Morgunblaðið - 18.11.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 1997 31
JAN Henrik Kayser, t.v., lék verk eftir Harald Sæverud í Lista-
safni íslands.
Rammislagur
þjóðfrelsis
Það blundar lítil kona ...
TONLIST
Listasafn íslands
PÍ ANÓTÓNLEIKAR
Verk eftir Harald Sæverud. Jan
Henrik Kayser, píanó. Listasafni
Islands, laugardaginn 15.
nóvember kl. 18.
EINANGRUN okkar frá um-
heimi kemur ekki sízt niður á sam-
bandinu við önnur Norðurlönd.
Hvað þekkjum við t.d. af norræn-
um tónskáldum, þegar Grieg, Ni-
elsen og Sibelius sleppir? Að því
leyti gerum við ekki upp á milli
„frændþjóðanna" í landsuðri og
ijarskyldari Evrópuþjóða, og verð-
ur sjálfsagt lítil breyting á, meðan
þjóðinni er haldið í vistarbandi
vegna samgöngukostnaðar. Enn
leita hlutfallslega fáir Skandinavar
á íslenzka hljómleikapalla, og sam-
bandsleysisins sér dagleg merki í
innlendum ljósvakaijölmiðlum,
tónleikadagskrám og úi’valsfátækt
reykvískra hljómplötuverzlana.
Það er því fagnaðarefni þegar
hingað berst flytjandi sem ekki
aðeins er með verk norræns höf-
undar utan áðurgetins þrístirnis í
farteskinu, heldur nýtur þar á ofan
þeirrar sérstöðu að hafa starfað
náið með tónskáldinu. Hér var um
að ræða norska tónskáldið Harald
Sæverud (1897-1992), er lézt fyrir
fimm árum, og kom Jan Henrik
Kayser píanóleikari, landi hans og
nánast löggiltur málsvari á hvítum
nótum og svörtum, hingað í tilefni
af aldarafmæli tónskáldsins á veg-
um norska menntamálaráðuneytis-
ins.
Þó að Sæverud sé eitt ástsæl-
asta tónskáld Norðmanna á þess-
ari öld, er ekki þar með sagt að
hann sé sérstaklega kunnur út
fyrir landsteina, og hefur hann þó
samið m.a. 9 sinfóníur og nýja
tónlist við Pétur Gaut, er þykir
standa fyrirrennara hans, Edvard
Grieg, sízt á sporði. Fyrri hluta
ævinnar samdi Sæverud aðallega
hljómsveitarverk, en við upphaf
þýzka hernámsins fór hann að
sinna slaghörpunni meir, auk þess
sem tónsköpunin færðist öll í auk-
ana, eða eins og hann sagði, „nú
verðum við að gera andanum eins
hátt undir höfði og hægt er til
mótvægis við ofbeldið".
Fyrir utan þessa ytri nauðsyn
voru heimilisaðstæður tónskáldinu
hagstæðar. Hann hafði þá kvænzt
auðugri konu (ótilgreind í annars
veglegum kynningarbæklingi
norsku utanríkisþjónustunnar) og
voru þau nýflutt í risavilluna Sil-
justöl á fögrum stað í útjaðri Björg-
vinjar, þegar þýzki herinn ruddist
norður fyrir Skagerak. Þar samdi
Sæverud megnið af dagskrárefni
kvöldsins, sem Jan Henrik Kayser
kynnti mjög skemmtilega, enda
þótt sumir áheyrendur ættu eflaust
svolítið erfitt með bergenska bak-
tunguerrið. Þegar hæst bar eftir
hlé, var engu líkara en að dansk-
ameríski tónmenntaháðfuglinn
Victor Borge væri kominn á stjá
í bezta formi.
Eftir nokkur æskuverk, þ.á m.
5 Capricci Op. 1 er kváðu hafa
vakið hrifningu Carls Nielsens, lék
Kayser 7 „létt“ verk úr safninu
Lette stykker Op. 14; mjög áheyri-
legar og skemmtilegar bagatellur,
og ekki kröfulausar fyrir píanist-
ann, enda kvað titillýsingarorðið
fremur eiga við aðgengileika í
hlustun en í framkvæmd. Endaði
sýnishornið á einu kunnasta smá-
verki Sæveruds, Rondo Amoroso,
er virtist ekki laust við latnesk
dæguráhrif frá t.a.m. Buenos Air-
es. Á eftir fylgdi Silju-slaatten Op.
17, orkuþrungið verk með sér-
kennilega þrískipta hendingabygg-
ingu; e.k. norsk Allegro Barbaro,
og algjör andstæða við þarnæsta
verk, hin örlítið austrænt lituðu
impressjónísku Fugleflöyt-tilbrigði
Op. 36 (1968).
Síðast á dagskrá var Slaatter
og stev fra Siljustöl Op. 22 (1943),
fimmþætt verk og fjölbreytt, er
endar á einu kunnasta lagi Sæ-
veruds, Kjempeviseslaatten. Varð
sá slagur fljótlega að frelsismarsi
norskrar andspyrnuhreyfingar;
þrammandi ágengt stef, sem
hljómaði líkt og sjálf Dofratröllin
væru gengin úr björgum til höfuðs
óboðnu gestunum úr suðri.
Leikur Kaysers einkenndist af
öryggi þess er ekki aðeins þekkir
tónefnið í bak og fyrir, heldur
einnig höfund þess, hugsanahátt
hans og persónusérkenni. Mest
áberandi fyrir Sæverud-túlkun
Kaysers voru e.t.v. hinar tíðu og
oft nærri því hranalegu styrkand-
stæður, er gátu skotið upp kolli
þegar minnst varði. Á sterkustu
stöðum nötraði salur Listasafnsins
og skalf, og fylgdi óhjákvæmilega
eyrnaglamrandi aftast í sal, sem
þó minnkaði stórum í fremri sæt-
um. En Kayser gat líka spilað
veikt, og þó að pianissimo-tónn
hans væri kannski ekki sá al-dún-
mýksti sem maður hefur heyrt,
var formtilfinning píanistans al-
gjör og framsetning hans einkar
sannfærandi.
Sæverud-kynning þessi var kær-
komin tilbreyting frá miðevrópsku
klassistunum, er enn virðast hafa
tögl og hagldir í hérlendu kam-
mer- og einleiksframboði, og verð-
ur vonandi til að einhveijir einleik-
arar okkar og kammertónlistar-
menn þori að gá betur hvað leyn-
ist rétt handan við heygarðshornið.
RíkarðurO. Pálsson
LEIKLIST
Ríkissjónvarpið
AÐEINS EINN:
FRJÓSEMIN
Höfundur: Hlín Agnarsdóttir. Leik-
stjóri: Viðar Víkingsson. Stjórn upp-
töku: Sigurður Snæberg Jónsson.
Myndataka: Dana F. Jónsson, Einar
Páll Einarsson, Einar Rafnsson, Jón
Víðir Hauksson og Gylfi Vilberg
Arnason. Hljóð: Gunnar Hermanns-
son og Vilmundur Þór Gíslason.
Hljóðsetning: Agnar Einarsson. Lýs-
ing: Árni Baldvinsson og Ellert Ingi
Harðarson. Förðun: Málfríður EU-
ertsdóttir og Ragna Fossberg. Bún-
ingar: Ingibjörg Jónsdóttir og Stef-
anía Sigurðardóttir. Leikmynd:
Snorri Freyr Hilmarsson. Leikarar:
Axel Freyr Kristinsson, Edda Heið-
rún Backmann, Iris Friðriksdóttir,
Karen Harpa Kristinsdóttir, Kjartan
Guðjónsson, Steinn Armann Magnús-
son, Stemunn Olafsdóttir og Stein-
unn Ólína Þorsteinsdóttir. Auk þess
kom Léttsveit Kvennakórs Reykja-
víkur fram. Sljórnandi Léttsveitar-
innar: Jóhanna Þórhallsdóttir.
Sunnudagur 16. nóvember.
LOKAÞÁTTUR sjónvarpsleik-
ritsins Aðeins einn kom nokkuð á
óvart. Ekki er að efa að margir
hafa velt fyrir sér hvert höfundur
Haydn leikur
með Rolling
Stones
FIÐLULEIKUR er ekki hefð-
bundin leið til frægðar og frama
í heimi rokksins, en hún hefur
reynst Lili Haydn, 26 ára fiðlu-
leikara frá Los Angeles vel.
Haydn, sem tók upp nafn hins
löngu liðna tónskálds þegar hún
var tólf ára, spilaði fyrir
skemmstu inn á fyrsta geisladisk
sinn. Þar ægir saman áhrifum
Brahms og Tsjaikovskís við pönk,
fönk og popp í tónsmíðum Haydn.
En þrátt fyrir að fyrsti diskurinn
sé rétt nýkominn út er Haydn
engu að síður vel þekkt í heima-
landi sínu, hefur komið fram á
tónleikum með fílharmóníunni í
Los Angeles, Rolling Stones, Tom
Petty og No Doubt.
verksins myndi leiða áhorfendur
næst í þessari smásjárskoðun sinni
á samskiptum kvenna (og eins
karls) við kvensjúkdómalækninn
rómaða. Að vanda var sjónum beint
að einni vinkvennanna þriggja eins
og í hinum þáttunum, í þetta sinn
að hinni stelsjúku þriggja barna
móður og Jáglaunakennara, Ólöfu.
Steinunn Ólafsdóttir sýndi berlega
hve örvæntingarfull hún varð við
fréttirnar um að fjórða barnið væri
á leiðinni. Það er vart hægt að
ætla neinum svo illt að hafa gert
því skóna að landsmenn myndu
skemmta sér yfir ógöngum aum-
ingja konukindarinnar, en óneitan-
lega vaknar sá grunur að einmitt
svona sé í pottinn búið. Við íslend-
ingar vitum jú af sárri reynslu að
skemmtiefnishöfundum í sjónvarpi
er bókstaflega ekkert heilagt.
Og víst var þetta bráðfyndið og
svo öll vandræðin og óþægindin hjá
stallsystrunum í kringum óléttuna.
Fjölgosinn Jóhann hafði aftur á
móti tvíeflst og skartaði nú flagara-
flaggi á höfðinu. Steinn Ármann
fann sig mun betur í nýjum og
sterkari Jóhanni og lék á als oddi.
Enn var það Kjartan Guðjónsson
í hlutverki Hákons/Hönnu sem stóð
með pálmann í höndunum. Það er
augljóst að Kjartan er hæfileikarík-
ur sjónvarpsleikari auk þess að
hafa þann hæfileika að geta háal-
varlegur farið með fjarstæðufyndn-
ustu línur. Á þetta reyndi t.d. þegar
Hákon er orðinn að Hönnu. Auðvit-
að er Hanna „stór“ kona og tekur
sitt pláss en Kjartan var enn áhrifa-
meiri í hlutverkinu vegna þess að
hann fór ekki yfir strikið.
í þessum síðasta þætti var Hákon
auðvitað miðpunktur alls og það
kemur í ijós að hann er sá eini sanni
sem titill leikritsins vísar til. Þó
finna mætti að því að höfundur láti
tengingu við raunveruieikann lönd
og leið við að binda endahnútinn á
hina lausu þræði verksins, má einn-
ig benda á að það sem þarna gerist
er ekki ómögulegt þótt það sé mjög
fjarstæðukennt.
Það sem skiptir mestu máli er að
í staðinn fyrir staðnaðan húmor og
ómarkvissan leik í miðhlutanum
kemur lokahiutinn sífellt á óvart og
þar kemst höfundur að rökrænni
niðurstöðu. Auk þess er gamanið
af þeirri tegund sem sennilega er
hvað áhrifamest við að vekja hlátur
áhorfenda - þ.e. á mörkum velsæm-
isins. Þarna hefur Hlín með hug-
kvæmni og (kvenlegu?) innsæi tekist
að stýra framhjá hættulegustu boð-
unum og halda heilu skipi í höfn
flytjandi farm af þeim sérstaka hú-
mor sem hún er landsþekkt fyrir.
Sveinn Haraldsson
Schubert
o g Brahms
berts, þeim er hann gerði við ljóð
Rellstabs. Það var eins og að
bæði píanóleikarinn og söngvar-
inn fyndu sig ekki í þessum verk-
um og að lögin væru ekki nægi-
lega vel samæfð. Hver sem orsök-
in er, var flutningur beggja langt
frá því að vera með þeim hætti
sem búast hefi mátt frá hendi
flytjenda.
í lögunum eftir Brahms var
söngurinn í heild sama marki
brenndur og undir lokin á köflum
óviss í tónstöðu. Varla er hægt
að skilja hvers vegna, því John
A. Speight er góðut' tónlistarmað-
ur og hefur sýnt það með órækum
hætti, bæði sem tónskáld og
söngvari, svo að þarna er um
einhvers konar mistök að ræða.
Aukalag tónleikanna var
Wanderers Nachtlied, við eitt
frægasta ljóð Goethes og var
þetta undurfagra söngverk sér-
lega vel flutt. Við Islendingar
eigum ljóð, er fjallar um kyrrðina
með svipuðum hætti og gert er
í Næturljóði ferðamannsins, eftir
Goethe en það er „Sofnar lóa,
er löng mjó, ljós á flóa deyja;
verður ró um víðan sjó, vötn og
skógar þegja,“ en svo kvað Þor-
steinn Erlingsson.
Jón Ásgeirsson
Umboðsmenn um land allt: Vesturland: Málningarþjónustan Akranesi, Kf. Borgfirðinga, Borgarnesi. Blómsturvellir, Hellissandi.Guðni Hallgrímsson, Grundarfiröi. Ásubúð.Buðardal
Vestfiröir: Geirseyrarbúðin.Patreksfirði.Rafverk, Bolungarvlk. Straumur.ísafirði.Norðurland: Kf. Steingrimsfjarðar.Hólmavík.Kf. V-Hún., Hvammstanga. Kf. Húnvetninga,
Blönduósi.Skagfirðingabúð.Sauðárkróki.KEA, Siglufirði. KEA, Ólafsfirði. KEA byggingavörur.Lónsbakka.Akureyri.KEA, Dalvík. Kf. Þingeyinga, Húsavfk. Lónið, Þórshöfn.Urð,
Raufarhöfn. Verslunin Ásbyrgi, Kópaskeri. Austurland: Sveinn Guðmundsson, Egilsstöðum.Kf. Vopnfirðinga, Vopnafirði.Verslunin Vik, Neskaupstað.Kf. Fáskrúðsfirðinga,
Fáskrúðsfirði. KASK, Höfn.KASK, Djúpavogi.Kf Stöðfirðinga, Stöðvarfirði.Hjalti Sigurðsson, Eskifirði. Suðurland: Klakkur.Vík. Rafmagnsverkstæði KR, Hvolsvelli.Mosfell, Hellu.
Árvirkinn, Selfossi. Rás, Þorlákshöfn.Brimnes, Vestmannaeyjum. Reykjanes: Stapafell, Keflavík. Rafborg, Grindavík.
TÓNLIST
Gerduberg
LJÓÐASÖNGUR
John A. Speight og Sveinbjörg Vil-
hjálmsdóttir fluttu söngva eftir
Schubert og Brahms. Sunnudagur-
inn 16. nóvember, 1997.
SENN líður að lokum afmælis-
ársins þar sem haldið er upp á
200 ára fæðingarafmæli Franz
Schuberts og 100 ára dánaraf-
mælis Jóhannesar Brahms enda
hafa sum verka þessara snillinga
verið margflutt á árinu. John A.
Speight og Sveinbjörg Vilhjálms-
dóttir fluttu á „Kammer - og
ljóðatónlistarhátíð Gerðubergs
söngva eftir Schubert og Brahms
og hófu tónleikana með þremur
fiskimannasöngvum, fyrst Der
Fischer, við kvæði eftir Goethe,
Das Fischermádchen við kvæði
eftir Heine og síðast Fischerweise
við kvæði eftir Schlechta. Lögin
voru að mörgu leyti vel sungin
en píanóleikurinn var aftur á
móti óviss og vantaði oft syngj-
andi mýkt, sem leikur svo vel við
líðandi tónlínum laganna. Þetta
var enn meira áberandi í sex lög-
um úr „Svanasöngvum" Schu-