins kvartað
undan því að hann fengi að koma
til íslands, en síðan hefðu mótmælin
stigmagnast þar til farið var fram
á að honum yrði vísað úr landi.
Sendiherra íslands á fund
varautanríkisráðherra Kína
Hjálmar W. Hannesson, sendi-
herra íslands í Kína, fór í gærmorg-
un til viðræðna um þetta mál í kín-
verska utanríkisráðuneytinu. Sagði
Hjálmar í gær að hann hefði beðið
um fund til að koma sjónarmiðum
íslendinga á framfæri og á þriðju-
dagskvöld hefði hann verið boðaður
á fund varautanríkisráðherra Kína.
Hjálmar sagði að á mánudag
hefði hann rætt við deildarstjóra í
Evrópudeiid ráðuneytisins og það
að hann skyldi kallaður á fund va-
rautanríkisráðherra í gær bæri því
vitni að „aukinn þungi“ væri kominn
í mótmæli Kínveija.
Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra, sem kom til landsins eftir
heimsókn til Frakklands
í gær, lagði áherslu á að
Lien væri ekki hér í opin-
berum erindum.
„Það er alveg ljóst að
við meinum fólki ekki að
koma hingað til lands á
grandvelli stöðu þeirra og kröfur
um að við breytum þar til eru af-
skipti af okkar innanlandsmálum,“
sagði Halldór. „Okkar viðbrögð eru
fyrst og fremst þau að það hefur
engin stefnubreyting átt sér stað
varðandi samskipti okkar við Kína
og það eru engar fyrirætlanir um
það.“
Hann bætti við að utanríkisráðu-
neytið hefði ekki haft og mundi
ekki hafa nein afskipti af ferðalög-
um ráðherrans á íslandi. Kvaðst
hann ekki hafa heyrt á það minnst
að Tævanar hefðu hug á því að
opna viðskiptaskrifstofu á Islandi
og engin slík erindi hefðu komið til
ráðuneytisins.
Viðskiptaskrifstofa
Tævans á íslandi?
Davíð kvaðst á blaðamannafund-
inum ekki hafa heyrt opinberlega
talað um að Tævanar opnuðu við-
skiptaskrifstofu hér. Slíkar skrif-
stofur væru hins vegar reknar á
Norðurlöndunum og víðar í Evrópu
og gert gagn þannig að spyija
mætti hvers vegna slík skrifstofa
ætti ekki rétt á sér á íslandi.
Mikið hefur verið fjallað um heim-
sókn Liens í kínverskum fjölmiðlum.
Málið hefur verið fyrsta frétt í
fréttatímum kínverska útvarpsins.
Einnig var fjallað um það í Dag-
blaði alþýðurmar og China Daily,
sem kemur út á ensku. Blöð í Hong
Kong fjölluðu einnig um málið í
gær. Samkvæmt heimildum Morg-
unblaðsins er mikið um þetta mál
talað meðal vestrænna stjórnarerin-
dreka í Peking.
Keðjuverkun í öðrum
Evrópuríkjum
Lien er á 12 daga ferð um Evr-
ópu. Hann kom hingað á mánudag
og fer á morgun. Ekki hefur verið
sagt hvert för hans er heitið, en í
dagblöðum á Tævan hefur komið
fram að hann fari einnig til Spánar
og sennilega Frakklands og Belgíu.
Þá muni hann fara um Holland,
Austurríki og Singapore. Tævan
hefur ekki stjórnmálasamband við
neitt þessara ríkja, fremur en ísland.
Hermt var að sendiherrar Austur-
ríkis og Spánar í Kina hefðu einnig
verið kallaðir á fund í kínverska
utanríkisráðuneytinu í Peking af því
tilefni að Lien væri á leið til ríkja
þeirra, en það fékkst ekki staðfest
í utanríkisráðuneytum
Austurríkis og Spánar.
Dagblað á Tævan,
China Times, sagði í upp-
hafi vikunnar að Lien
kæmi til Spánar 12. októ-
ber og þar mundi hann
hitta embættismann, sem væri jafn-
háttsettur og hann sjálfur. í fjölmiðl-
um í Hong Kong var í gær leitt að
því getum að Spánveijar væru að
heykjast á því að leyfa varaforsetan-
um að koma til Spánar. Eva Mart-
inez, talsmaður spænska utanríkis-
ráðuneytisins, kvaðst í gær ekki
geta sagt með vissu að Lien væri á
leið til Spánar. Sagði hún að Kínveij-
ar hefðu engin viðbrögð sýnt vegna
málsins.
Heimsóknin
fyrsta frétt
í kínverska
útvarpinu
Vilja banna
embættis-
mönnum ad
tala við Lien
Samning'sfrelsi
um skilmála
lífeyristryggingar
ÞAÐ málefni sem kom til
kasta Hæstaréttar í dómi
2. október síðastliðinn um
rétt til makalífeyris úr líf-
eyrissjóði er athyglisvert. Málavext-
ir voru þeir í stuttu máli að kona
missti mann sinn og naut þá maka-
lífeyris úr Lífeyrissjóði starfsmanna
Húsavíkurbæjar, sem maðurinn
hafði greitt til. Konan byijaði svo
að búa með öðrum manni og felldi
þá lífeyrissjóðurinn niður greiðslur
til hennar. Byggðist það á reglum
sjóðsins um að réttur til makalífeyr-
is félli niður ef viðkomandi gengi í
hjónaband eða hæfi sambúð á ný.
Konan vildi ekki una þessu og
taldi þessa ákvörðun stríða gegn
jafnræðisreglum og eignarnámsá-
kvæði stjómarskrárinnar auk þess
sem viðkomandi reglur hefðu ekki
hlotið staðfestingu ráðherra eins og
lög gerðu ráð fyrir. Ennfremur hélt
hún því fram að sambúð hennar
væri ekki þess eðlis að jafna mætti
til hjúskapar. Meirihluti
Hæstaréttar hafnaði kröfu
konunnar en lýsti þó sam-
úð með sjónarmiðum
hennar. Einn dómari, Pét-
ur Kr. Hafstein, vildi hins
vegar dæma konunni í vil.
Jafnræði
Sú hlið málsins sem
helst hefur almenna þýð-
ingu snýr að grundvall-
arreglum um jafnræði
borgaranna og vernd
eignarréttarins. Margir
lífeyrissjóðir hafa ákvæði
af þessu sama tagi í sam-
þykktum sínum og gildir
það einnig um lögbundinn
lífeyrissjóð eins og lífeyrissjóð
starfsmanna ríkisins. Það er samt
eðlilegt að spurt sé hvort það stand-
ist gagnvart jafnræðisreglum stjórn-
skipunar okkar að gera þann grein-
armun á fólki að það fái makalífeyr-
inn ef það býr eitt en missi rétt til
hans ef það tekur upp sambúð að
nýju eða gengur í hjónaband.
Má ekki ennfremur, frá sjónar-
hóli eignarréttarverndar, líta svo á
að greiðsla í lífeyrissjóð sé nokkurs
konar kaup á tryggingu sem menn
ætli sér eða maka sínum að njóta á
efri áram? Er líklegt að menn telji
það skipta máli þegar þeir kaupa
sér þessa tryggingu hvort eftirlif-
andi maki hefji sambúð að nýju eða
ekki?
Vísað til venju
Hæstiréttur leysir þannig úr
vandanum að slík hefð sé fyrir regl-
um af þessu tagi hjá lífeyrissjóðum
landsins að ekki verði við þeim hrófl-
að. Önnur rök og meira sannfær-
andi eru þó í bakgrunni. Eins og
fram kemur í dómnum var lífeyris-
sjóðurinn stofnaður á samnings-
grandvelli. Reglur hans voru settar
með samþykki Starfsmannafélags
Húsavíkurbæjar og má því líta svo
á að samningur hafi verið gerður
fyrir hönd lífeyrisgreiðanda með
fyrrgreindum skilmálum. Sam-
kvæmt því var rétturinn til makalíf-
eyris bundinn því skilorði að viðkom-
andi væri ekki í sambúð. Fram kem-
ur að reglurnar voru komnar í þetta
horf þegar viðkomandi byrjaði að
greiða í sjóðinn.
Álit umboðsmanns Alþingis
Fróðlegar hugleiðingar um eðli
lífeyrisréttinda er að finna í skýrslu
umboðsmanns Alþingis fyrir árið
1992 á bls. 92 til 93. Þar segir að
í lögum nr. 55/1980 um starfskjör
í máli konu sem missti
makalífeyri við það að
heija sambúð lét
Hæstiréttur þess getið
að spyrja mætti hvort
þetta væri sanngjarnt og
í takt við tímann. Hins
vegar varð, að mati Páls
Þórhallssonar, ekki
fram hjá því litið að
samningsfrelsi ríkir um
skilmála lífeyristrygg-
ingar og dómstólar geta
vart gripið þar inn í.
launafólks og skyldutryggingu líf-
eyrisréttinda sé ekki að finna nein
fyrirmæli um, með hvaða hætti líf-
eyrisréttindi sjóðfélaga skuli
ákvörðuð:
„Samkvæmt því hafa launþegar
og atvinnurekendur allmikið svig-
rúm til að kveða nánar á um slíkt
í samningum sín á milli. Svigrúm
samningsaðila hlýtur þó jafnan að
takmarkast við það, að náð verði
því meginmarkmiði lífeyrissjóða, að
tryggja mönnum, í samræmi við ið-
gjaldagreiðslur þeirra, ákveðinn líf-
eyri vegna elli, örorku eða and-
láts ... Nánari ákvörðun þessara
réttinda ræðst af samningum at-
vinnurekenda og launþega. Hljóta
slíkir samningar að taka mið af
mati á því meðal annars, hvaða rétt-
indi unnt er að tryggja, miðað við
tekjur viðkomandi sjóðs og mögu-
lega ávöxtun eigna þeirra, og af
mati samningsaðila á því, hvað sé
eðlileg og sanngjörn skipting í því
efni milli sjóðfélaga innbyrðis ann-
ars vegar og maka þeirra og barna
hins vegar,“ segir umboðsmaður
Alþingis.
í því tiltekna máli lagði umboðs-
maður blessun sína yfir reglur Líf-
eyrissjóðs starfsmanna Aburðar-
verksmiðju ríkisins sem skertu
makalífeyri eftir aldri eftirlifandi
maka. „Byggir þessi regla meðal
annars á því sjónarmiði, að því yngri
sem eftirlifandi maki er þeim mun
meiri líkur séu á að aflahæfi hans
sé óskert og þörf hans fyrir makalíf-
eyri þess vegna minni en ella. Ég
tel, að þetta sé ekki óeðlilegt sjónar-
mið og sé samrýmanlegt megin-
markmiði lífeyrissjóðsins,“ segir
þar.
Ekki verður betur séð en svipuð
rök eigi við um regluna sem reyndi
á í dómi Hæstaréttar. Ekki sé sama
þörfin fyrir framfærslueyri þegar
viðkomandi er kominn í sambúð. Þau
rök eru vissulega nokkuð gamaldags
en málefnaleg eigi að síður. Erfitt
er að sjá að dómstólarnir hafi heim-
ild til að víkja slíkum samnings-"
bundnum ákvæðum til hliðar. Til
þess þyrfti að túlka jafnræðisreglu
stjórnarskrárinnar með glannalega
áræðnum hætti og þannig að hún
hefði bein áhrif á samskipti einkaað-
ila. Önnur hugsanleg leið framhjá
reglunum er á grundvelli eignarrétt-
arsjónarmiða eins og nú verður nán-
ar vikið að.
Sératkvæði
Péturs Kr. Hafstein
í sératkvæði Péturs Kr. Hafstein
segir að eiginmaðurinn hafi áunnið
sér og eiginkonu sinni rétt til lífeyr-
is síðar á ævinni „í réttu hlutfalli
við framlag sitt“. Þetta framlag var,
tekið af launum hans og um leið
skertust þá ráðstöfunartekjur þeirra
hjóna á líðandi stundu. „Á móti
sköpuðust mikilvæg rétt-
indi fyrir þau bæði og er
ekki vafi á því, að áfrýj-
andi eigi á grundvelli hjú-
skaparstöðu sinnar að
njóta þeirra eftir fráfall
eiginmanns síns. Hún
verður ekki svipt réttind-
unum nema með heimild
í settum lögum og að full-
nægðum ákveðnum skil-
yrðum,“ segir Pétur.
Þetta er vissulega sjón-
armið og kemur að sumu
leyti í framhaldi af sérat-
kvæði Péturs í öðra líf-
eyrissjóðsmáli, sem dæmt
var i Hæstarétti síðastlið-
inn vetur, en þá taldi hann
skylduaðild ekki standast. Samt
vakna tvær spurningar við lestur
sératkvæðisins. í fyrsta Iagi hvort
það sé rétt að lífeyrisgreiðendur
ávinni sér rétt til lífeyris í réttu
hlutfalli við framlag sitt því lífeyris-
sjóðir hafa almennt ýmsa skilmála
sem raskað geta þessu hlutfalli eins
og vikið hefur verið að. Má nefná'
reglur um að eftir að greitt hefur
verið í 30 ár í lífeyrissjóð reiknist
umframár einungis að hálfu. í öðra
lagi hvort reglur lífeyrissjóðsins séu
ekki samningsígildi sem konan var
bundin af?
Hins vegar er rétt að árétta að
ágreiningur Péturs við aðra dómend-
ur snýst væntanlega ekki um hvort
lífeyrisréttindin séu eignarréttindi
yfirieitt eða ekki. Það er almennt
viðurkennt að þau séu eignarréttindi
(sbr. Gaukur Jörundsson: Um eign-
arnám, bls. 76). Ágreiningurinn
snýst fremur um það hvort einhvem
tíma varð til tilkall til óskerts maka-
lífeyris. •
Ýmsar spurningar
í dómi Hæstaréttar er ábending
um að reglan um missi réttar við
það að hefja sambúð sé hvorki sann-
gjörn né í takt við tímann. Taka
má undir það og spyija hvort rétt-
lætanlegt sé að hjúskapar- eða sam-
búðarstaða ein og sér skipti hér
sköpum? Hvernig samrýmist það
viðurkenndum markmiðum um að
styrkja hjónabandið? Er þetta ekki
í raun kynbundin mismunun því hún
kemur helst niður á konum? Ér þetta
ekki úr takt við þjóðfélagsaðstæður
þar sem hver einstaklingur, jafnt
karlar sem konur, er fær um að sjá
um sig sjálfur? Og þegar öllu er á
botninn hvolft, er þetta ekki fullmik-
il forræðishyggja? Þetta eru spum-
ingar sem löggjafmn og aðilar
vinnumarkaðarins verða að svara.